Leeuwarden, 9 november 2002
Inleiding van de hoofdofficier van justitie, mr. L.Ph. den Hollander,
tijdens het publieke debat, gehouden op de open dag van de rechtspraak
op 9 november 2002.
De afgelopen weken is er een grote publieke discussie geweest over
burgerplicht, al of niet ingrijpen, eigenrichting.
De kranten hebben er vol van gestaan en je kon geen radio of televisie
aanzetten, of het gesprek ging erover. Wij kunnen en willen op deze
open dag dan ook niet om het onderwerp heen. Wij doen ons werk midden
in de maatschappij en een onderwerp op ons gebied dat de samenleving
zo raakt moet ook hier besproken worden.
Twee beelden hebben in de afgelopen tijd de discussie bepaald:
* Enerzijds de tragische dood René Steegmans in Venlo. Heel
Nederland was geschokt en verontwaardigd dat de mensen die op
klaarlichte dag getuige waren van de mishandeling van Rene
Steegmans wel hebben toegekeken, maar niet hebben ingegrepen.
Persoonlijk heb ik uit de media begrepen dat de omstanders niets
hebben gedaan, omdat ze verlamd waren van schrik e.d.
* Anderzijds het optreden van de AH-medewerkers in Amsterdam; twee
jongemannen die wel optreden, een boef aanhouden en vervolgens
politie en justitie op hun dak krijgen; en dat terwijl ze
inmiddels door velen als helden worden gezien.
Hoe kan dat? Hebben ze bij politie en justitie het contact met de
werkelijkheid verloren. Hebben ze niets beters te doen dan zulke
mensen te vervolgen, en dat nog eens terwijl ze aan allerlei andere
dingen niet toekomen?
Vragen die je alom hoort stellen.
Dames en heren, zo ligt het niet!!
Ik ga u dat toelichten; daarbij zal ik niet ingaan op de Amsterdamse
zaak als zodanig, want ik kan bij gebrek aan detailkennis over die
zaak niet goed oordelen, net zomin als ieder ander die de zaak niet en
detail kent.
Bovendien gaat de rechter in Amsterdam dat doen.
Ik kan bij mijn toelichting een paar juridische begrippen niet
helemaal vermijden, maar u bent tenslotte op een open dag van de
rechtspraak.
Mag je je verdedigen als jezelf of een ander wordt aangevallen?
Ja, zegt artikel 41 van onze Strafwet. Dat heet noodweer. Iedereen mag
zich verdedigen als hij wordt aangevallen of erbij is als een ander
wordt aangevallen. Daarbij mag ook geweld worden gebruikt, in sommige
gevallen ook wapengeweld. In het Venlose geval waar Steegmans werd
aangevallen, hadden omstanders dus ook met geweld mogen ingrijpen.
Dat geweld moet wel in verhouding zijn tot wat er aan de hand is. Zo
zal niet snel door de rechter worden aanvaard dat iemand een ander
doodschiet als hij zich op die manier tegen een paar klappen van een
ongewapende persoon verdedigt.
Nu zult u zeggen, in zo'n situatie van een aanval zou je door het lint
kunnen gaan van angst of boosheid en dan meer geweld gebruiken dan
nodig is om het gevaar af te wenden. Ook dat mag op zichzelf in zo'n
situatie dat je wordt aangevallen en is zelfs in de wet geregeld: het
heet noodweerexces.
Mag je een winkeldief aanpakken als je ziet dat je bestolen wordt?
Ook dat mag volgens de wet. Iedere burger die een ander op heterdaad
betrapt mag die ander aanhouden. Dat betekent dat je zo'n persoon
tegenhoudt, aangrijpt en belet de benen te nemen. Je moet hem dan zo
snel mogelijk aan de politie overdragen.
Bij zo'n aanhouding mag enig geweld worden gebruikt. Als de winkeldief
probeert te vluchten mag je hem stoppen en pootje haken. Loopt hij
daarbij blauwe plekken of gescheurde kleren op dan is dat letterlijk
zijn eigen schuld.
Ook hier geldt dat er verband moet zijn tussen de mate van
geweldgebruik en het gepleegde feit. Op iemand gaan schieten die een
rolletje drop heeft gestolen is buiten alle proporties en bovendien
levensgevaarlijk voor de omstanders.
Een evenredig geweldgebruik door burgers mag dus in zulke
omstandigheden en leidt er niet toe dat helden voor de rechter worden
gesleept.
Maar wat niet mag, is doorgaan met geweld als een misdadiger is
aangehouden, aan de politie is overgedragen of weerloos is. Als in
zo'n situatie wordt na-geslagen, na-getrapt en na-verwond, wordt
alvast een voorschotje op de straf genomen, wordt voor eigen rechter
gespeeld, en gebeurt precies datgene wat wij in andere landen zo
schandelijk vinden.
Ik roep in herinnering de beelden uit Los Angelos van een aantal jaren
geleden, waarbij politiemensen reeds aangehouden verdachten in elkaar
sloegen.
Ik roep in herinnering beelden zoals je die uit nog al wat
buitenlanden ziet waarbij geweld tegen aangehouden gevangenen heel
normaal is.
Wij huiveren daarvan en zouden niet accepteren dat dat in Nederland
gebeurt. Er wordt terecht ook zwaar aan getild als er aanwijzingen
zijn dat onze eigen politie over de schreef gaat in geweldsgebruik, de
politie heeft nauwomschreven instructies over wat er wel en niet mag
en er wordt gerapporteerd over alle geweldsaanwending.
Waarom? Omdat wij niet willen dat de overheid geweld tegen zijn
burgers gebruikt, tenzij daar een hele goede reden voor is.
Precies zo geldt dat voor de burgers onderling. Ook daar mag alleen
geweld worden gebruikt in hele specifieke gevallen. En daarbuiten
niet.
Want anders krijgen we hier het recht van de sterkste, de wet van de
jungle en voor je het weet een klimaat waarin onderling geweld steeds
heviger vormen gaat aannemen en verdachten vogelvrij worden.
Dat moeten we in Nederland niet willen.