21 januari 2002
Inbreng Willie Swildens (PvdA) aan nota-overleg Biotechnologie
We spreken vandaag (en volgende week) over biotechnologie en dat heeft een voorgeschiedenis. Ruim twee jaar geleden tijdens debatten over ggo's en voedselveiligheid is de gedachte geboren: af te rekenen met het verwijt dat de politiek ofwel achter de feiten aan liep (dat wil zeggen achter de door de wetenschap en bedrijfsleven gepresenteerde ontwikkelingen) of wel juist voorop liep, daarbij hinderlijk met te strikte randvoorwaarden die ontwikkelingen in de weg lopend, maar vooral uitblonk door een onsamenhangende benadering; besloten is dat het kabinet zou komen met een Integrale beleids nota Biotechnologie, waarin deze veelzijdige/veelkoppige sleuteltechnologie zou worden belicht.
Wat er ook zij van dat verwijt met betrekking tot de betrokkenheid van de politieke daarvoor met dit onderwerp - helemaal terecht is die niet: na de perikelen rondo recombinant DNA zo'n 25 jaar geleden, de betrekkelijke "rust" tijdens de activiteiten van Staatscommissies leefde de politiek belangstelling flink op rond - de discussie m.b.t. - kort samengevat - het "maakbare" dier. De GWD wet/ het nee, tenzij, de rol van de Cie. Biotechnologie bij Dieren (de verplichte ethische toets) liet de politiek bepaald niet ongemoeid.
Dat zelfde kan gezegd worden van het thema "genetisch gemodificeerde organismen", case bij case, step bij step gevolgd. Invalshoek bescherming milieu/natuur. Aan de andere kant van het in het milieu brengen van ggo's, de toelating van grondstoffen/producten van voedingsindustrie, de voedsel veiligheid is inderdaad pas na emotionele acties rond Soja import de nodige aandacht besteed.
Anders was dat daarentegen met -kort samengevat - de toepassingen van biotechnologie t.b.v. de gezondheidszorg, genetica. Met name waar deze gepaard gingen met vragen van ethische, juridische sociaal maatschappelijke aard (en welke waren dat niet?) is de politiek aardig bij de les gebleven en heeft de nodige wet en regelgeving terzake tot stand gebracht, daarbij zelfs rekening houdend met toekomstige ontwikkelingen. Maar de onvrede over de hap-snap benadering èn over het feit dat door het niet veel meer betrekken van de burgers bij het beleid geen serieuze poging werd ondernemen het draagvlak voor het beleid te vergroten was daar. En aanleiding dus voor het kabinet genoemde Integrale Nota uit te brengen gevolgd door de Nota Toepassing van genetica in de gezondheidszorg en de nota kennisinfrastructuur Genomics. Bovendien werd, naast reeds bestaande publieksvoorlichting/debatten rond medisch ethische thema's (klonen, en transplantatie etc.) de commissie Biotechnologie en voedsel ingesteld (Ter louw) om het publiek voor te lichten en het publieksdebat uit te lokken en in goede banen te leiden.
De Kamer stelde zelf een Tijdelijke Commissie Biotechnologie in om de behandeling in goede banen te leiden; onder de bezielende leiding van collega Terpstra hebben wij ons een jaar lang verplaatst in de positie van wetenschappers en ondernemers, van de meest uit een lopende belangen organisaties (consumenten/patienten, natuur/milieu/derde wereld etc. etc.), hun problemen, zorgen, creatieve en enthousiaste ideeën voor oplossingen. Van vele zijden zijn wij benaderd door burgers/internet discussies meegemaakt. Eigen hoorzitting en die met deskundigen van Ter Louw. Media (schrijvende e.a.) afgelopen jaar zeer veel extra aandacht voor het onderwerp. Naast de normale berichten over biotechnologie, die wij dagelijks kunnen blijven lezen. Een greep uit de laatste weken:
- Dolly een vroeg oud schaap met haar gewrichtsaandoening
- Uit de zelfde PPT stal: geboorte van 5 knock out minivarkens
- Biokraamkamer te Groningen: wetenschapspark voor startende bedrijven in lifesciences
- over andere bedrijven minder rooskleurige berichten:
Advanta Seeds (grootste op dit gebied) en de Leidse vestiging Syngenta Mogen stoppen,
- Van Pharming was al afscheid genomen
- Herman is gelukkig goed terecht gekomen
- Isotis zal in 2005 uit de rode cijfers zijn.
- Borstkankergen ook van over de grenzen intigerende berichten: spinrag biedt hoop op geitenzijde.
- Ik stop ermee.
Maar korter dan met deze minibloemlezing is het bijna niet samen te vatten: bitochnologie biedt kansen, en uitdagingen. Kent onvoorspelbare effecten en risico's.
Duidelijkheid m.b.t. het beleid is een must. Hoe in te spelen op nieuwe ontwikkelingen en als overheid toch duidelijk/betrouwbaar te zijn? Meer dan voorheen ligt het accent op de uitdaging die genomics biedt.
Het in kaart brengen van de genomen van mensen, dieren en planten en micro-organismen is één ding, het grootschalig onderzoek naar de functie van genen en de manier waarop erfelijke eigenschappen -vastgelgd in de genen- zich vertalen in fucntioneren van cel en uiteindelijk hele organisme een tweede. Een onwikkeling, die de mensheid ongetwijfeld veel te bieden heeft (ook al staat het meeste onderzoek, laat staan toepassing nog in de kinderschoenen), een enorme uitdaging. Daar wordt een mens enthousiast van. Genomics onderzoek kan aanknopings punten bieden voor het vermijden, of in ieder geval gerichter, nauwkeuriger en veiliger toepassen van genetische modificatie. Dergelijk onderzoek kan wellicht ook bijdragen aan het wegnemen van een aantal bezwaren die nu bestaan tegen genetische modificatie, resp. de onbedoelde effecten nu daarvan. Dat genomics op termijn tot resultaten en toepassingen zal leiden die grote consequenties voor burgers kunnen hebben lijkt niet overdreven. Het is dan ook terecht dat het kabinet de investeringen op dit gebied gepaard wil laten gaan met ruime aandacht voor vragen op maatschappelijk, ethisch en juridisch gebied en met een goede voorlichting aan en communicatie met de burgers. En openheid ook van onderzoekers dus. Het door het kabinet nagenoeg geheel overgenomen advies van de tijdelijke commissie kennisinfrastructuur Genomics, de commissie Wijffels gaat - kort gezegd - uit van een samenbundeling van krachten (van fundamenteel onderzoek tot concrete toepassing en alle combinaties die daartussen liggen). Voor die gebundelde inzet van krachten, en middelen, ook overheidsgelden, intensiveringen valt op zichzelf veel te zeggen, , al mist mijn fractie duidelijkheid mbt 'garantie' dat onderzoek naar alternatieven niet in het gedrang komt, dat fundamenteel onderzoek ook t.a.v. die onderwerpen waarin de commercie niet is geïnteresseerd onafhankelijk kan blijven plaatsvinden (met de benodigde middelen) bijv. als broodnodige contra-expertise, bijv. waar 'weesgeneesmiddelen' niet vanzelf van de grond komen. Niet eens is duidelijk of, en zoja hoe de politiek, niet alleen ministers, ook de Kamer nog betrokken wordt bij bijv. prioriteitstelling, communicatie en m.n. het beoordelen van, en conclusies verbinden aan de waardering van de burgers.
Ook niet geheel duidelijk is hoe in het voorstel de adviezen van andere organen, commissies passen, zoals gezondheidsraad, CCMO (die trend moet oppikken), COGEM met verbrede doelstelling etc.
Het leggen van verantwoordelijkheid bij onderzoekers zelf is prima natuurlijk, tijd van oogkleppen voorbij (momentum genomics 5/6 november 2001 samen met Terpstra) Het regie orgaan is al ingesteld en - wellicht al aan het werk. Mijn fractie ervaart het ook in dat licht, als een gemis en heeft dat ook in een reactie op de Int. Nota Biotechnologie aangegeven, dat in de nota geen heldere analyse is opgenomen van de problemen die met behulp van biotechnologische toepassingen bestreden kunnen worden. Dat geldt ook voor de wijze waarop ontwikkelingen in de wetenschap en de technologie worden aangestuurd. Daardoor ontbreekt er een sociaal-economische, etisch en technologisch afwegingskader als het erom gaat de positie van de biotechnologie met andere mogelijkheden te vergelijken. De vraag of de in de nota genoemde toepassingen van biotechnologie altijd de beste of meest gewenste zijn, komt zodoende niet aan de orde. Weliswaar wordt gesteld dat zorgvuldigheid bij de beoordeling en afweging van risico's noodzakelijk is, maar het vaststellen van aanvaardbare risico's kan zonder afwegingskader slechts op adhoc-basis plaats vinden. Dit klemt temeer omdat de verwachtingen die over biotechnologie in de nota worden gewekt, sterk worden belicht. Die andere kant, ethiek, veiligheid van mens en milieu, juridische aspecten die roept toch om antwoord op de vraag: waarom gekozen voor biotechnologie (gen.gem.) als "oplossing", waarom bijvoorbeeld is bij duurzaamheid biotechnologie nodig bij voedselproductie. We missen dus een integraal afwegingskader in de nota.
Geen begin van een antwoord op de vraag: wat willen we voor soort samenleving; hier in ons land en daarbuiten. Welke plaats is daar in voor de toepassing van life sciences; niet alles wat technisch kan mag of moet ook.
Waarom niet, ook desgevraagd, een afwegingskader geschetst t.b.v. een nut/noodzaak afweging waarbij ook ethische afweging en alternatieven aan de orde komen nogmaals, geen twijfel dat de technologie een belangrijke rol kán spelen ten nutte van sommige aspecten van de samenleving, maar deze technologie roept ook de nodige vragen op van sociaal, economische, maatschappelijke, juridische en ethische aard (onomkeerbaarheid ingreep, onzekerheid effecten op langere termijn, de illusie van "recht" op langer leven, discriminatie van mensen met aangeboren handicap, onverzekerbaarheid, privacyproblemen etc.).
Nut/noodzaak afweging hardop gemaakt vergroot immers ook het draagvlak voor beleid. Die afweging vindt nu op adhoc basis plaats of helemaal niet. Met betrekking tot ggo's is alleen sprake van risicobeoordeling. Met als algemeen uitgangspunt: het voorzorgbeginsel. Mijn fractie is het van harte eens met het in de beleidsnota duidelijk opnemen van dit uitgangspunt, een uitgangspunt ook voor het Europese biotechnologiebeleid.
Motto voor het biotechnologiebeleid van het kabinet.