Achtergrond
Leoniden zorgen komend weekeinde voor spectaculaire sterrenregens: KNMI
organiseert waarnemingscampagne op zee
(Links/ Marine `Leonid' meteor observing campaign 2001 /actueel
weeroverzicht )
In de nachten tussen de 16e en 20e november wordt de sterrenhemel, als
de weersomstandigheden tenminste meewerken, beheerst door de Leoniden.
De laatste jaren zorgde deze sterrenregen rond half november steeds
voor spectaculair vuurwerk en ook dit jaar worden weer hevige
leonidenregens verwacht. "Helaas gebeuren die op voor Europa
buitengewoon ongunstige tijdstippen", schrijft Joost Hartman van de
Werkgroep Meteoren van de Nederlandse Vereniging voor Weer- en
Sterrenkunde in Zenit. De november-editie van dit tijdschrift gaat
uitgebreid in op de Leoniden. De Werkgroep Meteoren doet een oproep
voor waarnemingen.
KNMI organiseert grote Leonidenwaarnemingscampagne vanaf de
Wereldzeeën
De Werkgroep wordt op zijn wenken bediend door het KNMI dat een grote
waarnemingscampagne organiseert met zijn waarnemers op zee. De
stuurlieden van een groot aantal koopvaardijschepen verrichten
dagelijks weerkundige waarnemingen om het aantal "witte vlekken" op de
weerkaart zo klein mogelijk te houden. Die taak wordt voor het KNMI
namens de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) uitgevoerd door de
Port Marine Officer (PMO), die ervoor zorgt dat de schepen voorzien
zijn van goede meetapparatuur en waarnemingsinstructies. De
observaties worden via satellietverbindingen naar de wal verstuurd en
daar zo snel mogelijk naar de weerkundige centra verzonden voor
verwerking.
Dit jaar heeft PMO de bemanning gevraagd om naaste de gebruikelijke
meteorologische metingen gedurende de nachtelijke uren ook de
sterrenhemel in de gaten te houden. In het bijzonder is gevraagd op te
letten of men meteoren ziet verschijnen en bij te houden welke
aantallen vallende sterren per tijdseenheid worden waargenomen. Het
waarnemen van vallende sterren gebeurd meestal op posten die op land
zijn gestationeerd. Sterrenkundigen en amateurs doen vele malen per
jaar waarnemingen wanneer zogenaamde meteoorzwermen de aardbaan
kruisen.
Wat zijn de Leoniden?
Midden november passeert de aarde jaarlijks de meteorenzwerm der
Leoniden. Meestal verbranden er slechts een klein aantal kosmische
stofdeeltjes in de aardatmosfeer als de aarde de stofbaan in die
periode doorkruist. In sommige jaren is het aantal veel groter dan
normaal. Zowel dit jaar als volgend jaar verwachten de astronomen
buitensporige hoge aantallen meteoren. De doorsnee van de stofwolk is
niet echt groot; in enkele uren kan de aarde er geheel doorheen
trekken. In 2001 lijken twee afzonderlijke stofbanen op ons pad te
liggen, die beide op 18 november gepasseerd worden. Om een zo goed
mogelijk beeld te krijgen van de structuur en opbouw van deze
meteoorzwerm is het belangrijk om een zo dicht mogelijk
waarnemingsnetwerk te hebben. Dit jaar lijken de Verenigde Staten en
Oost-Azie de plaatsen te zijn met de grootste aantal meteoren. Toch
zijn de uitkomsten van die berekeningen niet zeker. Een verschil van
enkele uren kan ervoor zorgen dat de aarde op een heel andere plaats
door de zwerm komt, wat betekent dat de show van vallende sterren veel
oostelijker of westelijker te zien is. Uitbreiding van het
meteorenwaarnemingsnetwerk met de waarnemers op zee levert een
belangrijke bijdrage aan de inhoud van de totale dataset.
In samenwerking met meteoroloog Jacob Kuiper van het KNMI is een
speciale waarnemingsinstruktie opgesteld voor de opvarenden van de
door Nederland gecontacteerde 'selected ships', de schepen die deel
uitmaken van het waarneemnetwerk. Ook buitenlandse collega's zijn door
de PMO gevraagd de bemanningen van hun schepen in te schakelen; het
betreft hier de veel grotere vloten van bijvoorbeeld Amerika en Groot
Brittannië en ook Duitse, Franse en Japanse waarnemers. In totaal gaat
het om enkele duizenden schepen die over de Leoniden gaan berichten.
Een belangrijke aanvulling omdat immers 70% van de wereldoppervlakte
uit zeeën en oceanen bestaat. Zelfs een klein percentage van de
schepen kan al groot gat in het meteorenwaarnemingsveld opvullen.
Uiteraard houden we u op de hoogte van het verloop van deze unieke
waarnemingscampagne.
De satellietfoto toont een groot deel van de Grote Oceaan, eind
oktober 2001. Op een willekeurig tijdstip zijn een groot aantal
selected ships daar bezig met het verrichten van hun weerkundige
waarnemingen. De posities van de schepen zijn herkenbaar aan de kleine
rondjes. Tijdens de meteorenzwerm van de Leoniden, medio november 2001
zullen een aantal schepen eveneens belangrijke meteorentellingen gaan
verrichten. Op deze afbeelding zijn ook de land-waarnemingsstations
als blauwe rondjes herkenbaar. Onmiddellijk valt op dat sommige
continenten bezet zijn met een dicht waarnemingsnetwerk vergeleken met
dat op de wereldzeeën (Foto: KNMI/GoesWest).
De Stichting De Koepel besteedt in de sterrengids en in het maandblad
Zenit (november 2001) uitgebreid aandacht aan de meteorenstorm.
Met dank aan meteoroloog Jacob Kuiper en Port Marine Officer Jan
Schaap van het KNMI
* Actuele info en verslagen Leoniden 1998 (ESO)
Lichtverschijnselen in het weer nader verklaard
Index het weer nader verklaard
Laatste wijziging: 19 november 2001
Vragen en reacties:
Harry Geurts, PR & Voorlichting KNMI
Copyright © KNMI