Rijksuniversiteit Groningen
14 feb 2002
Nummer 23 12 februari 2002
Preventie is kostenbesparend
Veel fouten met geneesmiddelen in ziekenhuizen
In Nederlandse ziekenhuizen worden vrij veel fouten gemaakt bij het
voorschrijven en bij het toedienen van geneesmiddelen. Dit
concludeert drs. Patricia van den Bemt in haar proefschrift. Het
blijkt dat er op een IC bij het toedienen van medicijnen in ruim 30
procent van de gevallen fouten worden gemaakt. Niet alle
vergissingen zijn even ernstig, maar een aantal kan grote en
kostbare gevolgen hebben. Een verbeterd toezicht kan hier helpen.
Voorschrijffouten zijn daarnaast te voorkomen door een verbeterde
controle door de ziekenhuisapotheek. Dit is arbeidsintensief, maar
Van den Bemt berekende dat het een aanzienlijke kostenbesparing
oplevert. Zij promoveert op 22 februari 2002 aan de
Rijksuniversiteit Groningen.
Toedienfouten
Zonder intensivisten meer fouten
Kennisgebrek
Elektronisch voorschrijfsysteem
Problemen door bijwerkingen
Curriculum vitae
Noot voor de pers
In 1999 verscheen in de Verenigde Staten een geruchtmakend rapport
waarin stond dat er in ziekenhuizen veel menselijke fouten worden
gemaakt met medicijnen. President Clinton bemoeide zich ermee en
maakte medicatieveiligheid een speerpunt van het beleid. Van den
Bemt: "We dachten dat het in Nederland niet zo erg zou zijn, maar
dat was nooit onderzocht. Uit mijn onderzoek blijkt nu dat ook hier
veel onnodige fouten met medicijnen worden gemaakt."
Toedienfouten
Fouten bij het toedienen van geneesmiddelen zijn ernstiger dan
voorschrijffouten, omdat de apotheek daarbij niet meer kan
ingrijpen. "Op intensive care afdelingen worden er in 45 procent
van de gevallen fouten gemaakt", aldus Van den Bemt, "En dat vind
ik wel heel fors. Ook als we de minst erge fout eruit halen - het
op een verkeerd tijdstip toedienen van de medicatie - worden er nog
in 33 procent van de gevallen vergissingen gemaakt. Een voorbeeld
van een ernstigere fout is verstopping van een infuuslijn door het
gecombineerd toedienen van twee geneesmiddelen door één lijn."
Zonder intensivisten meer fouten
De kans op fouten blijkt af te hangen van het soort geneesmiddel,
de manier van toedienen en de dag van de week. Van den Bemt:
"Antistollingsmiddelen zitten bijvoorbeeld meestal al in een spuit
en zijn dus klaar voor gebruik. Dit gaat dan ook niet vaak mis, in
tegenstelling tot het toedienen van medicatie via een sonde, wat
een veel complexere handeling is. Op maandag blijken er de meeste
fouten te worden gemaakt. Mogelijk komt dit doordat er dan veel
ploegenwisselingen plaatsvinden." Op de IC afdelingen waar
intensivisten werken en toezicht houden, worden minder fouten
gemaakt. De aanstelling van zo'n specialist op het gebied van
intensive care werk is volgens de promovendus daarom aan te
bevelen.
Kennisgebrek
Voorschrijffouten komen in 10 procent van de gevallen voor. "Je
moet dan denken aan fouten als onleesbaarheid van het recept, een
te hoge dosis of een verkeerde combinatie van geneesmiddelen",
vertelt Van den Bemt. De kans op voorschrijffouten blijkt
afhankelijk van het medisch specialisme, de status van degene die
voorschrijft en het soort geneesmiddel. Kennisgebrek bij bepaalde
specialismen kan een probleem zijn. Chirurgen hebben bijvoorbeeld
eigenlijk alleen maar te maken met enkele pijnstillers en
antibiotica. Daarnaast maken artsassistenten door hun onervarenheid
meer vergissingen en kunnen er fouten ontstaan wanneer
verpleegkundigen een mondeling recept van een arts moeten
doorgeven. Van den Bemt: "Ook bij het voorschrijven van
thuismedicatie ontstaan veel fouten, vooral door de onbekendheid
ermee."
Elektronisch voorschrijfsysteem
De ziekenhuisapotheker kan een belangrijke rol spelen bij het
voorkomen van voorschrijffouten en dit blijkt bovendien een grote
kostenbesparing op te leveren. Van den Bemt: "We kunnen
bijvoorbeeld bij het inwerken van artsassistenten meer aandacht
besteden aan een goede manier van vooschrijven. Daarnaast zie ik
veel in een elektronisch voorschrijfsysteem, waarbij de arts het
recept rechtstreeks in een computer invoert. Die kan dan ook meteen
zien wat de juiste dosering moet zijn en of er interacties met
andere geneesmiddelen kunnen optreden." Van den Bemt berekende de
kosten van een volledige controle door de apotheek en zette die af
tegen de kosten van de mogelijke gevolgen als er niet was
gecontroleerd, bijvoorbeeld een langere opnametijd en
laboratoriumkosten. "De immateriële schade voor de patiënt hebben
we niet eens meegerekend", zegt zij. "In een week investeerden we
285 euro in het voorkomen van fouten. De geschatte baten in
diezelfde week waren 9867 euro."
Problemen door bijwerkingen
Naast voorschrijf- en toedienfouten zijn bijwerkingen een andere
belangrijke oorzaak van problemen met geneesmiddelen. Ook hier is
preventie mogelijk. "Als nieuwe middelen op de markt komen, zijn
nog niet alle mogelijke bijwerkingen bekend", zegt Van den Bemt,
"Daarvoor bestaat een meldingsbureau, maar artsen geven gevonden
bijwerkingen niet altijd door, terwijl uit mijn onderzoek blijkt
dat zij wel de belangrijkste informatiebron zijn voor ernstige en
onbekende bijwerkingen. Voor de nieuwste geneesmiddelen blijken
patiënten een goede bron. Wellicht kunnen we hen via een folder bij
opname erop attenderen dat ze bijwerkingen melden. Zo kunnen
bijwerkingen in de toekomst voorkomen worden."
Curriculum vitae
Patricia van den Bemt (Baarle-Nassau, 1966) studeerde farmacie in
Utrecht. Ze verrichtte haar promotieonderzoek bij de afdeling
Farmacotherapie en Geneesmiddelbeleid van de RUG, binnen de
onderzoekschool GUIDE (Groningen University Institute for Drug
Exploration). Van den Bemt promoveert tot doctor in de wiskunde en
natuurwetenschappen bij prof.dr. J.R.B.J. Brouwers en prof.dr.
A.C.G. Egberts. De titel van haar proefschrift luidt Drug safety in
hospitalised patients. Momenteel werkt zij bij de
ziekenhuisapotheek Midden-Brabant in het TweeSteden ziekenhuis en
St. Elisabeth Ziekenhuis te Tilburg.
Noot voor de pers
Nadere informatie: mw.drs. P.M.A. van den Bemt, telefoon (013)465
58 82 of (013)539 27 93 (werk).