IMMIGRATIE- EN INTEGRATIEREGIMES IN VIER EUROPESE LANDEN
Nationale belangen en tradities belemmeren totstandkoming
EU-asielbeleid
15 januari 2002
De Europese samenwerking op het gebied van immigratie en asiel heeft nog een lange weg te gaan, wil zij daadwerkelijk bijdragen aan het ontstaan van één Europese ruimte van vrijheid, veiligheid en rechtvaardigheid. Nationale belangen en tradities staan het vinden van gemeenschappelijke oplossingen vaak nog in de weg. Een Europees asielbeleid dat daadwerkelijk is gericht op lastendeling, zoals Nederland en Duitsland voorstaan, is dan ook nog ver verwijderd.
Dat staat in de studie Immigratie- en integratieregimes in vier
Europese landen van WRR-medewerker Dennis Broeders, die vandaag is
verschenen in de serie Werkdocumenten die de WRR uitbrengt in het
kader van zijn rapport Nederland als immigratiesamenleving (oktober
2001). In het werkdocument biedt de auteur een overzicht van de
politieke en beleidsmatige reacties van vier Europese staten op de
immigratie en integratie van migranten in de naoorlogse periode.
Behalve de ontwikkelingen in het Verenigd Koninkrijk, Duitsland,
Frankrijk en Italië wordt tevens de in gewicht toenemende Europese
dimensie beschreven.
Integratiebeleid
Problemen met de integratie van migranten lijken in de vier besproken
landen sterk op elkaar (werkloosheid, concentratie in slechte wijken,
onderwijsproblemen en discriminatie), maar de beleidsstrategieën
verschillen per land. Italië is nog maar kort een immigratieland en
kent nauwelijks een noemenswaardig integratiebeleid. Voor de andere
landen geldt dat het beleid sterk is gestoeld op nationale tradities
en vaak gekleurd is door visies op het staatsburgerschap. Zo staat een
Frans egalitair burgerschapsideaal een groepenbenadering in de weg,
heeft de etnische Duitse nationaliteit ertoe bijgedragen dat
verschillen tussen autochtonen en allochtonen benadrukt werden en is
het verkrijgen van de dubbele nationaliteit in het Verenigd Koninkrijk
geen enkel probleem. Veranderingen in het nationaliteitsrecht geven
een beeld van de mate waarin de staat actief probeert migranten in de
samenleving en politieke gemeenschap op te nemen. De verschillen zijn
groot, maar met de name in de landen die al langer met immigratie te
maken hebben, lijkt het voor migranten eenvoudiger te worden het
staatsburgerschap van die landen te verwerven.
Immigratiebeleid
In het immigratiebeleid lijken de in de studie behandelde landen veel
sterker op elkaar. Nadat de arbeidsmigratie zijn economisch nut had
gediend, hebben zij alle ingezet op een stop dan wel een beperking van
de immigratie. Dit geldt zowel voor de primaire migratie, in de regel
arbeidsmigratie of koloniale migratie zoals in het Verenigd
Koninkrijk, als voor de volgmigratie in het kader van de
gezinshereniging en gezinsvorming. De pogingen om immigranten te
weren, zijn in sommige gevallen gestrand op het verzet van hoge
gerechtshoven en hoge colleges van staat, die de rechten van migranten
verdedigden op basis van de grondwet en het internationaal recht. Met
het stijgen van de aantallen asielzoekers verminderde de bereidheid
deze op te nemen. Nu de aantallen en de bestemming van asielzoekers,
mede vanwege de invloed van mensensmokkelaars, steeds
onvoorspelbaarder zijn geworden, is onder met name de Noord-Europese
staten een beleidscompetitie ontstaan om te voorkomen dat zij het
meest aantrekkelijke land voor asielzoekers worden.
Een Europese dimensie
De Europese samenwerking in zaken van asiel (en later ook immigratie)
heeft zich vanuit een veiligheidsdenken geconcentreerd rondom de
gedeelde wens van de lidstaten de aantallen asielzoekers en illegale
immigranten te beperken. Verschillende normen en definities zijn tot
stand gekomen die het beleid in de diverse lidstaten hebben beïnvloed.
Het EU-beleid is door een aantal lidstaten zelfs gebruikt als
breekijzer om de nationale wetgeving te verscherpen. Het beeld van een
fort Europa domineert de samenwerking op dit terrein. Door de
economische bloei van de afgelopen jaren en recente gebeurtenissen als
de Dover-tragedie ontstaat nu echter ook bescheiden aandacht voor
zaken als de gezamenlijke aanpak van mensensmokkel en de rechten van
legale migranten in de EU.
Dennis Broeders (2001) Immigratie- en integratieregimes in vier
Europese landen, WRR Werkdocumenten nr. W125, Den Haag. ISBN 90 346
3946 0
Nadere inlichtingen zijn te verkrijgen bij het bureau van de WRR:
dr. S.J. Langeweg tel. 070 - 356 4651
drs. Dennis Broeders tel. 070 - 356 4610
---