D66

Europese top Sevilla teleurstellend

Buitenland en defensie

Thom de Graaf

26-06-2002 - Bij D66 overheerst teleurstelling over de uitkomsten van de Europese top in Sevilla. Belangrijke besluiten zijn uitgesteld of met een slappe tekst afgedaan. Het debat over de uitbreiding van Europese Unie gaat langs de inwoners van Europa heen. Thom de Graaf zou het "een cynische schande vinden als de nieuwe coalitie het referendumrecht zou schrappen nu cruciale beslissingen over de toekomst van Europa op de agenda staan".

De Europese Raad werd dit keer niet geteisterd door grootscheepse rellen. Dat is winst. Het was er waarschijnlijk ook te warm voor, in Sevilla. Demonstraties waren er wel en zo hoort het ook. De Europese Raad is immers in toenemende mate het beslissende orgaan binnen Europa. Daar hoort tegengeluid bij, kritiek en oproepen om het beter te doen. De Europese Raad kan die oproepen wel gebruiken, want de uitkomsten van Sevilla zijn weinig spectaculair voor de Europese burgers. Pappen en nathouden, schreef een commentator en dat lijkt een doeltreffende omschrijving.

Het is jammer voor de minister-president en de staatssecretaris voor Europa, die beiden in deze functie afscheid nemen, dat hun laatste Europese Raad meer een Europees dal was dan een Europese top. De belangrijkste uitkomsten zijn immers het uitstel van de besluitvorming over het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid, een slappe tekst over asiel en illegale immigratie, minimale procedureveranderingen voor de interne besluitvorming en een nietszeggende verklaring over het Midden-Oosten. Het Spaans voorzitterschap had niet alleen te lijden onder een algemene staking, maar ook onder gebrek aan Europese inspiratie.

Uitbreiding Europese Unie

De uitbreiding van de Europese Unie komt steeds dichterbij. Dat stelt dus ook steeds grotere eisen aan de duidelijkheid binnen de Unie over de toetsing aan de criteria en de handhaving van diezelfde criteria. Hoe geloofwaardig is de Unie naar kandidaat-lidstaten, wanneer huidige lidstaten met meer dan normale souplesse worden behandeld bij de toetsing aan het stabiliteitspact? (Frankrijk)? Het komende half jaar wordt een spannend jaar voor de Unie en voor de kandidaat-lidstaten. Het is mooi dat het komende Deens voorzitterschap alles op alles wil zetten om de 10 kandidaten daadwerkelijk te laten toetreden, maar uitgangspunt is en blijft: individuele toetsing, individuele afweging, individuele toetreding. De Nederlandse regering heeft dit terecht in Sevilla benadrukt. D66 wil graag dat daadwerkelijk alle 10 landen zich nog dit najaar kwalificeren. Het zou het belangrijkste besluit zijn dat dat Europa de afgelopen vijftig jaar heeft genomen: een daadwerkelijk en concreet einde aan de scheiding tussen West- en Oost Europa, daadwerkelijk perspectief geven aan tientallen miljoenen mensen op een economisch betere toekomst, op een vrije markt, op een stabiele Europese vrede en democratie. Die toekomst moet worden geopend, maar wel op basis van duidelijke criteria, waarmee niet de hand wordt gelicht. Niet als het gaat om financiën en vrije markt, niet als het gaat om democratie, rechtsstaat, rechtshandhaving en rechtsbescherming. Bovendien zullen de burgers van Europa de besluitvorming moeten meemaken. Er wordt onderhandeld voor hen en namens hen, maar de werkelijkheid is ook dat het volledig langs hen heen gaat. Een voorlichtingscampagne is prachtig, maar het gaat vooral om het publieke debat en uiteindelijk om democratische legitimatie. Het referendumrecht biedt de Nederlandse bevolking de mogelijkheid zich uit te spreken over Europa. Ik zou het een cynische schande vinden als de nieuwe coalitie het referendumrecht dat we hier zojuist met veel pijn en moeite hebben ingevoerd, weer zou schrappen. Juist voor het draagvlak van de uitbreiding is het referendumrecht belangrijk omdat, als het nodig is, de Nederlandse kiezers kunnen meepraten en meebeslissen over cruciale besluiten die hun eigen toekomst aangaan. Ik neem aan dat de LPF-fractie tijdens de onderhandelingen daar pal voor staat, anders verloochent zij haar eigen politieke doelstellingen.

Ten aanzien van de afbouw van de directe inkomenssteun in de landbouw lijkt Nederland langzamerhand een beetje alleen te staan. Het is de vraag of na september Duitsland hier nog een bondgenoot is. De Deense premier Rasmussen heeft al gezegd dat de uitbreiding niet de gijzelaar mag zijn van de landbouwhervorming. Ik ga er van uit dat het toekomstig kabinet blijft inzetten op de andere kant van het gelijk: dat de landbouwhervorming niet de gijzelaar mag worden van de uitbreiding. Dat is niet alleen in het belang van een groter Europa, maar ook van ontwikkelingslanden die op geen enkele wijze kunnen concurreren tegen de staatssteun voor Europese voedselproducten.

Asiel en immigratie

Een gemeenschappelijk asielbeleid is in Sevilla niet dichterbij gekomen. Tampere wordt nog steeds niet omgezet in concrete daden. De nadruk heeft het afgelopen half jaar niet gelegen op de noodzaak van harmonisatie van asielbepalingen, gemeenschappelijke lastenverdeling en Europese asielaanvragen in de regio, maar op het tegengaan van illegale immigratie. Natuurlijk is dat laatste ook belangrijk, maar het dreigt nu een Europees asielbeleid te overschaduwen. Bovendien is van de krachtige teksten van Blair en Aznar weinig meer terug te vinden in de conclusies. Er is dus eigenlijk weinig gebeurd. Op zichzelf vindt D66 het terecht dat niet eenzijdig is gehamerd op financiële sancties tegen derde landen die onvoldoende meewerken aan terug- of overname-overeenkomsten. Extra hulp kan ook een stimulans vormen. Ik ben het echter wel met de regering eens dat bilaterale en Europese relaties met derde landen gebaseerd moeten zijn op wederzijdse rechten en plichten en dat in dat kader dus ook op een volwassen manier kan worden gevraagd bij te dragen aan het tegengaan en ongedaan maken van illegale immigratie. Er moet geen sprake zijn van een Fort Europa, maar van een open Europa dat vluchtelingen opvangt en ruimte biedt voor arbeidsmigratie, maar tegelijkertijd er voor zorgt dat grote migratiestromen die niet kunnen worden opgevangen, effectief worden tegen gegaan. Een gericht beleid tegen armoede en onderdrukking in andere delen van de wereld draagt daar overigens aan bij. De vergaande ideeën over Europese grensbewaking zijn in Sevilla tot normale proporties aangepast. De Italiaanse fantasie van een Europese grenspolitie blijft dus een fantasie. We hebben ook nooit een Europese douane ingesteld, er is geen reden voor. Praktische samenwerking om de zwakke plekken te versterken, expertise uit te wisselen en waar nodig bijstand te verlenen is noodzakelijk. Dat kan ook zonder dat een Duitser en een Portugees hier op Schiphol komen patrouilleren of Nederlanders op de Griekse eilanden. Vanwege het klimaat zou daar ongetwijfeld animo voor bestaan.

Hervorming van de Raad

Sevilla heeft opgeleverd dat er een Algemene Raad blijft bestaan, die uit twee componenten gaat bestaan: buitenlandse zaken en Europese coördinatie. De bedoeling is dat er verschillende bijeenkomsten komen, op verschillende data en mogelijk op verschillende plaatsen. Hoewel het nog steeds dezelfde raad is komen er dus eigenlijk twee raden. Een compromis tussen wat de Benelux wilde en wat andere landen wilden, tussen 1 raad en 2 afzonderlijke raden. De constructie is niet erg helder maar lijkt uit te nodigen tot aparte ministers voor Europese Zaken, die een zeker gezag gaan krijgen over hun collega-ministers in andere raden. Is het kabinet dat met mij eens? Ik ben in dat kader zeer benieuwd naar de ministersposten in het nieuwe kabinet. Gaan we inderdaad een minister voor Europa krijgen of een minister van BZ die er OS bijdoet en wellicht een aparte staatssecretaris Europa bij premier Balkenende? Een discussie over de voor en nadelen zou wat D66 betreft in het openbaar gevoerd moeten worden. Vorig jaar heeft Jan Peter Balkenende net als ik tijdens een cyclus lezingen voor Clingendael gepleit voor een minister van Buitenlandse zaken die ook effectief minister voor Europa is en daarnaast een minister voor Internationale Samenwerking voor regionaal beleid en OS. Ik neem aan dat de CDA-fractie dat ook na de verkiezingen vindt.

Het aantal raden wordt teruggebracht. D66 kan zich daarin vinden. Vraag is wel waar de samenwerking rond OS nu wordt geregeld. Is het reëel te verwachten dat de Algemene en Coördinatieraad daar voldoende tijd aan zal kunnen wijden? Op het gebied van openbaarheid wordt een eerste, wel heel voorzichtig stapje gezet: alleen voor de wetgevende arbeid en dan nog alleen bij het eerste begin en bij de uiteindelijke stemming. En dat nog niet eens via Internet maar alleen in een zaaltje waar je naar een scherm kunt kijken. Daartussen gebeurt het natuurlijk en dat wordt weer afgesloten. Eigenlijk bizar. Heeft de regering geprobeerd om die openbaarheid te vergroten? Ik ben het alweer eens met het CDA die vorig jaar pleitte voor volledige openbaarheid van de gehele Europese Raad en alle andere Raden. Ook hier verwacht ik consistentie.

Tot slot

Op het gebied van buitenlands beleid waren er ook al geen opzienbare initiatieven. Het enige opmerkelijke was eigenlijk de uitspraak in het Midden-Oostenconflict dat muren geen vrede brengen. Dat is op zichzelf waar, Europa heeft een eigen herinnering hierin. Betekent dit nu dat de EU de bouw van het hek of de muur daadwerkelijk veroordeelt en als een obstakel ziet voor een nieuw vredesproces of is het slechts een gratuite constatering. Mijn fractie kiest voor het eerste, hoezeer zelfverdediging en bescherming tegen de zelfmoordaanslagen ook gerechtvaardigd zijn. Maar het optrekken van een muur is het bouwen aan verwijdering, het metselen van langdurig wantrouwen en letterlijk scheiding van de geesten. Het is goed als Europa daar nadrukkelijk afstand van neemt.