Ingezonden persbericht
Persbericht, 18 maart 2002
Van de koekoeksbloemetjes en de bijtjes:
trouwe bestuivingspartners houden planten-SOA's gescheiden
HETEREN (Gld.)/UTRECHT - Seksueel overdraagbare schimmel maakt koekoeksbloemen steriel, vrouwelijke bloemen tot transseksuelen en bestuivende insecten tot 'sporenpostbodes'. Twee nauw verwante soorten koekoeksbloemen hebben grotendeels hun eigen SOA-ras, ook als ze in de natuur naast elkaar groeien. Pim van Putten van het Nederlands Instituut voor Oecologisch Onderzoek (NIOO-KNAW) ontdekte dat de trouw van bestuivers hier een grote rol speelt. Hij promoveert maandag 25 maart in Utrecht.
Ook planten kunnen lijden aan geslachtsziekten. De algemeen voorkomende dag- en avondkoekoeksbloem (Silene dioica en Silene latifolia) van de anjerfamilie zijn het slachtoffer van de brandschimmel Microbotryum violaceum. Bij een infectie steriliseert de schimmel de plant. De bloemen worden zo omgebouwd dat de schimmel zich kan voortplanten en verspreiden (via de 'voorheen mannelijke' meeldraden): geen stuifmeel maar bruine schimmelsporen kleven vast aan de bezoekende insecten. De schimmels liften met de insecten mee naar nieuwe planten.
Pim van Putten onderzocht het DNA van schimmels op zowel de roze dagkoekoeksbloemen als de witte avondkoekoeksbloemen. De ziekteverwekker blijkt twee verschillende rassen te hebben. SOA-schimmels van dezelfde koekoeksbloemsoort (dezelfde 'waardplant' of 'gastheer') lijken genetisch veel op elkaar, zelfs als ze uit Engeland of Frankrijk komen. Dit blijft grotendeels, maar niet helemaal, zo als de twee plantensoorten pal naast elkaar groeien in de natuur.
"Verrassend genoeg kunnen de schimmels van de avondkoekoeksbloem zich veel sneller voortplanten, ze paren sneller, dan het dagkoekoeksbloemenras," weet Van Putten, "ook als de avondkoekoeksbloemenschimmel op de andere bloemsoort groeit." Hoe houdt het langzamere ras dan toch stand in gemengde groepen planten?
"De trouw, of kieskeurigheid, van de bestuivende insecten houdt de schimmels voor een groot deel gescheiden. Anjeruiltjes, een soort nachtvlinders, bestuiven 's avonds de avondkoekoeksbloem en hommels en zweefvliegen overdag de dagkoekoeksbloem, al staan de planten door elkaar. Maar de laatste bestuivers gaan vaker vreemd dan de uiltjes," volgens Van Putten. Met behulp van fluorescerend poeder kwam dit aan het licht. Deze trouw is dus niet waterdicht, maar het verschil in bloeitijd en het groeien in groepjes van dezelfde plantensoort bijelkaar (ze houden elk van een iets andere omgeving) helpt mee bij de instandhouding van de verschillende schimmelrassen.
Dag- en avondkoekoeksbloemen kunnen ook onderling kruisen. De hybrideplanten die daaruit ontstaan leveren een interessante vervolgvraag op voor het onderzoek. Van Putten: "Kan een SOA-schimmelras via deze hybriden gemakkelijker 'overlopen' van soort naar soort?"
Het NIOO-KNAW is het onderzoeksinstituut voor ecologie van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Het bestaat uit drie centra: voor ecologie van kust en zee, van het zoete water en van het land. Op het NIOO-Centrum voor Terrestrische Oecologie in Heteren richten de onderzoekers zich op het leven op het land.
Ingezonden persbericht