Persbericht
nr: 97
vrijdag 7 december 2002
Internationaal onderzoek naar gamma-uitbarstingen in heelal bekroond door Europese Commissie
EU-Descartesprijs voor onderzoekgroep van UvA-sterrenkundige Ed van den Heuvel
De EU-Descartesprijs 2002 voor uitmuntend wetenschappelijk onderzoek in internationaal samenwerkingsverband is op donderdag 5 december toegekend aan de internationale onderzoekgroep van sterrenkundigen onder leiding van UvA-hoogleraar Ed van den Heuvel. De prijs bedraagt ¤ 500.000,-. De onderzoekgroep ontdekte waar gamma-uitbarstingen ontstaan. Gamma-uitbarstingen zijn extreem krachtige explosies van zware sterren in ver weg gelegen sterrenstelsels. De resultaten van het onderzoek werpen nieuw licht op het ontstaan en het einde van sterren.
De Europese Commissie heeft op donderdag 5 december de winnaars van de EU-Descartesprijs bekendgemaakt. De prijs van ¤ 1 miljoen is toegekend aan twee onderzoeksprojecten; zij ontvangen elk ¤ 500.000,-. Het internationaal sterrenkundig onderzoek naar gamma-uitbarstingen onder leiding van prof. dr. Ed van den Heuvel van de Universiteit van Amsterdam is een van de winnaars. Van de Heuvel nam in 1999 de leiding van de internationale onderzoeksgroep over van de pionier prof. dr. J. van Paradijs (1946-1999). De prijs van de Europese Commissie is bestemd voor wetenschappelijke projecten in het belang van de Europese burger en die bijdragen aan de Europese concurrentiekracht. Naast het sterrenkundig onderzoek werd ook een onderzoek naar de ziekte multiple sclerose bekroond. De onderzoekgroepen zijn samengesteld uit teams uit tenminste één EU-lidstaat en een geassocieerde staat, of twee verschillende lidstaten. De twee winnende projecten zijn gekozen uit 108 ingezonden projecten uit verschillende onderzoeksgebieden.
Het project van de onderzoekgroep onder leiding van prof. dr. Ed van den Heuvel, hoogleraar Sterrenkunde aan de UvA, is getiteld Solving the gamma-ray burst riddle: the universe's biggest explosions. Het onderzoek bevestigt dat, op de big bang na, gamma-ray bursts de meest krachtige explosies van het universum zijn. Gamma-uitbarstingen stralen extreem grote hoeveelheden energie uit en vinden hun oorsprong in ver weg gelegen sterrenstelsels, waar sterren zich in een wonderbaarlijk snel tempo vormen. Deze ontdekkingen zijn gedaan met behulp van de geavanceerde Italiaans/Nederlandse satelliet BeppoSAX. Het operatieteam van de satelliet kon de exacte locaties waar de gamma-uitbarstingen plaatsvonden aan de wetenschappelijke gemeenschap voorleggen en maakte het daarmee voor de sterrenkundigen mogelijk om de precieze afstand tot de explosies te bepalen. Prof. dr. J. van Paradijs leverde de pioniersbijdrage op dit gebied. Hij ontdekte in 1997 als eerste het optisch nagloeien van een gamma-uitbarsting en dat deze uitbarsting afkomstig is uit een ver sterrenstelsel. Na de dood van Van Paradijs in 1999, verzocht het door hem opgezette Europese samenwerkingsverband Van den Heuvel de leiding van het onderzoek over te nemen. Nieuwe aanwijzingen ondersteunen het idee dat de gamma-ray bursts het gevolg zijn van de explosieve dood van zware sterren. Aan de hand van de gamma-uitbarstingen kunnen astronomen de geschiedenis van stervorming in het vroege heelal achterhalen.
De onderzoekgroep van Van den Heuvel bestaat uit onderzoeksteams van de Universiteit van Amsterdam, SRON (Nederland), CNR/IASF in Rome, INAF Trieste en de universiteit van Ferrara (Italië), de universiteit van Kopenhagen (Denemarken), LAEFF-INTA (Spanje), Cambridge University (Verenigd Koninkrijk), IAP (Duitsland) en NASA/MSFC (Verenigde Staten).