Katholieke Universiteit Nijmegen
Oratie Ellen van Donk, hoogleraar limnologie:
Netwerken in het water
Onderwater leeft van alles. En dat leven eet en communiceert via
netwerken. Watervlooien, vissen en algen kunnen bijvoorbeeld door
chemische communicatie hun lot als hapklaar brok ontvluchten. Kennis
over deze netwerken is belangrijk voor onder andere de restauratie van
meren. Ook netwerken van onderzoekers, waterbeheerders en
beleidsmakers zijn onmisbaar. Donderdag 18 april houdt prof.dr. Ellen
van Donk, bijzonder hoogleraar in de limnologie, haar oratie aan de
Katholieke Universiteit Nijmegen.
Maar driehonderdste procent van al het water op aarde is zoet
oppervlaktewater. De mens gebruikt dit intensief. We lozen er onze
afvalstoffen in, gebruiken het voor drinkwater, voor recreatie, als
kweekvijver voor voedsel, voor bevloeiing van gewassen en voor
opwekking van energie. Geen wonder dat er een nijpend tekort aan
schoon, zoet water is ontstaan. Het jaar 2003 is daarom door de
Verenigde Naties uitgeroepen tot `Het jaar van het zoete water'.
Limnologie
Limnologie is de wetenschap die dit zoete oppervlaktewater bestudeert.
Honderd jaar geleden gaf hoogleraar Alphonse Forel de limnologie haar
naam, afgeleid van het Griekse woord limny (= limne), dat meer, moeras
of ook wel poel betekent. De biologische discipline binnen de
limnologie richt haar aandacht vooral op de bestudering van de
complexe interacties tussen waterorganismen onderling en hun milieu.
Recent onderzoek laat zien dat waterorganismen niet alleen met elkaar
verbonden zijn via een `voedselnetwerk', maar ook met elkaar
communiceren via een `informatienetwerk'. Sommige prooien zijn in
staat hun aanvallers te signaleren via stoffen die deze aanvallers
uitscheiden. De prooien reageren op de `infochemicaliën' met één of
ander verdedigingsmechanisme, zoals kolonievorming of stekels bij
algen, helmvorming bij watervlooien en een hoge rug bij vissen. Deze
fenomenen zijn niet alleen wetenschappelijk interessant, maar ook
belangrijk voor waterbeheerders. Zo blijkt het terugdringen van de
fosfaatbelasting of de toepassing van actief biologisch beheer bij de
restauratie van meren niet altijd succesvol, omdat de relaties tussen
waterorganismen complexer zijn dan onderzoekers aanvankelijk aannamen.
Het Schure-Beijerinck-Popping fonds heeft de aanstelling van dr. Ellen
van Donk als bijzonder hoogleraar Limnologie aan de KUN mogelijk
gemaakt. Van Donk leidt op het NIOO-KNAW, Centrum voor Limnologie in
Nieuwersluis een onderzoeksgroep op het gebied van de ecologie van het
zoete water. De nieuwe leerstoel maakt deel uit van het Centrum voor
Wetland Ecologie (CWE), een samenwerkingsverband tussen het NIOO-KNAW
en de KUN.
12-4-2002
* zie ook speciale site KUN water en wetenschap