Erasmus Universiteit Rotterdam
21 juni 2002
Proefschrift: Geloven als noodweer. Het begrip het religieuze bij S.
Kierkegaard
Promotie: F.P.M. Florin
In onze samenleving wordt het religieuze dikwijls beschouwd als
behorende tot wat ieder voor zichzelf moet weten. Impliceert dit dat
over het onderwerp geen werkelijke communicatie mogelijk is? Kan de
filosofie iets zinnigs zeggen over de mogelijkheid van religiositeit?
De promovendus gaat met deze vragen te rade bij de Deense filosoof S.
Kierkegaard (1813 1855). De omzichtige benadering van het begrip het
religieuze door Kierkegaard kent wendingen en breukvlakken, soms uit
strategisch-pedagogische overwegingen, soms door ontwikkeling van zijn
eigen perspectief door externe omstandigheden (bijv. de revoluties in
Europa in 1848).
Mensen hebben volgens Kierkegaard de drang de eigen omgeving en het
eigen leven zoveel mogelijk onder controle te krijgen, wat leidt tot
een calculerende manier van leven en een voortdurend zich vergelijken
met anderen. Kierkegaard stelt daar een vorm van religiositeit
tegenover, met als kernpunt de wording van de verantwoordelijke Zelf.
Wie zo gelooft ziet af van eigenmachtigheid en macht over anderen. Dit
geloof is een existentiële beslissing en slechts indirect mededeelbaar
aan anderen. Wie gelooft als noodweer leert vasthouden aan objectieve
onzekerheid en weet dat hij tekortschiet. Toch is dit geloof geen
willekeur: het kritische verstand begeleidt de weg ernaartoe.
Waar Kierkegaard het religieuze in zijn christelijke vorm benadert, blijken er parallellen te bestaan met de middeleeuwse mystiek. Aan de hand van een aantal centrale themas gaat de promovendus na waar en op welke wijze zich deze parallellen voordoen: het goede, de verwantschap met God, het afstand nemen van het onmiddellijke, de nadruk op het innerlijke, de verhouding tot het lijden en de voorstelling van God komen aan de orde. Tot slot volgt een terugblik vanuit de hedendaagse vraagstellingen van denkers als Habermas, Adriaanse en Derrida. Deze drie auteurs constateren dat het religieuze in ieder geval op semantisch gebied een erfenis heeft nagelaten, die niet gemist kan worden zonder wezenlijk verlies aan diepte, troost en nuance.
Promotor: prof.dr. G.A. van der Wal
Info: bij de promovendus, tel. (0345) 521 585
e-mail: f.florin@wxs.nl
INLINE]