Vereniging Nederlandse Gemeenten

Verslag van twee jaar dualisme en lokale democratie aangeboden (12/06/02)

Verschenen: Pionieren met dualisme, verslag van twee jaar Vernieuwingsimpuls

Katalysator, platform en procesbegeleider. Deze drie rollen neemt het project Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie sinds 9 oktober 2000 op zich, om gemeenten te ondersteunen bij de dualisering van het gemeentebestuur en de daarbij horende cultuurverandering. Vernieuwingsimpuls, een samenwerkingsproject van het ministerie van BZK en de VNG, blijft in elk geval tot het einde van de huidige raadsperiode actief. In het boek Pionieren met dualisme, dat vandaag tijdens het jaarlijkse VNG-congres is aangeboden, wordt verslag gedaan van bijna twee jaar dualisme en lokale democratie.

Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie stroomt nu bijna twee jaar door Nederland. Het project brengt gemeenten bij elkaar in vernieuwingsnetwerken, organiseert congressen en symposia, brengt een kwartaalkrant uit voor gemeentebestuurders en zorgt voor een gericht aanbod aan opleidingen en trainingen via opleidingsinstituten. Daarbij heeft Vernieuwingsimpuls inmiddels een breed scala handreikingen uitgegeven ter ondersteuning voor het gedualiseerde lokale bestuur. De manier waarop de griffier kan worden ingezet ter versterking van de raad, praktische tips voor de burgemeester om zijn rollen binnen het dualisme op een goede manier in te vullen, zijn voorbeelden van themas die in een handreiking zijn vervat. Pionieren met dualisme is de nieuwste uitgave, waarin verslag wordt gedaan van bijna twee jaar activiteiten gericht op ondersteuning en cultuurverandering ten behoeve van het dualisme.

Zo komen in deze uitgave de ervaringen van achttien gemeenten aan bod, die binnen het Project duale gemeenten van Vernieuwingsimpuls al voor 6 maart 2002 hebben geëxperimenteerd met aspecten van dualisme, waaronder nieuwe rolverhoudingen. In het boekwerkje worden meer theoretische uiteenzettingen afgewisseld met praktische handreikingen, voorbeelden uit verschillende gemeenten en korte beschouwingen van de stand van zaken. Ook dilemmas en valkuilen waar onze gemeentebestuurders-nieuwe stijl mee te maken krijgen, komen aan de orde, waarbij zogenoemde remedies worden geleverd.

Het eerste van de vier themas, Ontvlechting van Raad en College, geeft een beeld van de veranderingen, die een gedualiseerd bestel met zich meebrengt. De nieuwe rollen van de raad, het college, de individuele wethouders, de burgemeester, de griffier en zaken als agendavorming passeren de revue. Zoals Vernieuwingsimpuls het zelf verwoordt: Het eigentijdse bestuur moet zó gaan functioneren, dat burgers uit zichzelf meer betrokken willen worden bij het politieke debat en het tot stand komen en beoordelen van beleid.

Binnen het tweede thema, burgerparticipatie, komen allerlei mogelijkheden aan bod om burgers actief bij het beleid en de politiek te betrekken. Een voorbeeld is het burgerinitiatief, waarbij burgers onder bepaalde voorwaarden onderwerpen kunnen agenderen die in de gemeenteraad worden besproken. Daarbij bieden steeds meer gemeenten burgers gelegenheid om als zogenoemd schaduwlid te participeren in een raadscommissie. Ook verleent een groter deel van de gemeenten burgers voorafgaand aan raads- of commissievergaderingen spreekrecht. Tegenwoordig vindt beleidsvorming in de gedualiseerde gemeenten welhaast per definitie interactief plaats. Wijkbezoeken en het betrekken van specifieke belangengroepen kunnen hiervoor middelen zijn. Niet nieuw, maar: Dualisme kan de aanzet geven tot het voeren van een dialoog met de burger in een eerder stadium, omdat de raad niet hoeft te wachten tot er een uitgedacht plan ligt.

Bij interactieve beleidsvorming wordt inmiddels bewuster aandacht besteed aan de voorbereiding en evaluatie, onder meer aan de hand van een checklist die de Stichting Rekenschap, die zich bezighoudt met dualisme en publieke verantwoording, heeft opgesteld. Is alle aanwezige kennis benut?, Zijn de juiste partijen betrokken?, zijn vragen die interactieve beleidsvorming richting kunnen geven. Vernieuwingsimpuls ziet een rol weggelegd voor ICT als middel om snel en relatief eenvoudig de mening van burgers te krijgen. Wanneer burgers hun mening bijvoorbeeld kenbaar kunnen maken via electronische spreekuren van raadsleden, zou dat drempelverlagend kunnen werken.

Publieke verantwoording vormt het derde thema waar in het boekwerkje op in wordt gegaan. De raad en het college moeten de burgers zowel financieel als inhoudelijk inzicht geven in het gemeentelijk beleid, stelt Vernieuwingsimpuls. Daartoe zal de begroting inzichtelijker moeten worden gemaakt, bijvoorbeeld door het opnemen van resultaatdoelstellingen. Voor wethouders, raadsleden en burgemeesters wordt met ingang van 7 maart 2003 een gedragscode verplicht gesteld. Per 1 januari 2006 moet iedere gemeente bovendien beschikken over een lokale rekenkamer, die structureel onderzoek doet naar de doelmatigheid en doeltreffendheid van het gemeentebestuur. De burgemeester gaat per direct al functioneren als democratische controller. In het jaarlijkse burgerjaarverslag legt de burgemeester aan de burgers verantwoording af over de manier waarop die de eigen rol heeft ingevuld.

Met het kwaliteitshandvest kan de publieke verantwoording eveneens worden verbeterd. De gemeente maakt in een dergelijk handvest bekend welke normen zij zich oplegt bij de taakuitvoering. Op internet kunnen beleidsplannen, geldstromen, evaluaties en dergelijke worden gepubliceerd, ter verantwoording. Benchmarking vormt een logische vervolgstap bij de publieke verantwoording. Bij benchmarking kunnen prestaties worden vergeleken met die van andere gemeenten. Gemeenten kunnen op die manier van elkaar leren en succesvolle strategieën voor kwaliteitsverbetering van elkaar overnemen.

Het laatste hoofdstuk wordt gewijd aan de betekenis van het dualisme voor het functioneren van de politieke partijen. Politieke partijen kunnen profiteren van kansen om met een dualistisch stelsel weer herkenbaar te worden door politieke profilering en stellingname in de vertegenwoordigende rol en in het raadsdebat, stelt Vernieuwingsimpuls. Het project heeft een profielschets uitgegeven met het ideale profiel van dualistische fracties, raadsleden en wethouders. Die profielschets kunnen de betrokken functionarissen ook gebruiken om zichzelf onder de loep te nemen.

Een raadslid in een dualistisch bestel moet bijvoorbeeld zorgen voor goede communicatie en overleg met de burgers en daarom investeren in het opbouwen van een maatschappelijk netwerk. De raad zou zich moeten concentreren op het debat tussen de fracties. De raad weegt echter ook de verschillende belangen en vertaalt die voor het college in duidelijke kaders met aanknopingspunten voor controle van het beleid. Themas zullen geen afgeleiden van grote ideologische vraagstukken zijn, maar meer betrekking hebben op de directe leefomgeving van de burgers.

Pionieren met dualisme. Vernieuwingsimpuls dualisme en lokale democratie, juni 2002.VNG Uitgeverij, ISBN 90 322 7272 1. Zie www.vnguitgeverij.nl. Voor meer informatie over de activiteiten en uitgaven van Vernieuwingsimpuls: www.vernieuwingsimpuls.nl