Rijksuniversiteit Groningen

09 apr 2002

Nummer 50 9 april 2002

promotie op middeleeuws Twents

Wortels Twentse schrijftaal liggen in het Nederlands

Geen variant van Middelnederduits
Hanze
Herman Finkers
Twentse schrijftaal versus spreektaal
Curriculum Vitae
Noot voor de pers

De schrijftaal van het middeleeuwse Twente vertoont verrassend veel elementen van de westelijke Middelnederlandse dialecten. Zoveel zelfs, dat de gangbare aanname dat het Twents geworteld is in het Middelnederduits, ontkracht wordt. Het Twents is al vanaf de Middeleeuwen een Nederlandse schrijftaal. Dat is de belangrijkste conclusie van Gerard Seyger, germanist en Twentekenner. Hij promoveert op 18 april 2002 aan de Rijksuniversiteit te Groningen. Zijn dissertatie wordt ook door de Philosophische Fakultät van de universiteit van Münster geaccepteerd.

Gerard Seyger onderzocht het begin van de Twentse schrijftaal. Hij wilde bepalen welke positie deze innam ten opzichte van de schrijftalen in omliggende gebieden. Hij stelde een corpus samen van oorkonden uit de steden Almelo, Enschede, Oldenzaal en Ootmarsum, geschreven tussen 1336 en 1500. Zijn criteria waren streng: "Ik wilde alleen teksten die in Twente zelf zijn opgesteld door schrijvers uit de regio. Het mochten bijvoorbeeld ook geen teksten zijn die bestemd waren voor personen buiten Twente."

Geen variant van Middelnederduits

Seyger onderwierp het corpus aan een variabelenlinguïstisch onderzoek. Hij inventariseerde relevante variabelen uit het corpus. Vervolgens vergeleek hij deze met varianten van dezelfde woorden in de teksten die afkomstig waren van de bisschoppen van Utrecht. Verder vergeleek hij het corpus met het Middelwestfaals, het Middelgelders, het Middelnederduits en het Middelnederlands. De overeenkomsten met de schrijftaal van de bisschoppelijke schrijvers waren al prominent vanaf 1336, het jaar waaruit de oudste tekst uit het corpus dateert. Seyger: "Vroeger zei men dat het Twents een variant was van het Middelnederduits. Maar je ziet meer invloeden van het Middelnederlands dan van het Middelnederduits. Die invloeden nemen in twee eeuwen tijd nog toe. Je ziet zelfs dat het Westfaals beïnvloed wordt door het Middelnederlands. Dat betekent dat het Twents vanaf het begin een 'Nederlandse' schrijftaal is geweest in plaats van een 'Duitse' schrijftaal."

Hanze

Seyger kijkt niet alleen naar taalkundige aspecten, maar ook naar de taal in relatie tot de geschiedenis van de regio. "In de Middeleeuwen was Twente een interactief deel in het economisch belangrijke Hanzegebied. Het was niet zo invloedrijk als Zwolle of Deventer, maar het was zeker niet achtergebleven. Zo had de proost van Oldenzaal het recht mee te beslissen over de benoeming van de bisschop van Utrecht. In de Twentse steden waren verschillende gerenommeerde scholen gevestigd en de Hanzestad Oldenzaal was in de veertiende en vijftiende eeuw welvarend en invloedrijk. In de Republiek der Nederlanden, aan het eind van de zestiende eeuw gesticht, lag Twente echter in de periferie. De economische neergang wordt ook in de taal zichtbaar. Voor de communicatie met het westen wordt de schrijftaal van de Hollanders gebruikt, het latere Algemeen Beschaafd Nederlands.'

Herman Finkers

Dezer dagen ziet Seyger twee tegengestelde ontwikkelingen bij streektalen als het Twents. Aan de ene kant worden steeds meer streektalen officieel erkend en zijn popgroepen die in een streektaal zingen enorm populair. Aan de andere kant voeden steeds minder mensen hun kinderen op in een streektaal. "Taal geeft status. Ouders voeden hun kinderen op in het Nederlands omdat ze denken dat het Nederlands hun kinderen meer status geeft. Dat is nog maar de vraag. De cabaretier Herman Finkers is in het Nederlands opgevoed door ouders die onderling Twents spraken. Hij zegt zelf dat hij daardoor het Twents niet goed beheerst en dat zijn moedertaal slordig Nederlands is. Het soort Nederlands waar Hollanders erg om moeten lachen. Het is maar de vraag of je kinderen plezier doet door ze in gebrekkig Nederlands op te voeden in plaats van met je eigen moedertaal."

Twentse schrijftaal versus spreektaal

Seyger heeft de Twentse schrijftaal onderzocht, niet de spreektaal. "De Twentse schrijvers in de Middeleeuwen spraken hoogstwaarschijnlijk het Twentse dialect van hun tijd. Die spreektaal is uiteraard verloren gegaan. Je kunt wel conclusies trekken over de spreektaal op basis van de schrijftaal, maar er zijn zeker aanzienlijke verschillen. Je ziet zo iets bijvoorbeeld ook wanneer een oorkonde gericht is aan iemand buiten Twente. Dan verschilt de schrijftaal van de taal die wordt gebruikt in oorkonden bestemd voor Twente zelf." De Middelnederlandse 'Expansie' heeft veel minder uitstraling gehad op het gesproken Twents dan op de geschreven taal. Daarom vertoont het huidige Twents toch meer overeenkomst met de huidige Nederduitse dialecten dan met de meeste Nederlandse dialecten.

Curriculum Vitae

Gerard Seyger (Losser, 1942) studeerde Duitse Taal en Letteren aan de universiteiten van Nijmegen en Göttingen. Hij begon zijn promotieonderzoek naar de Twentse schrijftaal bij prof.dr. Berteloot aan de universiteit van Münster. Na overleg met prof.dr. Niebaum van het Nedersaksisch Instituut aan de Rijksuniversiteit Groningen is besloten tot een gelijktijdige promotie aan beide universiteiten. Zo promoveert Gerard Seyger op 18 april tot doctor in de Letteren bij prof.dr. H. Niebaum (RUG) en prof.dr. A. Berteloot (Münster). De titel van het proefschrift luidt Twenthe tussen west, zuid en oost (1336 - 1500).

Noot voor de pers

Drs. G.A. Seyger, telefoon (053) 538 20 64, e-mail gerard.seyger@planet.nl