Ministerie van Algemene Zaken

Toespraak dinsdag 29 januari bij de opening van de tentoonstellingen `Politieke Prent in 2001' & `Alledaagse Getuigen', Statenpassage van de Tweede Kamer: 16.30 uur
---
Een niet onbelangrijk bestanddeel van het begin van de dag bestaat ook voor mij uit de krant. Daarbij zal ik de politieke prent in de krant niet gauw overslaan. Je ogen glijden er automatisch naar toe en soms veer je even op.
Al die politieke prenten - in ochtend- en avondkranten, in opiniebladen, of waar je ze ook ziet - het zijn in zekere zin de peilstokjes van de samenleving.

Politieke tekeningen geven opvattingen weer. Ze kunnen appelleren aan sluimerende emoties of aanhaken bij gangbare opvattingen, maar ze kunnen ook een verrassende kant laten zien van een actuele kwestie.
Politieke tekeningen kunnen vergaande interpretaties geven en daarmee zowel figuurlijk als letterlijk een karikatuur maken van de werkelijkheid. Maar een tekening kan ook een klein

kunstwerk dat beter in staat is om de werkelijkheid van een commentaar te voorzien dan woorden. Want dat alles is het natuurlijk ook:
een commentaar zonder woorden.

De politieke prent kent een lange geschiedenis en heeft vele facetten, maar altijd gold dat een goede tekening voor lezers meer duidelijk maakte dan een politieke verhandeling. Tekenaar L.J. Jordaan zei over zijn vakgenoten uit het begin van de vorige eeuw dat van hen voor alles `ruigheid' werd verwacht en "heftigheid en strijdvaardigheid".
Aan het begin van de vorige eeuw waren de prenten zoals die van Albert Hahn in de Notenkraker een niet mis te verstaan commentaar op de politieke en maatschappelijke verhoudingen van die tijd
Het beeld van de antirevolutionaire politicus Kuyper zoals Hahn dat schetste is een vast nummer in onze geschiedenisboeken. En het werd daarmee een beeld in het collectieve geheugen.

Niet alle tekeningen blijven je bij. Er kleeft ook vaak de vluchtigheid van een dag aan, en veel prenten raken vergeten. Maar wie de kranten van veertig jaar geleden zou openslaan, zou via de politieke prenten al snel een overzicht krijgen van de spraakmakende politici, de belangrijkste gebeurtenissen en de overheersende emoties.
En dat verandert niet, de politieke prent is blijkbaar springlevend.
Nog altijd publiceren kranten regelmatig een politieke prent en nog altijd is het een beeldend commentaar op de wereld om ons heen, waarin de lezer al dan niet zijn of haar gelijk bevestigd ziet.

Maar het gaat - ik wees daar al op - niet altijd om een analyse of een opvatting of om een gelijk.
Je kunt ook gewoon lachen om een tekening. Eerlijk is eerlijk, een karikatuur is soms goed getroffen. En de karikatuur, de overdrijving, is een essentieel element in een politieke tekening.

Wat mijzelf betreft?
Heel af en toe denk ik toch wel eens: moet dat nou zo? Of ben ik verrast: hé zo kun je het kennelijk ook zien. En ik moet eerlijk zijn: er zijn af en toe ook momenten dat ik denk: feilloos in één pennenstreek zijn mijn gevoelens hier neergezet.
Maar over het algemeen geldt hier voor een politicus, en dus ook voor mij: even stilzitten als je geschoren wordt, en vooral geen au! roepen.

Met die spot, met dat kritische commentaar is de politieke tekening een belangrijk en niet weg te denken onderdeel van een democratische politieke cultuur. In een dictatuur is de spotprent vaak een eerste zichtbare vorm van verzet, in een democratie is de spotprent een onderdeel van de publieke controle. En ze gaan als peilstok van de openbare opinievorming niet onopgemerkt aan politici voorbij.

Dat Nederland een aantal goede politieke tekenaars heeft voortgebracht is vandaag op deze tentoonstelling weer te zien. Het doet mij goed dat daarbij extra aandacht wordt besteed aan Opland, de vorig jaar overleden tekenaar Rob Wout, die decennia lang - ook dus de periode waarin ikzelf mij op het publieke terrein begaf - op een onmiskenbaar eigen manier de politieke prent in Nederland gestalte gaf. Met het vrouwtje dat een raket wegschopt maakte hij een tijdperk herkenbaar.

Maar het meest bekend is hij toch wel om de Haagse politici die hij bijna onveranderlijk in Hollandse binnenhuisjes op dorpsniveau liet acteren. Ik miste de afgelopen weken zijn winterprenten, met de politieke schaatsers, de vele wakken onderweg en het bordje dat in het donkere en koude landschap de weg naar de finish wijst. Maar ik moet oppassen, want was het niet Opland zelf die over de loftuitingen van politici eens opmerkte. «Vroeger gooiden ze politieke tekenaars in het cachot. Ze huldigen ze nu weg, en dat is veel gevaarlijker"


Deze tentoonstelling bewijst dat de politieke tekening in Nederland nog volop leeft, met nieuwe vormen, een ander lijnenspel, maar altijd met een eigenzinnig commentaar en ik hoop dat u bij het bekijken van de prenten op z'n minst een paar keer kunt glimlachen en het is daarom ook dat ik deze tentoonstelling met veel genoegen open.