ChristenUnie
Wat wordt de nieuwe politiek? Maandag 13 Mei 2002 - 14:29
Van de verkiezingen kan nu al gezegd worden dat ze een breuklijn gaan
vormen in onze politieke geschiedenis. Pim Fortuyn heeft dingen
blootgelegd die door de gevestigde politiek niet zomaar weer bedekt
kunnen worden. Het volk roept om veranderingen en deze roep zal zich
ongetwijfeld vertalen in de verkiezingsuitslag. En wat dan? Er is een
nieuwe politiek nodig die weer principieel houvast geeft. Het lege
pragmatisme van het poldermodel heeft de volkswoede gaande gemaakt en
zal moeten worden afgezworen.
De kloof tussen burgers en politiek, waar nu al jaren over wordt
geschreven, is neergeslagen in een historische episode die ons nog
lang zal heugen. De politieke crisis van dit moment is echter niet
alleen te danken aan de kracht van Fortuyns optreden, maar ook aan de
zwakte van de oude politiek. Het is nodig ook deze les te trekken: de
mede door de politiek bewerkte secularisatie van ons land heeft ons in
deze crisis gebracht. Er is geoogst wat is gezaaid: een geestloos
materialisme, een kille samenleving, sociale onverschilligheid.
Een van de opvallendste kenmerken van de op gang gekomen volksbeweging
is de behoefte aan zingeving in het publieke domein. Fortuyns
boodschap voorzag in die behoefte. Niet alleen het flauwe pragmatisme
maar ook een laffe politieke neutraliteit, die nooit iets inhoudelijks
zei over gemeenschappelijke waarden, behoort tot die zwakte van de
gevestigde macht. Alles wat met ethische afwegingen en richtinggevende
keuzes te maken had werd weggestopt in commissies en procedures. De
Kamer werd gedepolitiseerd, principiële kritiek buiten de orde
verklaard. Geen enkel debat van nationale allure hebben we gezien.
Toch blijken normen en waarden onlosmakelijk verbonden met de publieke
zaak. Mensen zoeken rechtszekerheid, geborgenheid, veiligheid en ook
nationale identiteit. Gevoelens van onvrede en frustratie neemt toe
wanneer deze dimensie van het politieke buiten de orde wordt
verklaard. De messianisering van Fortuyn toont deze behoefte aan
publieke zinbeleving heel duidelijk. De burger wendt zich af van
bestuurlijke anonimiteit en kille bureaucratie en volgt een leider die
politiek weer in verband weet te brengen met individuele en
collectieve bestemmingen. Het neutralisme van de gevestigde politiek
blijkt een grote vergissing. De zinvraag meldt zich gewoon weer, maar
nu op ongedachte wijze. Het is waar: kerk en staat zijn gescheiden.
Maar politiek en levensbeschouwing horen bij elkaar. Door deze
wezenlijke dimensie van de politiek te negeren, is de ziel van het
volk verwaarloosd.
In de afgelopen week is abrupt een einde gekomen aan een
liberaal-individualistische politiek, die al in verval was. Zal in de
komende tijd een politiek geboren worden die leidt tot samenbinding en
die nieuwe oriëntatie geeft aan de samenleving? De onvrede van dit
moment is niet materieel gemotiveerd, maar is een klacht over de
verwording en richtingloosheid van de samenleving. Er zal daarom weer
een principiële basis moeten worden gevonden voor ons politieke leven.
Gebeurt dit niet dan zal de politieke cultuur van Nederland over enige
tijd niet veel verschillen van de Franse. Daarin is de afstand tussen
regering en bevolking groot en wantrouwen de staat en de straat
elkaar. Grote protestmanifestaties, sociale onrust en een stagnerend
politiek debat illustreren de Franse politieke cultuur. Geen voorbeeld
voor Nederland, waarin burger en bestuurder altijd dicht bij elkaar
stonden. Daarom werkt de huidige polarisatie ook zo beklemmend:
anti-regeringsleuzen scanderende volksmassas passen niet in ons
nationale zelfbeeld.
We beleven bijzonder en indrukwekkende dagen in de geschiedenis van
Nederland. Maar juist op zon moment moeten de oude boeken weer op
tafel. Juist dan is het nodig publiekelijk te verklaren wat een
christen gelooft: leven en samenleven kunnen geen steviger houvast
vinden dan in de wegen die de God van de Bijbel daarvoor aanwijst. Op
die basis is kracht te vinden en te herwinnen. Broze, kwetsbare en
zondige mensen doen er goed aan zich te stellen onder een gezag dat
sterker en hoger is dan zijzelf zijn. Daar wordt iedereen beter van.
Ook van wat er dan wordt aangewezen worden we beter. De Tien Geboden
wijzen een weg van naastenliefde, sociale harmonie en gerechtigheid,
wederzijdse verantwoordelijkheid, eerlijkheid en trouw. Juist nu moet
de christelijke politiek wijzen op deze bijbelse grondslag. Genezing
van geschokt politiek en sociaal vertrouwen is niet te verwachten van
snel geïmproviseerde bestuurlijke machtsgrepen.
Nederland is bij zijn eigen geestelijke fundamenten weggelopen. Het
heeft de bronnen dichtgestopt waaruit het geestelijk had kunnen leven
en de sluizen opengezet voor alles wat aards, opruiend, perverterend
en platvloers was. We dachten alles netjes geregeld te hebben in ons
land. Nederlanders zijn fatsoenlijke mensen, nietwaar? En nu zijn we
geschokt over wat er is gebeurd. Er is geblazen in onze politieke
cultuur en politieke verhoudingen. We vrezen escalatie van geweld, een
sfeer van angst en bedreiging, weerkerende volkswoede, toenemende
vreemdelingenhaat, onbestuurbaarheid van het land.
De oude politiek heeft geen antenne gehad voor wat er mis ging. De
jaren negentig zullen daarvan een schrijnend voorbeeld blijven. De
discussie over normen en waarden, die in de samenleving op gang kwam,
wilde maar niet doordringen in Den Haag. De politici die spraken over
de samenleving als bezield verband of over de noodzaak van een
publieke moraal liepen het gevaar met pek en veren overgoten te
worden. Niet de moraal, maar de markt was het denkbeeld waar de
politiek van in de ban was. De markt heeft ons als volk niet dichter
bij elkaar gebracht. Het is tijd voor een andere politiek, waarin naar
de principiële kern wordt doorgestoten.
Prof.dr. Roel Kuiper is bijzonder hoogleraar Reformatorische
Wijsbegeerte en directeur van het Wetenschappelijk Instituut van de
ChristenUnie.
---