Ingezonden persbericht

Persbericht, 15 april 2002

Door Endie van Binsbergen,
IEC-geaccrediteerd waarnemer voor IFET, medewerker van Stichting Vrij Oost Timor.

Op zondag 14 april ging het volk van Oost Timor voor de derde keer in drie jaar naar de stembus. Ditmaal moeten de verkiezingen bepalen wie van de twee kandidaten de president van de onafhankelijke republiek Oost Timor zal worden.

Tijdens het referendum in augustus 1999 koos een overweldigende meerderheid van de Oosttimorese bevolking voor onafhankelijkheid van de Indonesische bezetter. De geweldsgolf die volgde op de uitslag van dit referendum kostte zeker 2000 mensen het leven. Grote delen van het land werden verwoest door Indonesische militairen en pro-Indonesische milities. Eind van dat jaar werd UNTAET geinstalleerd, United Nations Transitional Administration East Timor. UNTAET functioneerde als een tijdelijke overheid van Oost Timor.

30 augustus 2001 volgden de verkiezingen voor de Assemblé Constituente, de volksvertegenwoordiging die zich moest gaan buigen over de samenstelling van de grondwet van Oost Timor. Niet onverwacht kwam hierbij de partij FRETILIN als grote overwinnaar uit de bus. Verassende tweede plaats werd ingenomen door een geheel nieuwe partij, die zich op het laatste moment nog had aangemeld als kandidaat, de PD. De PD werd voornamelijk gevormd door (voormalige) studenten, een groot deel verbleef jarenlang in het buitenland en maakte deel uit van het studentenverzet.

Op 14 april vormden zich opnieuw in alle vroegte de lange rijen voor de diverse stembureau's. De keuze beperkte zich tot twee kandidaten, Francisco Xavier do Amaral en José Alexandre Gusmão, beter bekend als Kay Rala Xanana Gusmão of Xanana. Dinsdag 16 april zal de uitslag bekend worden gemaakt.

Francisco Xavier do Amaral
Geboren op 3 december 1935 in Hululu, Turiscai. Zijn vader was een afstammeling van het Koninkrijk van Maubisse, zijn moeder een dochter van de tweede Timorese brigadier-generaal in het Portugese leger.

Do Amaral was een leraar en één van de oprichters van FRETILIN. Hij werd president van de Democratische Republiek Oost Timor (RDTL) dat een kort leven beschoren was. Do Amaral declameerde de onafhankelijkheid van RDTL op 28 november 1975, negen dagen voor de Indonesische invasie. Hij stond in die tijd bekend om zijn sterke redevoeringen en zijn vermogen om het gewone volk te bereiken door gebruik te maken van de talen Tetum en Mumbai.

Na de invasie trok hij zich terug in de bergen. Een conflict over zijn visie en beleid leidde ertoe dat hij werd beschuldigd van collaboratie met Indonesië en uiteindelijk in september 1976 in Mindelu, Turiscai gevangen genomen werd door het Centraal Comité. Begin 1977 werd hij opnieuw gevangen genomen, ditmaal in Viqueque door Indonesische militairen. Hij werd in Dili onder huisarrest geplaatst en achtereenvolgens verplaatst naar Bali en Jakarta. Hij keerde op 4 februari 2000 terug naar Oost Timor, met behulp van de Portugese Ambassade in Jakarta.

Francisco Xavier do Amaral reformeerde de ASDT (de voorloper van Fretilin) die oorspronkelijk in 1974 werd opgericht. Na een korte alliantie met de CPD-RDTL, besloot Amaral de ASDT als een onafhankelijke politieke partij te laten opereren. Tijdens de verkiezingen van augustus 2001 kreeg ASDT acht procent van de stemmen en behaalde daarmee de derde plaats in de Assemblé Constituente. Hij werd als kandidaat genomineerd door twee politieke partijen, de ASDT en PARENTIL

Kay Rala Xanana Gusmão
Geboren op 20 juni 1946, in Laleia, Manatutu. Volgde een opleiding in het Jezuïten Seminarie in Soibada, Manatutu en zette deze voort in het Seminarie in Dare. Tijdens de Portugese tijd in Oost Timor was Gusmão ambtenaar op het departement voor bos-en landbouw. In 1974, ten tijde van de dekolonisatie, sloot Gusmão zich aan bij de ASDT, werd vervolgens lid van het Centraal Comité van FRETILIN en werkte op het departement van informatie.

Toen op 7 december 1975 de Indonesische troepen Oost Timor binnenvielen, vluchtte Gusmão met alle FRETILIN-leiders en het merendeel van de bevolking naar de bergen. In de jaren 1978 / 1979 werd het merendeel van de leiders van zowel FRETILIN als FALINTIL gedood door Indonesische militairen en Xanana Gusmão werd de aanvoerder van FALINTIL. In maart 1981, tijdens een nationale conferentie over de reorganisatie van het verzet, werd Gusmão gekozen tot leider van de nieuw opgerichte CRRN (Revolutionaire Raad van Nationaal Verzet).

In 1983 werden onderhandelingen tussen Xanana Gusmão en de Indonesische gezagvoerder in Oost Timor, kolonel Purwanto, over een vreedzame oplossing voor het conflict in Oost Timor stopgezet door de Indonesische minister van defensie en veiligheid, generaal Moerdani, omdat Gusmão stond op bemiddeling door de VN. In 1987 verklaarde Gusmão onder druk van de katholieke kerk het FALINTIL tot een onpartijdig nationaal leger. In 1998 stapte hij uit het FRETILIN. Gusmão richtte vervolgens het CNRM op (Nationale Raad van Maubere Verzet), dat zich bundelde met FRETILIN, FALINTIL, de katholieke kerk en de partij UDT.

In november 1992 werd Xanana Gusmao in Dili gearresteerd door Indonesische militairen en ondanks internationale protesten overgebracht naar Bali, op beschuldiging van subversie. In april 1993 werd hij door de Indonesische rechtbank in Dili tot levenslang veroordeeld, hetgeen in 1994 door president Suharto werd teruggedraaid tot 20 jaar. Gusmaõ verbleef achtereenvolgens in de politieke gevangenis in Semarang en de Cipinang gevangenis in Jakarta. Na acht jaar werd zijn veroordeling omgezet in huisarrest. In september 1999, kort na de uitslag van het referendum, werd Xanana Gusmao vrijgelaten waarna hij toevlucht zocht in de Britse Ambassade in Jakarta. Hij werd vervolgens naar Darwin gevlogen en keerde een maand later terug in Oost Timor, waar hem een heldenontvangst te wachten stond.

Ondertussen was het CNRM in 1998 vervangen door het CNRT (Nationale Raad voor Timorees Verzet) met de opzet om hierbinnen de rivaliserende politieke krachten te bundelen om een eind te maken aan de Indonesische bezetting. Het eerste nationale CNRT-congres vond plaats in augustus 2000, in Dili. De relatie tussen Gusmão en FRETILIN waren zichtbaar bekoeld, met name over het al dan niet ontbinden van het CNRT. FRETILIN was tegen. Uiteindelijk werd op 9 juni 2001 het CNRT ontbonden, waarmee de politieke partijen werden aangezet de politieke strijd aan te gaan voor de verkiezingen van augustus 2001.

In oktober werd Xanana gekozen tot woordvoerder van de Nationale Raad, maar deed na enkele weken afstand van deze positie. Hij richtte de Vereniging van Verzets-Veteranen op (AVR), ter ondersteuning en financiële tegemoetkoming van de voormalige ondergrondse en CNRT-leden. Xanana Gusmão werd genomineerd voor de presidentsverkiezingen door negen politieke partijen. Hij weigerde echter de partijsymbolen te gebruiken en voerde zijn campagne als onafhankelijk kandidaat.

Er is een engelstalig rapport beschikbaar over het verloop van de verkiezingen. Wilt u dit ontvangen, stuur dan een email naar VrijOostTimor@yahoo.com.

Stichting Vrij Oost Timor (VOT)
Postbus 2884
3500 GW Utrecht
Tel: 030-2945438
vrijoosttimor@yahoo.com