Rijksuniversiteit Groningen

11 mrt 2002

Nummer 35 11 maart 2002

Groothoek op het heelal


Het systematisch afzoeken van grote delen van het heelal op bijzondere objecten neemt in de astronomie een steeds belangrijker plaats in. Het Groningse Kapteyn Instituut is de spil in meerdere van die internationale projecten. Woensdag 13 maart 2002 ondertekenen de directeur van NOVA, de directeuren van de sterrenwachten in Padua en München en de directeur-generaal van Europese sterrenkundige organisatie ESO de overeenkomst voor het bouwen van een unieke hemelcamera met ruim een kwart miljard pixels.

Die feestelijke ondertekening zal het sluitstuk vormen van het ochtendprogramma, waarin de projecten OmegaCAM, ASTRO-WISE en detectors voor ALMA gepresenteerd worden. De drie projecten maken deel uit van het 10-jarige instrumentatie-programma van de Nederlandse Onderzoekschool Voor Astronomie (NOVA). Ze worden uitgevoerd in nauwe samenwerking met de European Southern Observatory (ESO), de astronomische organisatie die onder meer de Very Large Telescope (VLT) in Chili onder z'n vleugels heeft.

Het thema 'groothoek op het heelal' verwijst naar de ongeëvenaarde resolutie waarmee vanaf 2003 grote delen van de zuidelijke sterrenhemel in kaart gebracht worden. Om dit voor de aanwezigen spectaculair zichtbaar te maken, wordt de presentatie ondersteund door 'hemelsbrede' (9,7 x 3,5 meter) hoge-resolutie video-projectie, mogelijk gemaakt door een cluster van PC's. Dit vormt een van de zeldzame gelegenheden waarbij opnamen met de modernste telescopen, zoals de VLT, werkelijk in volle glorie te bekijken zijn.

Noot voor de pers


* Meer informatie: Arnout Jaspers, NOVA Informatie Centrum, tel. (020) 525 7480 of 06-533 27 812, e-mail nova@astronomy.nl
* Algemene informatie over het NOVA-programma: www.astronomy.nl/navigatie/onderzoek_index.html

Programma


* 9.45 Ontvangst met koffie

* 10.15 Welkomstwoord, Doeko Bosscher, rector universiteit Groningen
* 10.25 NOVA programma, Tim de Zeeuw, directeur NOVA
* 10.50 ESO programma, Catherine Cesarsky, directeur-generaal ESO
* 11.55 Detectors voor ALMA, Wolfgang Wild, projectleider NOVA-ALMA
* 11.15 OmegaCAM Koen Kuijken, principal investigator OmegaCam
* 11.35 ASTRO-WISE Edwin Valentijn, coordinator ASTRO-WISE
* 12.15 Ondertekening van de overeenkomst
Plaats: Geertsemazaal, Academiegebouw

Meer informatie over de projecten

OmegaCAM

OmegaCAM wordt de camera van de VST, de VLT Survey Telescope. De telescoop komt vlak bij de vier VLT-reuzentelescopen op de berg Paranal te staan en krijgt een blikveld van 1 graad in het vierkant (de volle maan is ongeveer 0,5 graad). Telescoop en camera worden speciaal gebouwd om grote delen van de in Chili zichtbare sterrenhemel (zo'n 30.000 vierkante graad) in kaart te brengen. OmegaCAM legt elke opname digitaal vast in 16.384 x 16.384 pixels. Afgebeeld op standaard beeldscherm-resolutie zou dit een plaatje van ruim 5 meter in het vierkant opleveren, en de totale Survey een hemelkaart van bijna een vierkante kilometer. OmegaCAM gaat op jacht naar zeldzame en extreme objecten, maar zal ook ingezet worden om 'bevolkingsonderzoek' te doen onder grote aantallen meer bekende objecten.

OmegaCAM-partners:
Universitäts-Sternwarte München. Osservatorio Astronomico di Padua. European Southern Observatory.

website:
www.astro.rug.nl/~omegacam/ contact: kuijken@astro.rug.nl

ASTRO-WISE

De gigantische datastroom die de moderne wide-field imagers gaan produceren brengt astronomisch onderzoek weer aan de rand van de mogelijkheden van de huidige IT. De 30 gigabyte per nacht van de VST maakt een nieuwe benadering van data-opslag, -filtering en
-herkenning noodzakelijk. Zo zullen jaarlijks honderden miljoenen sterrenstelsels worden gemeten, wat roept om archieven die 'dynamisch' zijn: op basis van de ruwe data zullen bestanden aan de hand van vragen van de gebruiker 'on-the-fly' worden uitgerekend, met de op dat moment beste broncodes en technieken. Deze samenwerking tussen de nationale datacentra in Nederland, Italië, Frankrijk en Duitsland krijgt sinds kort een krachtige steun in de rug van de EU in het kader van een zogeheten RTD-programma. Het einddoel is voor elke astronooom een 'dynamisch' en 'persoonlijk' observatorium te creeren.

ASTRO-WISE partners:
European Southern Observatory, Garching Osservatorio Astronomico di Capodimonte, Napels Institut d'Astrophysique de Paris/CNRS, Parijs Ludwig-Maximilans-Universität, München.

website:
www.astro-wise.org/ contact: valentyn@astro.rug.nl

Detectors voor ALMA

Op een kale hoogvlakte in Chili, 5000 meter boven de zeespiegel, moet in 2010 een machtig netwerk van 64 radiotelescopen staan. ALMA is een van de grootste astronomie- projecten voor de komende jaren, waarin Europa en Noord-Amerika (Canada en de V.S.) ieder voor de helft deelnemen. Mogelijk gaat ook Japan meedoen. In Groningen wordt de detector ontwikkeld voor de frequentieband van 602 tot 720 gigaHertz. Samen met elders ontwikkelde detectors zullen die in het brandpunt van de 12 meter grote schotelantennes millimeterstraling uit de diepten van het heelal opvangen.

ALMA-partners:
Stichting Ruimte-Onderzoek Nederland (SRON) Delft Institute for Microelectronic Structures (DIMES) European Southern Observatory

website:
www.eso.org/projects/alma/ contact: wild@astro.rug.nl