25 sep 2002
Nummer 119 23 september 2002
arme gemeenten in problemen
Belastingdruk stijgt door OZB-plan kabinet
Het kabinet is van plan de ozb op woningen af te schaffen en de
gemeenten via de algemene uitkering te compenseren. Dit plan blijkt
onverwacht grote gevolgen te hebben. Arme gemeenten krijgen minder
geld, rijke gemeenten meer - en de totale lastendruk neemt niet af,
maar toe. Dit blijkt uit onderzoek van het Centrum voor Onderzoek
van de Economie van de Lagere Overheden (coelo) van de
Rijksuniversiteit Groningen.
In de Miljoenennota staat dat de onroerendezaakbelasting (ozb) op
woningen in 2005 wordt afgeschaft. Om de wegvallende ozb-opbrengst
bij gemeenten te compenseren stort het Rijk twee miljard euro in
het gemeentefonds. Dat is landelijk precies genoeg, maar voor
individuele gemeenten niet. Voor nadeelgemeenten weegt de extra
algemene uitkering niet op tegen de wegvallende belastingopbrengst.
Voordeelgemeenten houden juist geld over.
Voordeel en nadeel
Laren, Wassenaar en Bussum houden jaarlijks meer dan honderd euro
per inwoner over aan de voorgenomen ozb-operatie. Aan de andere
kant staan gemeenten als Leiden, Nijmegen en Arnhem, die er meer
dan honderd euro bij inschieten. Veel nadeelgemeenten betalen
echter een deel van de riolering of de vuilnisophaal uit de
ozb-opbrengst. Het ligt voor de hand dat deze gemeenten hun nadeel
zoveel mogelijk zullen opvangen door een rioolrecht of een
reinigingsheffing te introduceren of de tarieven te verhogen
richting kostendekkend niveau (hoger is wettelijk niet toegestaan).
Zo lijkt Leiden op het eerste gezicht de meest getroffen
nadeelgemeente (130 euro per inwoner per jaar), maar dit nadeel kan
geheel worden opgevangen door rioolrecht en reinigingsheffing in te
voeren. Een eerder overzicht van de herverdeeleffecten van de
ozb-operatie (esbl) hield hier geen rekening mee.
Financiële moeilijkheden
Lang niet alle gemeenten komen echter uit de moeilijkheden door
kostendekkende tarieven te gaan vragen voor rioolrecht en
reinigingsheffing. Voor circa tachtig gemeenten resteert een
financieel gat dat oploopt tot maar liefst 62 euro per inwoner
(Abcoude; zie tabel). Zeven gemeenten zien een tekort ontstaan van
ten minste twintig procent van de huidige ozb-opbrengst (woningen
en niet-woningen samen). Tekortgemeenten zijn vaak grote of
middelgrote gemeenten met een zwakke sociale structuur. Zorgwekkend
is dat artikel 12-gemeenten er doorgaans slecht van af komen. Van
de tien gemeenten die in de afgelopen vier jaar onder dit artikel
vielen zijn er negen nadeelgemeente, waarvan zeven ook na
kostendekkend maken van rioolrecht en reinigingsheffing met een
tekort blijven zitten. In theorie zouden tekortgemeenten het
ozb-tarief voor niet-woningen kunnen verhogen, maar dit zal op
grote weerstand stuiten. Abcoude zou bijvoorbeeld met een
tariefverhoging van 242 procent moeten komen om het financiële gat
van de ozb-operatie op te vullen. Bedrijven zouden daar niet blij
mee zijn. Andere belastingen van betekenis hebben gemeenten echter
niet.
Koopkracht ongelijk
De ozb-operatie maakt deel uit van een pakket van
lastenverlichtingen, dat de koopkrachteffecten van de hogere
ziektekostenpremies vanaf 2005 moet gaan compenseren. Niet iedereen
profiteert echter van afschaffing van de ozb op woningen. De circa
400.000 huishoudens van wie de ozb-aanslag nu al wordt
kwijtgescholden, hebben er niets aan. Verder wonen lagere inkomens
in minder dure huizen waardoor ze minder profiteren van afschaffing
van de ozb. Er is zelfs een groep huishoudens die er financieel op
achteruit zou gaan als de ozb op woningen zou worden afgeschaft.
Nadeelgemeenten worden daardoor immers gedwongen om kostendekkende
tarieven te hanteren voor rioolrecht en reinigingsheffing. Dit zijn
degressieve heffingen, die naar verhouding zwaarder drukken op lage
inkomens. Voor veel huishoudens met een laag inkomen zou dit
betekenen dat zij meer kwijt zijn aan extra rioolrecht en
reinigingsheffing dan zij besparen aan ozb. Als instrument voor
lastenverlichting is afschaffing van de ozb dus ongeschikt.
Stijging belastingdruk
Afschaffing van de ozb is eigenlijk geen lastenverlichting, maar
een lastenverschuiving. Immers, de gemeenten worden landelijk
gezien volledig gecompenseerd door de rijksoverheid. Het Rijk heeft
echter geen geld over. De benodigde twee miljard euro moet dus uit
de rijksbelastingen komen. Toch moet de burger extra belasting gaan
betalen voor deze sigaar uit eigen doos. Hoe kan dat?
Voordeelgemeenten zullen hun extra inkomsten gebruiken om extra
uitgaven te doen. Nadeelgemeenten zullen waar mogelijk hogere
tarieven voor rioolrecht en reinigingsheffing invoeren. Per saldo
stijgt de lastendruk dus. coelo heeft berekend dat nadeelgemeenten
zo 116 miljoen euro van hun totale inkomstenterugval van 217
miljoen euro kunnen opgevangen. Dit betekent dat de belastingdruk
vermoedelijk stijgt met ten minste deze 116 miljoen euro. Maar
zelfs met hogere rioolrechten en reinigingsheffingen zullen veel
gemeenten minder te besteden hebben dan nu. Hogere lasten en lagere
voorzieningen: dat wordt moeilijk uit te leggen.
Noot voor de pers
* Meer informatie: dr. Maarten Allers, tel (050) 363 37 45. E -mail:
coelo@eco.rug.nl.
* Op www.coelo.nl is het complete rapport met cijfers voor alle
gemeenten te vinden.
* M.A. Allers, Herverdeeleffecten van de voorgenomen afschaffing van
de ozb op woningen, coelo-rapport 02-04, Groningen, ISBN 90 76276
23 4. Bestellen via tel (050) 363 70 18 of www.coelo.nl.
Tekort ozb-operatie na kostendekkend maken rioolrecht en reinigingsheffing (tien meest getroffen gemeenten)
Euro per inwoner per jaar
% van totale ozb-opbrengst
Abcoude
-62
-22%
Winschoten
-56
-22%
Bunnik
-54
-20%
Enschede
-51
-21%
Krimpen aan den IJssel
-43
-20%
Lelystad
-42
-15%
Kerkrade
-41
-20%
Ouderkerk
-40
-20%
Boskoop
-39
-18%
Groningen
-37
-15%