Universiteit van Amsterdam
Op zoek naar de echte schaduwwerking in Rafaels De transfiguratie van
Christus
Gepubliceerd op woensdag 6 februari 2002
Verkleuring en veroudering hebben soms verregaande gevolgen voor de
interpretatie van oude schilderijen. Margriet van Eikema Hommes heeft
dit probleem diepgaand bestudeerd. Zij toonde onder aan dat de
contrastrijke schaduwpartijen van Rafaels De Transfiguratie van
Christus door de schilder niet als dramatische belichting bedoeld
zijn. Het verdonkeren van de schaduwpartijen moet kort nadat het werk
Rafaels atelier verliet al zijn begonnen.
Schilderijen uit de Renaissance en de Barok zien er tegenwoordig
vrijwel altijd anders uit dan toen ze het schilderatelier verlieten.
Toch is het proefschrift van Margriet van Eikema Hommes, verbonden aan
de Leerstoelgroep Kunstgeschiedenis van de Nieuwere tijd, de eerste
uitgebreide kunsthistorische studie waarin het probleem van
veroudering en verkleuring centraal staat. Ze geeft inzicht in de
oorspronkelijke samenstelling van de verven die schilders uit de
renaissance en de barok en hoe hun schilderijen er oorspronkelijk
moeten hebben uitgezien. Daartoe bestudeerde de onderzoekster zon
tweehonderd teksten uit deze periode over schildertechniek en
kunsttheorie en combineerde die met de resultaten van moderne
analyseapparatuur.
Opzienbarend zijn de conclusies die zij trekt ten aanzien van de zeer
diepe schaduwen en de uiterst donkere achtergrond in de benedenhelft
van Rafaels laatste schilderij De Transfiguratie van Christus
(1517-1520). De moderne literatuur heeft de diepe schaduwen en de
harde overgangen tussen licht en donker, die sterk afwijken van
Rafaels overige werk, altijd beschouwd als een essentieel kenmerk van
het schilderij. Door Rafaels schilderij te vergelijken met voorstudies
en vroege geschilderde kopieën kon Van Eikema Hommes aantonen dat de
schaduwpartijen in het origineel donkerder zijn geworden. Onderzoek
van het schilderijoppervlak wijst erop dat dit zogenaamde verdonkeren
al moet zijn begonnen kort nadat het werk Rafaels atelier verliet. De
dramatische belichting die zo is ontstaan, is niet door Rafael
bedoeld. Zestiende-eeuwse Italiaanse teksten laten ook zien dat in het
begin van die eeuw de belichting in een schilderij nog niet als
expressiemiddel diende. Rafaels behandeling van het licht in de
benedenhelft van de Transfiguratie diende alleen om een suggestie van
driedimensionaliteit te bereiken.
Margriet van Eikema Hommes promoveert op 22 februari 14.00 uur op haar
proefschrift Discoloration in Renaissance and Baroque Oil Paintings.
Instructions for Painters, Theoretical Concepts and Scientific Data.
Promotor is prof. dr. E. van de Wetering.
Bron: UvA-persvoorlichting
fstravers@bdu.uva.nl