Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek


Utrechter Regius was meer dan volgeling Descartes
4 februari 2002
De zeventiende-eeuwse Utrechtse hoogleraar Henricus Regius wordt vaak gezien als een volgeling van Descartes, totdat ze in 1646 ruzie kregen over een publicatie. Uit hun briefwisseling, samengebracht door drs. Erik-Jan Bos, blijkt echter dat de Utrechtse wetenschapper zich vanaf het begin nogal onafhankelijk opstelde.

In 1645 voltooide Regius zijn werk over de natuurwetenschap, getiteld Fundamenta physices. Hoewel sterk geïnspireerd door Descartes vond Regius het niet nodig zijn natuurwetenschap in te bedden in een metafysisch kader dat een garantie biedt voor de algemene geldigheid van de wetenschappelijke kennis. Voor Descartes was dit kader juist een essentieel kenmerk van de nieuwe wetenschap. Descartes schreef Regius dat hij het boek niet moest laten drukken, maar Regius negeerde dit en publiceerde het werk in 1646. Hiermee kwam de vriendschap tussen Descartes en Regius tot een eind.

Filosoof Erik-Jan Bos van de Universiteit Utrecht reconstrueerde met subsidie van NWO de briefwisseling tussen Regius en Descartes. Hoewel slechts een paar brieven bewaard zijn gebleven, zijn er ook nog een paar zeventiende-eeuwse gedrukte bronnen van publicisten die toen waren geïnteresseerd in Descartes.

Regius was halverwege de zeventiende eeuw de eerste Nederlandse universitaire wetenschapper die de nieuwe denkbeelden van Descartes openlijk aanhing. In 1638 zocht Regius contact met Descartes. Hij stuurde hem brieven waarin hij Descartes vroeg om commentaar op teksten, waarover zijn studenten debatteerden. Het eerste debat ging over de bloedsomloop. In de leer van Descartes is het hart een bloedpomp en vormen de aders en slagaders een buizenstelsel dat het bloed transporteert. In die tijd was zijn mechanistische opvatting van het lichaam nog erg controversieel. De heersende opvatting kwam van de Romeinse geneesheer Galenus, volgens wie het bloed niet circuleerde, de aders en de slagaders niet met elkaar waren verbonden, en het hart een plek was waar vers bloed uit de lever moest rijpen.

Regius nodigde Descartes uit om bij het debat aanwezig te zijn in een loge, waardoor zijn aanwezigheid niet zou opvallen. Het is niet bekend of Descartes aan de uitnodiging gehoor heeft gegeven. Descartes woonde in die tijd in Nederland. Ook hij stuurde diverse teksten, waaronder zijn manuscript van Meditationes, naar Regius voor commentaar.

Met de debatten veroorzaakte Regius veel opschudding. Zijn opvattingen werden door de universiteit veroordeeld en hij mocht geen filosofie meer doceren. Descartes nam het in diverse publicaties voor Regius op en hielp hem in scherpe bewoordingen met zijn verweer.


---

Meer informatie bij
drs. Erik-Jan Bos (UU, Faculteit der Wijsbegeerte) tel 030 2760360 (privé) of 030 2531782 (werk)
fax 030 2532816
e-mail erik-jan.bos@phil.uu.nl.
Promotie 4 maart, promotor prof. dr. T. Verbeek.


--
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO) Afdeling Voorlichting en Communicatie
Postbus 93138
2509 AC Den Haag
Telefoon (070) 344 07 13
Fax (070) 385 09 71
E-mail news@nwo.nl
Internet algemeen http://www.nwo.nl
Internet pers en publiek http://www.nwo.nl/wetenschapsplein