Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek

Genoom beschermt zichzelf tegen mobiel junk-DNA

6 juni 2002

Biologe Sylvia Fischer heeft aan het Utrechtse Hubrecht Laboratorium ontdekt hoe organismen zich beschermen tegen transposons. Transposons zijn stukken DNA die zich binnen het genoom kunnen verplaatsen. Soms veroorzaken transposons schade aan het DNA. Waarschijnlijk hebben planten een soortgelijk mechanisme dat hen beschermt tegen virussen.

Utrechtse biologen ontdekten dat het aaltje C. elegans met een uitgekiend mechanisme transposons in toom houdt. De transposons kunnen door het mechanisme geen eiwitten aanmaken die nodig zijn om door het DNA te springen. Zo maakt het aaltje de transposons vrijwel onschadelijk. In het mechanisme blijkt het gen dcr-1 een cruciale rol te spelen.

Tijdens het door NWO gesubsidieerde onderzoek ontdekte promovenda Sylvia Fischer ook hoe nieuwe transposons kunnen ontstaan. Als een transposon is weggesprongen uit het DNA blijft er een gat over in de DNA-streng. De herstelmachine van het lichaam gebruikt als voorbeeld om de schade te herstellen een transposon dat iets verderop in het DNA zit. Maar daarbij wisselt het te kopiëren voorbeeld soms tijdens het kopiëren. Dan ontstaat een nieuw transposon in de vorm van een hybride van het gekozen voorbeeld.

Transposons kunnen in de toekomst dienen als gereedschap voor gentherapie. Daarvoor moet nog wel wat meer bekend worden over het gedrag van transposons in de cel. Gentherapie is het toevoegen van een stukje DNA aan iemand die ziek is door een genetisch defect. Het transposon zou bij gentherapie de goede versie van een defect gen aan het DNA moeten toevoegen. Het Utrechtse onderzoek toont aan dat transposons alleen goed kunnen springen als ze een niet te groot stuk DNA meeslepen.

Transposons vormen bijna de helft van het menselijk DNA. Ze worden ook wel junk-DNA genoemd, omdat ze waarschijnlijk geen functie hebben. Transposons zijn waarschijnlijk overblijfselen van virussen uit het verleden. Het aids-virus lijkt in sommige opzichten op een transposon.

Nadere informatie bij

* dr. Sylvia Fischer (Hubrecht Laboratorium)
* tel. 030 2121965 of 020 62263341 (privé)
* fax 030 2516464

* e-mail sfischer@niob.knaw.nl.
Promotie 4 juni, promotor prof. dr. R.H.A. Plasterk