FNV

Nieuwjaarsbijeenkomst 2002
FNV Voorlichting - bianca.teeling@vc.fnv.nl

Toespraak van FNV-voorzitter Lodewijk de Waal tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst op 7 januari 2002.

Ppt. 1

Beste mensen,

Hartelijk welkom op deze eerste maandag van dit jaar. Het is traditie geworden dat we de pers, zelfs voor ons eigen FNV-personeel, als eerste het allerbeste wensen en dat wil ik dan ook graag bij deze doen. Ik wens u vooral veel gezondheid toe.

Vorig jaar stond ik hier en opende het Jaar van de Tijd. Ook het komende jaar staat voor de FNV in teken van Tijd - van je Eigen Tijd vooral. Maar voor ik hier uitgebreid op in ga, wil ik eerst nog wat anders kwijt over dit nieuwe, net begonnen jaar. Het wordt een spannend jaar.
Want hoe zal de economische situatie zich verder ontwikkelen. De Nederlandse Bank voorspelde een nog lagere groei voor dit jaar. Maar geeft ook aan dat het daarna weer langzaam aantrekt. Ook wordt een stijging van de werkloosheid verwacht, terwijl tegelijkertijd de krapte op de arbeidsmarkt nog niet verdwenen is. Wat dat betreft is in sommige sectoren, ik denk dan bijvoorbeeld aan onderwijs en zorg, een lichte daling van de economie zo slecht nog niet.

Het klopt dacht ik, toen ik de heer Wellink onlangs hoorde zeggen dat het maar eens afgelopen moet zijn met het polderen in Nederland. Wellink is van mening dat het poldermodel de Nederlandse economie schaadt, en dat deze overlegvorm één van de redenen is waarom we achterblijven op technologisch gebied. Hij is voor decentralisatie van het CAO-overleg. Want, zegt Wellink, daar heeft onze economie meer baat bij. Nu, mocht hij zijn zin krijgen dan zijn wij in ieder geval af van zijn jaarlijkse verzoek om toch vooral de lonen te matigen. Wellink voegt zich in een koor; als alleen de querulanten Wilders en Bakker in de Tweede Kamer uiting geven aan frustratie, is er nog niet veel aan de hand. Maar als zowat half politiek Nederland zijn afschuw van 'het poldermodel' kenbaar maakt, dan is er reden tot nadenken. Reden tot nadenken waar die uitspraken van Zalm, Dijkstal en Wellink, die een wijs man schijnt te zijn, zij het de laatste tijd als filaalhouder van een bijbankje van de ECB met wat teveel tijd voor eigen profilering, vandaan komen.

Want de Nederlandse overlegeconomie die door één of andere fantasierijke figuur tot 'poldermodel' is gedoopt, veronderstelt een samenspel van drie partijen; vakbeweging, werkgevers en overheid. Hoe zien Zalm en Dijkstal eigenlijk de verantwoordelijkheden van werknemers, werkgevers en de overheid in het sociaal-economische beleid? Hechten zij als liberalen soms aan een absoluut primaat aan de politiek? Die paarse politiek die acht jaar de tijd kreeg om de Gezondheidszorg op orde te brengen? Die paarse politiek die acht jaar de tijd kreeg voor het het versterken van het openbaar vervoer, het verbeteren van de uitvoering van de sociale zekerheid, de introductie van een nieuw stelsel van ziektekostenverzekeringen? Willen Zalm en Dijkstal dat werknemers- en werkgeversorganisaties geen verantwoordelijkheid meer nemen voor het verminderen van de gedwongen niet-activiteit (zoals werkloosheid en arbeidsongeschiktheid)? Willen zij dat werknemers en werkgevers geen CAO-afspraken meer maken over het minderhedenbeleid? Geen afspraken over scholing en opleiding?
Of denken zij soms net als hun partijgenoten Bakker en Wilders dat het primaat van de politiek inhoudt dat de Tweede Kamer banen schept en cao´s afsluit?

Willen zij daarvoor de politiek verantwoordelijk maken? Willen ze de politiek verantwoordelijk maken voor het totale sociaal-economisch beleid? Of willen ze winkelen? Selectief shoppen?
Ik ben er bang voor dat dát het geval is.
Wel invloed op de loonontwikkeling, CAO-afspraken over bovenwettelijke uitkeringen verbieden of niet algemeen verbindend verklaren. De representativiteit van werknemers- en werkgeversorganisaties ter discussie stellen, maar juist wel weer eisen dat deze zich rond de lonen verantwoord opstellen en al hun CAO-afspraken inkleuren voor specifieke groepen en andere niet-loongebonden thema's? Werkgevers en werknemers worden zo de uitvoeringsorganisaties voor Wilders en Bakker, die immers zo gefrustreerd zijn dat wij niet altijd doen wat zij volgens de waan van de dag van ons eisen.

Kijk, dat kan niet. Of je deelt verantwoordelijkheden waar dat kan en je laat elkaar de invulling van de eigen verantwoordelijkheid of je kiest voor jezelf en je serveert je tegenspelers af als figuranten. Dat is in ieder geval helder en rechttoe - rechtaan.

Ik heb wel eens eerder gezegd: zo'n model werkt omdat men er in gelooft, en men gelooft er in omdat het werkt. Let dus wel: hier is geen principe mee gemoeid, en als anderen menen dat confrontatie effectiever is, of dat de Tweede Kamer banen kan creëren, dan is het snel uit met de arbeidsrust. Men kan het krijgen zoals men het wil hebben en in dit geval zijn er drie nodig voor een tango.

De daling van de economie heeft meer gevolgen.
Voor het eerst in jaren zijn er weer massaontslagen. En worden we zelfs geconfronteerd met Amerikaanse toestanden. Neem UPC en het nieuwe mediabedrijf Lost Boys.
Zonder enige scrupules zijn mensen letterlijk op straat gezet. Je gelooft je eigen ogen toch niet als je ziet dat ontslagen werknemers meteen hun werkplek moeten ontruimen, de e-mail wordt geblokkeerd en na het inleveren van pasjes en sleutels zelfs het pand worden uitgezet! In beide gevallen ontbreekt een sociaal plan.
En we spreken hier over Nederland anno 2001.
De FNV kan dergelijke toestanden niet tolereren.
Want in de Nederlandse arbeidsverhoudingen past dit gewoon niet.

Overigens vind ik dat dit binnen geen enkele fatsoenlijke arbeidsverhoudingen past en daarom ben ik ook zo actief in de internationale vakbeweging. Want de economische ontwikkeling van dit moment raakt natuurlijk niet alleen ons. Juist onze collega`s wereldwijd zullen hier de gevolgen van dragen. In deze globaliserende economie is vrijwel elk land betrokken bij economische veranderingen. We praten hierover met onze collega-vakbonden en we steunen ze in hun werk. Maatschappelijk verantwoord ondernemen - wereldwijd - heeft daarnaast sterk onze aandacht. We volgen sinds een aantal jaren Nederlandse Multinationals in het buitenland. Onze ervaring is dat Nederlandse bedrijven zich over het algemeen vrij keurig gedragen. Kritiek hebben we meestal op de beloning in relatie met het aantal uren dat mensen er voor moeten werken. Het komt nogal eens voor dat werknemers in het buitenland minstens 50 uur voor een Nederlands bedrijf moeten werken, willen ze met het geld rond kunnen komen. Een punt waar we het komende jaar scherper op gaan letten is hoe het met ketenverantwoordelijkheid staat. Ik bedoel hiermee het werk dat wordt uitbesteed aan kleine bedrijven. Ik weet dat het hier nogal eens kan misgaan.
Maar het gaat ons niet alleen om Nederlandse bedrijven die zelf in het buitenland actief zijn. Ook bedrijven die uit bijvoorbeeld China importeren moeten zich houden aan internationale afspraken die in ILO gemaakt zijn. Begin december was ik in Shenzheng, een speciale economische zone in China nog geen uurtje rijden van Hong Kong. Ik ben nog nooit in mijn leven zo geschokt geweest. Op straat lagen bedelaars zonder armen en benen.
In een pension sprak ik mensen met geamputeerde ledenmaten. Zij waren op hun werk in machines terechtgekomen, omdat de werkgever alle veiligheidsknoppen eraf gehaald had om zo de productie te verhogen. Ik heb gruwelverhalen gehoord van mensen die in een speelgoedfabriek barbiepoppen maken. En als je dan koud in Nederland terugbent en een woordvoerder van de speelgoedleveranciers doodleuk hoort vertellen dat er niets aan de hand is in China, dan gaat er - om in sporttermen te vervallen - wel iets door je heen. Ja, toen voelde ik de woede opkomen.
Ik beloof u dat wij dit niet accepteren.
Nederlandse bedrijven - ook kleinere - zijn verplicht om ook in buitenland zorgvuldig om te gaan met de rechten van mensen. Goede arbeidsomstandigheden gelden niet alleen hier, maar op elke plek van de wereld

Dat brengt me op de arbeidsomstandigheden in Nederland. En hoe belangrijk mensen het vinden om zelf te kunnen beslissen over een deel van die omstandigheden, zoals het plannen van tijd. Vorig jaar heeft ons geleerd dat aan het woord Tijd direct de woorden arbeid, zorg en het combineren van werk en privé gekoppeld behoren te worden. Het jaar 2001 heeft als resultaat opgeleverd dat in veel CAO's afspraken zijn gemaakt die een betere balans tussen werk en privé mogelijk maken. Over mogelijkheden om de werkdruk te beperken, zoals de inspraak bij het maken van werkroosters, het bepalen van werktijden, het tegengaan van overwerk. Er zijn afspraken gemaakt over regelingen voor kinderopvang. In veel CAO's, zijn er afspraken over verschillende vormen van zorgverlof gemaakt. Met name 'de bouw' heeft hier goed gescoord.
We kunnen met zijn allen constateren dat er in collectief verband veel is gebeurd. Helaas u begrijpt het al, is het moment van stil achterover leunen, nog niet in zicht. Het volgende obstakel dient zich aan.
Want, hoe gaat het nu verder met iedere individuele werknemer. Hoe geven we die individuele werknemer nu zeggenschap over zaken die hem persoonlijk aangaan zoals zijn eigen tijd. Er zijn afspraken over meerkeuzemogelijkheden.
Werknemers kunnen een beperkt deel van hun arbeidsvoorwaardenpakket zelf invullen. Om hier beter op te kunnen anticiperen hebben we ze gevraagd naar hun mogelijkheden en hun wensen als het gaat om verlof en in het bijzonder het vakantieverlof. Waar liggen hun prioriteiten en hoe geven zij daar invulling aan.

Vandaag presenteren wij u de gegevens.
Zij zijn verwerkt in het onderzoeksrapport getiteld 'Vakantie en verlof', de mogelijkheden en de onmogelijkheden. In dit onderzoek is expliciet aandacht besteed aan twee thema's. Welke wensen hebben werknemers als het gaat om vakantie of verlof? Welke mogelijkheden zijn er en hoe toegankelijk zijn deze?

Het onderzoek leverde een aantal verrassende zaken. 70 Procent van de ondervraagden is tevreden met het aantal vakantiedagen. Dat is goed nieuws.
Dit boven op de constatering van het CBS, medio december, dat het gros van werkend Nederland plezier heeft in het werk maakt dat we positief het nieuwe jaar in gaan. De toename van ons ledental, na een lichte daling van vorig jaar, complementeert het geheel.

De kleine groep die niet tevreden is en meer vrij wil, zijn de jongeren en werknemers in industrie en bouwnijverheid.

Ppt. 2
De groep die meer vakantiedagen wil:

* Jongeren (30%)

* Werknemers in industrie en bouwnijverheid (29%)
Alhoewel de bouw geen collectieve bouwvak meer kent, blijkt in de praktijk dat het overgrote deel van de bedrijven nog steeds massaal in dezelfde periode haar deuren sluit. Met meer dagen is het, voor de groeiende groep tweeverdieners mogelijk om ook buiten deze periode iets leuks te doen.

79 Procent van de werknemers ondervindt geen hinder bij het opnemen van vrije dagen.

Ppt. 3
Nooit je dagen op kunnen nemen als je dit wilt?

* jongeren (11%)

* hoog opgeleiden (11%)

* overheidspersoneel (13%)

Problemen zijn er alleen bij jongeren, hoog opgeleiden en overheidspersoneel. Met de komst van de euro en de trouwerij van begin februari is er bij veel overheidsinstellingen een verbod om vrije dagen op te nemen. Bedrijven met een continuerooster hebben te kampen met een hoog ziekteverzuim waardoor ook de opname van vakantiedagen voor de overblijvende collega`s wordt bemoeilijkt.

Opmerkelijk is het dat jongeren enerzijds meer dagen willen maar anderzijds hun dagen niet kunnen opnemen. Dat heeft alles te maken met planning.
We kunnen stellen dat de ouderen daar beter in zijn dan de jongeren. Vooral ouderen, tweeverdieners en gezinnen met kinderen zijn de planners onder ons. Ze plannen lang van tevoren en houden daarbij rekening met vakanties van collega`s, schoolvakanties en vakantie van de partner. De jongeren doen dit niet.
Aan hun vakantievraag kan daardoor omwille van de bezetting niet worden voldaan. Zij zijn het kind van de rekening.

Dit wordt ook bevestigd doordat vakantiedagen blijven staan en zich ophopen tot een groot stuwmeer. We hebben dat in ons onderzoek `Overwerktijd` van april jongstleden al kunnen constateren. Spaarderig als ons volkje is, zijn het niet alleen de Airmiles, Freebees en Rocks maar ook de vakantiedagen. Meer dan 70 procent van de werknemers houdt vakantiedagen over, waarvan zelfs meer dan 40 procent meer dan vijf dagen. Het zijn daarbij vooral de ouderen en mensen met een vast en fulltime dienstverband.

Ppt 4.
Wie zijn het nu die zo hard sparen?


* Mannen (48%)

* Fulltimers (50%)

* Werknemers van 45 jaar en ouder (45%)

* Werknemers met een vast dienstverband (48%)

* Werknemers in industrie en bouw (48%)

Is van werkgeverszijde altijd het beeld geschetst dat dit stuwmeer zou worden veroorzaakt door een teveel aan ATV-uren dan kunnen we dat hier weerleggen. Het stuwmeer bestaat voor slecht vier procent uit opgespaarde ATV-uren. Een grote bijdrage, 18 procent, wordt veroorzaakt door het werk en de werkgevers zelf, die opname niet toelaten. Overwerk levert met 13 procent ook een belangrijke bijdrage aan het stuwmeer.

Ppt 5.

Waarom nemen we de vakantiedagen niet op en waarvoor sparen we?
* Het werk/werkgever liet opname niet toe (18%)
* Niet nodig/geen behoefte (18%)

* Vakantiedagen voor de toekomst (14%)

* Incidenteel door omstandigheden (13%)

* Overwerk (13%)

* Opgebouwd in de loop der jaren (stuwmeer) (11%)
* ADV-uren (4%)

* Wegens ziekte (3%)

* Overige reden (5%)

Ook een andere angst blijkt ongegrond.
Dat is de angst voor een cafetaria-systeem.
De angst dat iedereen die mogelijkheden tot verlofsparen heeft zijn dagen zou verkopen en geld wil zien. Ons onderzoek laat zien dat werknemers niet automatisch kiezen voor geld maar juist tijd en dus vrije tijd een heel belangrijker item vinden. Tegenover 35 procent van de werknemers die verkoopt staat 38 procent die koopt.

De Wet Arbeid en Zorg moet werknemers meer mogelijkheden bieden om een eigen tijdbeleid te voeren. Ze moeten dan wel weten welke regelingen er zijn en hoe en wanneer ze er gebruik van kunnen maken. Dat is nog duidelijk onder de maat.
Zo weet 20 procent niet wat calamiteitenverlof is. En zegt 20 procent dat zij geen gebruik kan maken van wettelijke regelingen.

Ppt. 6.

Welke groepen zijn er niet bekend met de regels en mogelijkheden?
* Jongeren

* Werknemers met een flexibel en tijdelijk contract
* Werknemers die minder dan 20 uur werken

* Werknemers zonder CAO

Dit zijn jongeren maar ook werknemers met een tijdelijke en flexibele job, werknemers met een klein contract en werknemers zonder CAO. Geen CAO betekent dus blijkbaar dat er meer problemen ontstaan op het arbeidsvoorwaardengebied.

De FNV maakt zich dan ook sterk voor meer duidelijkheid in de regels. De FNV opteert voor het samenvoegen van alle kortdurende verlofregelingen. Het zogeheten `mandje met verlof` genoemd in onze arbeidsvoorwaardennota 2002 `Leren loont` zal dit jaar concreet invulling krijgen en voor meer transparantie moeten zorgen. Net zoals we snel en helder willen weten wat nu de echte waarde is van de euro en de airmile willen we dit ook met betrekking tot verlof. Zodat we daarna kunnen kiezen of we er wel of geen gebruik van maken.

Ppt.1

Hebben we het over keuzes maken dan hebben we het gelijk over persoonlijke situaties die deze keuze beïnvloeden. Deze zijn divers.
Een goed voorbeeld van deze diversiteit gaan we u zo meteen visueel tonen. Naast het Nederlandse volk hebben we Henk Schiffmacher en Gerti Bierenbroodspot, twee gerenommeerde kunstenaars, gevraagd hun interpretatie te geven van het thema tijd en onthaasting. Achter ziet u ze al staan, de resultaten hiervan.
De uitkomsten zijn verschillend, verrassend en confronterend en hebben mij in ieder geval aan het denken gezet. En hoe zit het eigenlijk met mijn Eigen Tijd?
Heb ik tijd over?
Kom ik tijd te kort?
Wat wil ik met mijn tijd?
Om niet alleen mij aan het denken te zetten zijn beide kunstwerken aan het eind van deze maand in ansichtkaartvorm terug te vinden bij 1375 uitgaansgelegenheden in het land.

Omdat u nu vast heel benieuwd bent naar het resultaat zal ik u niet langer in spanning laten zitten. Ik nodig daarom nu Henk Schiffmacher uit om samen met mij zijn bijdrage officieel te onthullen.

Rest mij u nogmaals een goed en journalistiek interessant jaar toe te wensen. Wij zullen daar in alle opzichten aan meewerken. Dank u wel.

Meer nieuws? Ga naar http://www.fnv.nl/nieuws .

maandag 7 januari 2002