INBRENG KOENDERS (PVDA) BEGROTING BUITENLANDSE ZAKEN
MdV
Begrijpt de wereld Nederland nog? Begrijpen de Europese landen Nederland nog?
Dat vroeg Minister de Hoop Scheffer zich een dikke maand geleden af toen hij tegen Elsevier zei dat hij geen Europa van de Boekhouders wilde.
Maar met de VVD en de LPF bleek het slecht kersen eten.
Nog vorige week verbaasden topambtenaren bijeen om de stand van de werelddiplomatie te bespreken en zich als gebruikelijk vanuit grote hoogte over de Tweede kamer optewinden over de degradatie van de buitenlandse politiek in Nederland. Ze hadden wat dit laatste betreft ben ik bang gelijk. Er is ondanks verwoede pogingen van Minister de Hoop Scheffer weinig touw aan ons profiel vast te knopen en de spruitjesgeur van provincialisme wil maar niet uit de pot van deze coalitie optrekken.
In no time werden de afgelopen vier en een halve maand de Ministers van Ontwikkelingssamenwerking en Milieu afgeschaft, stond de voor de Nederlandse belangen essentiële uitbreiding serieus op het spel als de oppositie de voorstellen niet aan een meerderheid had geholpen, werd NAVO-lord Robinson gebruuskeerd met voorstellen die het veiligheidsbeleid van Nederland kennelijk zonder enig zichtbare buitenlandse- zakentoets leken te minimaliseren door onder andere de paraatstelling bij landmacht en marine te vertragen, en kon het buitenland niet meer begrijpen hoe wij de doodstraf als een mensenrechtenschending scherp wilden bestrijden in bijvoorbeeld Turkije, de Verenigde Staten en China terwijl een Nederlandse Minister deze straf als privé-persoon kennelijk weer in eigen land wilde invoeren. Daarnaast moest de minister van buitenlandse zaken de boer op met de illusie van een snelle herziening van het vluchtelingenverdrag en werd absoluut niet onderkend dat nu al 95% van alle vluchtelingen in zeer moeilijke omstandigheden in de regio wordt opgevangen. Juist waar ondersteuning na burgeroorlogen zoals in Somalië en Afghanistan, en terugkeer van afgewezen asielzoekers in samenhang dienen te worden aangepakt is het in de coalitie mode om nu ook de armen in wereld te laten betalen voor de interne veiligheid zonder enige dwarsverbanden te zien en met man en macht nieuwe items te vinden (zoals vredesoperaties en overschatte aantallen voor de eerste opvang asielzoekers) om maar zoveel mogelijk op de 0,8% te kunnen beknibbelen. Over normen en waarden gesproken. Penny wise and pound foolish.
Niet de eerste de beste, de directeur van het Belgische Koninklijk Veiligheidsinstituut voor Internationale Betrekkingen Coolsaet sprak vorige week in de NRC van een Nederlandse diplomatie in nevelen gehuld. Geen prioriteitstelling en weinig consequent zo is dagelijks bij buitenlandse diplomaten te horen. Coolsaet verwonderde er zich er terecht over dat juist Nederland als gidsland voor de Verenigde Naties en land van Hugo de Groot als enige land naast de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vooraf expliciet en volstrekt onnodig liet weten dat er geen aparte Veiligheidsraadresolutie nodig was voor een militaire actie tegen Irak. Nog minder begreep hij dat hierover niet eerst breed europees over werd overlegd, hoe moeilijk misschien ook.
Geloofwaardigheid is juist ook voor een klein land essentieel, het komt te voet en gaat te paard. De problemen van economische neergang, terrorisme en mensensmokkel zijn voor een land als Nederland alleen oplosbaar als wordt geïnvesteerd in effectieve en internationale veiligheids- en ontwikkelingssamenwerking bescherming van de internationale rechtsorde en politieke Europese eenwording. Pas dan kunnen burgers de buitenwereld als kans en niet alleen als risico zien. Buitenlands Beleid heeft direct met burgers van doen en mag zich dus nooit isoleren van de samenleving en het parlement zeg ik dan ook tegen de kritische topambtenaren van zo-even. De uitbreiding van de EU bijvoorbeeld creëert enorme kansen op werk en een verbeterde sociale situatie in een land als Polen wat weer direct in het belang van onze burgers is. Wat doet deze Regering overigens aan de vermaatschappelijking van het buitenlandse beleid en het helder maken van deze verbanden? Waarom is Buitenlandse zaken niet nog veel actiever als het gaat om de moeilijk Europadiscussie mede aan de man en vrouw in de straat te brengen en verzet ze zich tegen een vroegtijdig geïnitieerd referendum over de Conventie?
VZ
Plaatsbepaling van ons land is des te belangrijker nu het gist in de transatlantische verhoudingen, nu europa evenals de NAVO vergroot wordt en wij er dus voor moeten staan in een vergrootte zone van samenwerking onze kwetsbare invloed te behouden, en nu de veiligheidsdiscussie bovenaan de agenda staat..
Allereerst het terrorisme. Na New York, Bali, Moskou en Mombasa is hier geen enkele naïviteit op zijn plaats. Hoe moeten we de waarschuwingen van vorige week aan Nederland waarderen? Waar globalisering van terrorisme vooroploopt bij samenwerking tussen staten is het goed van de regering exact te horen hoe het staat met de voortgang in europees en mondiaal kader en de aard van de bedreigingen voor een kwetsbaar distributieland Nederland Entameert Nederland gesprekken met de burgerluchtvaart en de toerismesector en is er sprake van optimale intelligence samenwerking?
Welke veiligheidsanalyse heeft het Ministerie van Buitenlandse Zaken hierover gemaakt en hoe liggen die mede ten grondslag aan het onplanmatige karakter van de defensiebezuinigingen? Als robuuste vredesbewarende en afdwingende operaties zoals in Afghanistan in de huidige wereld cruciaal zijn hoe kan het zijn dat de Minister van Buitenlandse zaken ooit akkoord is gegaan met uitstel van paraatstelling bij de Marine en Landmacht en is er dan hierover geen analyse op het departement gemaakt? Welke prioriteitstelling geldt hierbij voor Nederland, voor europa? Dreigt de aandacht voor Irak de aandacht voor het meerkoppige monster van het terrorisme en de alliantie daartegen niet op het tweede plan te plaatsen? Welke aandacht blijft er nu voor vredesbewarende taken in falende staten, in conflictpreventie, in staatsvorming, in de bestrijding van het terrorisme en haar oorzaken en waarom wordt daar niet evenveel politieke energie in gestoken?
Wat zijn de gevaren van preventieve aanvallen en hoe verhoudt dit zich tot containment en afschrikking over de nieuwe veiligheidsdoctrine, nu al door de Australische Premier misbruikt voor eigen gebruik in multilateraal concept. Wat doet Nederland daaraan?
Doen de Verenigde Staten als enig overgebleven supermacht het forsere werk en Europa de peacekeeping of is er echt nog een mogelijkheid om controle en last onderling politiek te middelen. Wat betekent dit voor het ambitieniveau van de Headline Goals die nog steeds niet duidelijk gedefinieerd zijn? En als de missie de alliantie gaat bepalen hoe houdt Nederland dan zijn invloed als kleiner land in grotere samenwerkingsverbanden zonder heldere politieke besluitvorming waar enkelen de dienst voor ons uitmaken?. Dat is de fundamentele vraag waar Nederlandse regering en het parlement in de parlementaire controle voor staat. Publieke steun is bij elk ambitieniveau essentieel zo is in het afgelopen jaar in ons land volop gebleken. De Partij van de Arbeid maakt zich hier zorgen over nu Amerika unilateralistischer wordt en europa antwoorden en verantwoordelijkheden ontbeert. Wij spreken de Regering hier op aan en wachten op een reactie op al deze punten. Hoe houden wij onze invloed in NAVO, EU en andere organen waar steeds kleinere groepen de dienst uitmaken? Hoe kunnen wij dus als kleine landen in het behoud van deze organisaties investeren? Wat is onze strategie?
Dat geldt vooral ook voor een daadwerkelijke investering in de Europese buitenlandse politiek. Ook hier is Europees zelfonderzoek en een helderder Nederlandse positie vereist. Defaitisme dient hier geen enkel zinnig doel. Ten aanzien van Irak had langer naar een Europese lijn moeten worden gezocht en dus minder met de rug naar het continent moeten worden gestaan zoals Coolsaet al aangaf. Dit vereist ook een spoedig oordeel van de Nederlandse regering over de Commissievoorstellen ten aanzien van de tweede pijler, over een initiatiefrecht, over veel meer mogelijkheden tot constructieve onthouding en een semi permanent voorzitterschap door een Solana/Patten formule. Het Frans-Duitse duo loopt hier razendsnel verder en wil zelfs een Europese veiligheidsgarantie. Ook hier moet een gecoördineerd antwoord komen zoals Staatssecretaris Nicolai vorige week in Brussel probeerde ten aanzien van een aantal voor Nederland desastreuze plannen van Giscard d'Estaing. Nederland moet zich toch realiseren dat de Conventie steeds meer het karakter van een IGC krijgt?
En kunnen wij als voorbeeld nu ook echt een Europees initiatief verwachten voor de voortgaande negatieve spiraal in het Midden-Oosten nu de Map maar niet tot resultaten leidt, de wederzijdse destructie voortwoekert en de partijen niet daadwerkelijk onder druk worden gezet door de VS en Europa gezamenlijk om een politieke oplossing te vinden voor een tweestatenoplossing? Het kruitvat Midden-Oosten en een nieuwe investering in het Barcelona proces zijn toch in de huidige gespannen situatie prioritair? In het kruitvat van het Midden Oosten mag de botsing der culturen niet ongewild tot stand komen en kan een Palestijnse staat niet lang meer op zich laten wachten. Antisemitisme en anti-islamgevoelens nemen ook in europa hand over hand toe. Paniekreacties en populisme nemen toe. De PvdA maakt zich hier ernstige zorgen over. Wordt ook dit aspect in europa besproken en door Nederland ingebracht?
Terrorisme heeft de internationale veiligheid terecht weer boven aan de agenda geplaatst en de laatste ontwikkelingen laten feilloos zien hoe de mondialisering van handel, investeringen en reizen in laatste instantie afhankelijk is van effectieve politieke samenwerking en welvaartsdeling tussen landen. Terrorisme is een veelkoppig monster en laat zich echter niet makkelijk in 1 dictator of alleen met militaire middelen vangen. Misbruik van de terrorismeagenda ligt voor de hand. Evenals bij de binnenlandse veiligheidsproblematiek moet een goed evenwicht gevonden tussen preventie en repressie, tussen naïviteit en obsessie, en meer in het algemeen tussen een mondiale coalitie tegen het terrorisme en een mondiale coalitie tegen de armoede zoals Wereldbankpresident Jim Wolfensohn het vorig jaar noemde. Waar de Verenigde Staten volgens Jeffrey Sachs meer dan een miljard per dag uitgeven aan Defensie stagneert de wereldwijde ontwikkelingssamenwerking tot onder de vijftig miljard dollar. Afghanistan heeft laten zien dat genegeerde staten niet alleen leiden tot ernstige sociale misstanden, maar ook tot politiek fundamentalisme en verharding van de internationale verhoudingen en levensgevaarlijke verscherping van culturele scheidslijnen. Nederland zou hier veel meer op moeten wijzen en ik zou hier Nederlandse initiatieven willen blijven horen.. Ik zou de staatssecretaris voor OS willen vragen hoe gezorgd wordt dat ervoor dat de Millennium Development Goals serieus worden genomen en in VN, Wereldbank en IMF op democratische wijze gechecked worden of deze geïmplementeerd worden? Hoe wordt er voor gezorgd dat de parlementen hier voldoende democratische controle kunnen uitvoeren? De coalitie tegen het terrorisme mag ook nooit leiden tot een feitelijke coalitie tegen mensenrechten en tegen de rechten van verdachten. En dat is zeker niet onmogelijk. Daarvoor zijn er te veel dilemma's Nederland zal als Voorzitter van de OVSE uiteraard veel meer moeten doen dan dictators uit Kazachstan uit te nodigen voor economische missies met een randje mensenrechten. Allereerst meer aandacht voor de landen die net buiten de uitbreiding vallen zoals Moldavië en de Ukraine. Ten aanzien van Tsjetsjenië zou gekeken moeten worden hoe het nieuwe partnerschap met Rusland ook in de NAVO gebruikt kan worden om gezamenlijk de excessen van het Russische leger in Tsjetsjenië aan te pakken, ogen oren in die regio weer mogelijk te maken, een politiek oplossing te stimuleren en het onmetelijke lijden van de bevolking te staken. Ik zou de regering hier willen vragen in het licht van eerder aangenomen moties een plan voor te leggen. Overigens zou ik wat Rusland betreft tevens willen vragen waarom het verdrag m.b.t. samenwerking bij afval van massavernietigingswapens kennelijk niet kan worden ingevuld. Hier ligt echt een gigantisch risico voor proliferatie. Ik zou de Nederlandse Regering ook willen oproepen tot een helderde mensenrechtenpositie over Pakistan na de EU waarnemingsmissie en tevens de Wereldbank op te roepen basiseducatie voor meisjes te steunen zodat de madrassas niet aan politieke fundamentalisten wordt overgelaten. Zo past OS, conflictpreventie mensenrechten en terrorismebestrijding aan elkaar. De OVSE missie van Nederland zou in dit teken moeten staan: de wereld multicultureel, de mensenrechten universeel. Dat laatste geldt ook voor Indonesië waarover ik graag de reactie van de regering verneem over de laatste vrijspraken en de voortgang van de zaak Thoenes.
VZ,
Deze Minister van Buitenlandse zaken staat voor een schier onmogelijke taak. Hij doet Buitenlandse Zaken, integreert dat met Ontwikkelingssamenwerking en Europa en moet er ook nog voor zorgen dat hij met andere Ministers van het kabinet een coherent beleid wordt gevoerd. Je kan echter maar op een plaats zijn. Zelfs de korte reis naar Afrika -terecht door hem gezien als van groot buitenlandspolitiek belang- moest eerder afgebroken worden omdat je nu eenmaal niet op twee plaatsen tegelijk kan zijn.. Niemand is aan het onmogelijke gehouden.
Fout een daarbij van deze coalitie was de Minister voor Ontwikkelingssamenwerking na een lange traditie bij het oude vuil te zetten. Er is nu geen eigen stem van de armen meer in de Treves zaal, de Staatssecretaris wordt alleen uitgenodigd als van te voren vaststaat dat het kabinetsberaad iets met de belangen van ontwikkelingslanden van doen heeft en coherentiebeleid wordt zo bemoeilijkt, in het buitenland begrijpt niemand wat van de naam en functiewisseling, en bij de nieuwgevormde Algemene Raad mag ze ergens voor of ver achter de lunch aanzitten en komt het geïntegreerde beleid weer snel tot personele scheiding. Vindt de Staatssecretaris dit nu echt geslaagd? Ze zou er toch liever bijzitten als weer eens aan haar budget wordt geknaagd en ik vraag haar hoe ze denkt de gelden voor ontwikkelingssamenwerking die nu uit te hoog begrootte asielzoekeraantallen en opvangkosten weer tijdig onder OS te claimen. Wat wordt er met dat geld gedaan en om hoeveel gaat het eigenlijk? Ware dat geldt niet beter te besteden voor een geïntegreerde aanpak voor ondersteuning bij wederopbouw na burgeroorlogen en terugkeer van afgewezen asielzoekers? Wat is er gedaan van de Motie van mijn fractie over dit onderwerp vorig jaar en wat met de plannen voor Afghanen? Kan dit niet beter en moet hier niet een grotere vrijwillige component ingebouwd worden? Hier verwachten wij een duidelijker aanpak van een kabinet dat weet dat allen op-straat-zet beleid alleen niet effectief en menselijk is.
Geïntegreerd buitenlands en ontwikkelingsbeleid zou wat ons betreft vooral tot uitdrukking moeten komen in de regionale benadering van de Grote meren en Zuidelijk Afrika. Ik zou de Minister en de Staatssecretaris op deze twee terreinen tot een initiatief willen oproepen. Ten aanzien van Oost-Congo en Rwanda zou de grote bijdrage van Nederland aan het Demobilisatie en Ontwapenings Programma nu politiek ingezet moeten worden door in europees kader te pleiten van een grotere rol van MONUC op dit terrein. Die is nu te passief en een aantal Nederlandse waarnemers zouden aan deze missie kunnen worden toegevoegd. Als er nu geen actie wordt ondernomen dreigt chaos in Oost-Congo en hebben de Rwandesen een excuus om terug te keren. Hier is een relatie met de benchmarks voor Rwanda op zijn plaats. Ten aanzien van Zuidelijk Afrika zijn er twee prioriteiten voor mijn fractie: een voortgaande Nederlandse committering aan ZuidAfrika dat als regionale leider nog steeds wordt beinvloed door negatieve sociale en politiek-democratische ontwikkelingen, en een initiatief om vooral ook Mozambique, ZuidAfrika en andere SADCC landen met met Nigeria te brengen tot een preventie van een burgeroorlog in Zimbabwe en verder politiek gebruik van het hongerwapen. Peer pressure, scherpere slimmere sancties en openheid bij de voedselhulp horen hierbij.
Wat zijn hier nu de mogelijkheden van Nederland met een aantal gelijkgezinden?.
VZ, AIDS is een menselijk drama, een enorm risico en een veiligheidsprioriteit dat het terrorisme overtreft. De Staatssecretaris heeft op Wereld Aidsdag terecht gepleit voor meer openheid. India, China en Indonesië staan voor een regelrechte ramp en de levensverwachting is bij een groot aantal ontwikkelingslanden met 20% afgenomen. UNAIDS vraagt om een verdubbeling van de uitgaven voor AIDS, de PvdA stelt voor de Nederlandse bijdrage vanwege de enorme urgentie dan ook te verdubbelen.
Voorzitter,
De staatssecretaris die bekend stond als een grote criticaster van Minister Herfkens neemt in feite de kern van haar beleid ten aanzien van de landenlijst en de sectorbenadering over. Die Werdegang verwelkomen wij. Toch vereist de sectorbenadering wil om de relatie met de landen te politiseren -de PvdA wil graag een oordeel over de ontwikkelingen in Eritrea en Nicaragua- en zou graag vernemen hoe precies de financiële controle verloopt en het oordeel is over de ontwikkeling in die diverse landen over de invulling van de sectoren. In kort, hoe staat zij tegenover de film van goed bestuur en de snelle stap richting sectorverantwoordelijkheid. Ten aanzien van Suriname maken wij ons daarbij ernstige zorgen. De uitlatingen van de Surinaamse Minister van planning liegen er niet om. Kan de regering de evaluatie die gemaakt is over de huidige situatie aan ons ter beschikking stellen? Wat doet Nederland met het dilemma dat als de sectorbenadering verloopt de verdragsmiddelen moeten worden uitgekeerd? Waar de defensie en rechtstatelijke samenwerking goed verloopt dreigt het bredere Surinamebeleid te verzanden.
De PvdA wil veel meer aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in ontwikkelingslanden. En vraagt de regering om een initiatief ten aanzien van ondernemen in conflictgebieden. De Staatssecretaris wil een nieuw platform ten aanzien van de rol van de private sector in ontwikkeling. De FMO heeft hier veel ervaring. Het lijkt ons goed als een dergelijk akkoord eerst ook in de Kamer op transparante wijze wordt besproken en duidelijk criteria stelt ten aanzien van werkgelegenheid en armoedebestrijding en de rol van het plaatselijke bedrijfsleven en het MKB. Dat geldt overigens ook voor partnerschappen en een transparante invulling van het Clean Development Mechanism. Vindt de Staatssecretaris dat ook? Ook willen wij een internationaal initiatief voor de koffiesector nu de kleine boeren in veel landen aan de rand van de afgrond staan en wij overwegen hierover een motie in te dienen. Hoe staat deze regering overigens ten aanzien van rapportage van mvo en een eventuele wet openbaarheid van productie en ketens zoals voorgesteld door de Consumentenbond? Ook op dit terrein moet de toekomstige OS-Minister een Coherentie Minister worden. De huidige coherentie-unit doet goed werk ten aanzien van landbouw en dit moet nu ook ten aanzien van andere terreinen ingevuld worden zoals bijvoorbeeld visserij en geïnternationaliseerd op de agenda komen van de RAZEB. Hoe is dit te doen en hoe denkt Nederland dit te bevorderen?
Heeft Nederland gepoogd in het overleg met de Europese bondgenoten de ontwikkelingslanden actief bondgenoot te maken voor daadwerkelijke hervorming?
VZ, de PvdA wil een heldere positie in dit debat over de rol van de Thematische Financieringsorganisaties en het net gestarte Institute for Multiparty Democracy. Beiden vragen uitbreiding van gelden en zeker van een Staatssecretaris die het middenveld zo'n warm hart toedraagt. Bij TFM is overigens ook onafhankelijke beoordeling van belang. Ik besluit met de gewone burgers van dit land. Zij willen weten hoe het loopt met zaken als de voortgang van klantvriendelijk beleid en bijvoorbeeld de gedetineerdenzorg in het buitenland. Epafras moet gewoon volledig gesteund blijven. Hoe staat het daarmee?
Zij, de burgers, bepalen natuurlijk ook in breder zin het ambitieniveau dat we hier hebben ten aanzien van ontwikkelingssamenwerking en wat we willen met het buitenland. Zij zien hoe de globalisering en de ongelijke gevolgen daarvan hen direct raken. Het loket voor gewone burgerinitiatieven bijvoorbeeld is dan ook iets dat echt gemotiveerd en open opgezet moet worden. Dat loket mag geen onderaannemer van de MFO's zijn en ik vraag de aandacht van de Staatssecretaris daarvoor. Ook vraag ik aandacht voor de berging van de Joola waarbij ook Nederlanders onder de slachtoffers zijn en er een verzoek van Senegal komt; Wij stelden daar met GroenLinks vragen over.
Voorzitter,
Vandaag stonden Irak, de buitenlandse politiek van deze coalitie en de ontwikkelingssamenwerking in onze bijdrage voorop. Nederland moet bij al deze punten goed op haar zaak letten. Dat heeft deze coalitie onvoldoende gedaan. Realisme en idealisme zijn voorwaarde voor elkaar in de internationale politiek. Dat evenwicht moet goed bewaard blijven. Een volgend kabinet zal ten aanzien van Irak de internationale rechtsorde bovenaan moeten zetten, ten aanzien van de bredere buitenlandse politiek het provincialisme voorbij moeten zijn en ten aanzien van ontwikkelingssamenwerking effectiviteit voorop moeten zetten tegen de mondiale apartheid en voor internationale samenwerking. Het buitenland is voor ons niet alleen risico, maar vooral een kans.