Koninklijke bibliotheek
Bijzondere collecties > In de vitrine
Franse visioenen
3 tot 10 juni 2002
Van 3 juni tot 10 juni zijn drie Franse werken geïllustreerd door Max
Ernst, Jacques Villon en Fernand Léger te zien in de vitrine bij de
ingang van de KB.
Kinderogen, groot van verwondering, die opengaan als vlindervleugels
aan de oever van het meer... Honderd feeënvisioenen... We bevinden ons
in de wereld van het surrealisme, de woorden zijn van André Breton in
zijn inleiding tot het boek van Max Ernst (1891-1976). Geen gewoon
boek, maar een zogeheten Collage-Roman, en wel de eerste in zijn
soort: La femme cent têtes. De titel op zich is al een collage van
betekenissen, waaronder: De vrouw honderd hoofden en De vrouw zonder
hoofd. In negen hoofdstukken worden de belevenissen van deze vrouw
"verteld". Het blijkt te gaan om Germinal, "mijn zuster", eenzaam
tussen fantomen en mieren. De pagina's bestaan steeds uit een prent
met een korte volzin. Voor de 147 prenten maakte Ernst gebruik van
negentiende eeuwse tijdschrift-illustraties en kunstreproducties.
Vooral de combinatie van instrumenten en zwevende figuren met
landschappen of onverwachte interieurs leveren de vreemde droomwereld
op waarvoor het surrealisme het patent verwierf. De invloed van deze
prenten is enorm geweest, vooral in het humoristische genre. In
Nederland bijvoorbeeld maakten Gerrit Komrij gedichten bij collages
van kunstenaar J.B. Meinen, gepubliceerd als De verschrikking in 1977.
Max Ernst: La femme 100 têtes. Paris: Carrefour, 1929. Nr. 51 van de
88 op Hollands Pannekoek (Oplage: 1000). Gebonden in heelleer, in
cassette, door Alix. Ingevoegd achterin de catalogus van een
Ernst-tentoonstelling uit 1921. Aanvraagnummer: Koopm K 317.
In de gedichten van Robert Ganzo (1898-1995) klinkt steeds het
Venezuela van zijn jeugd door. Niet dat zijn gedichten ondoordringbaar
als de jungle zijn, integendeel. Wel roept Ganzo de felle kleuren en
de intense geuren er van op. Helder en exact, in klassieke regels,
schreef hij over "bloesemende" vogels en "gehypnotiseerde" reizigers.
Zelf woonde hij allang in Parijs. Hij werkte er als bouquiniste aan de
kade van de minder fleurige Seine en later als boekhandelaar. Zijn
kleine oeuvre is hier verenigd en door Jacques Villon geïllustreerd.
Vervolgens werd het boek gebonden in vrolijke kleuren door vader Henri
of zoon Daniel Mercher. Jacques Villon (1875-1963) maakte bij de
gedichten subtiele etsen in zwart/wit en in kleur. Dit exemplaar is
een van de tien exemplaren op keizerlijk Japans papier, waarop de
kleuren een bijna etherische kwaliteit krijgen. Villon heette
eigenlijk Gaston Duchamp en hij was de oudere broer van dadaïst Marcel
Duchamp. Villons kubistische etsen zijn hier gebruikt als
boek-illustraties maar werden ook als zelfstandige kunstwerken gezien.
Zijn werk heeft velen beïnvloed (bijvoorbeeld David Hockney) en werd
in Frankrijk zo hoog gewaardeerd dat zijn leven werd afgesloten met
een mooie staatsbegrafenis.
Robert Ganzo: Oeuvre poétique. Paris: Sautier, 1957. Nr. 8 van de 10
op Japans papier. (Oplage: 185). Met een orginele tekening, met een
etsplaat, en met 2 sets extra afdrukken van de etsen. Gesigneerd.
Gebonden in heelleer door Mercher. Aanvraagnummer: Koopm K 316.
Van de twee belangrijkste Franse dichters van de negentiende eeuw -
Baudelaire en Rimbaud - verschenen later talloze geïllustreerde
edities. De kunstenaars die Baudelaire illustreerden kwamen met
grimmige platen vol vrouwelijke doodshoofden of wufte lesbiënnes. De
gedichten van Arthur Rimbaud gaan in hun modernisme verder dan
Baudelaire die nieuwe onderwerpen aanroerde. Bij Rimbaud is de taal
zelf een thema geworden, het gedicht een heel eigen ervaring. Woorden
waren er niet langer alleen om te zien en te horen, maar zelfs om te
ruiken. Bij Rimbaud doen letters zich soms voor als kleuren, overigens
niet geheel in ernst, maar als een jeu d'esprit. Hallucinerend zijn de
Illuminations zeker en Rimbaud staat dichter bij Vincent van Gogh dan
bij andere negentiende eeuwse kunstenaars. Toepasselijk is dat Fernand
Léger (1881-1955) deze prozagedichten van Rimbaud in felle kleuren
heeft geïllustreerd: oranje, blauw, geel of rood. Bij Léger zijn de
kleuren ook niet zomaar kleuren. Ze zijn losgemaakt van de afbeelding
en als blikvangers achter of over de voorstelling geschoven. Deze
litho's werden van de stenen gedrukt in Lausanne. Kort na WO II werd
Zwitserland het centrum van hoogstandjes op het terrein van kunstdruk
en reproductie.
Arhur Rimbaud: Les illuminations. Lausanne: Grosclaude, 1949. Nr. 224.
(Oplage: 275). Gebonden in heelleer door W. Wirz. Gesigneerd.
Aanvraagnummer: Koopm K 302.
zie ook...
Collectie Koopman
Koninklijke Bibliotheek - Nationale bibliotheek van Nederland