`THE FACT THAT THEY'RE MUSLIMS, DOESN'T MEAN THEY ACT AS MUSLIMS'.
Verslag debat `Oorzaken en aanpak van terrorisme: de rol van
mensenrechten en islam',
18 November 2001, De Rode Hoed
De tekenen duiden
Directeur Jaap Dijkstra (HIVOS) verwelkomt de sprekers van vanavond:
de Soedanese mensenrechtenactivist professor Abdullah Ahmed An-Na'im
en cultuurhistoricus dr. Thomas H. von der Dunk en het honderdtal
mensen dat is afgekomen op een van de vele debatten over de gevolgen
van 11 september. Volgens de heer Dijkstra beleeft de Rode Hoed een
hoogconjunctuur sinds de aanslag. `Maar dat komt omdat het misschien
wel de eerste echte historische gebeurtenis van de nieuwe eeuw is.'
Iedereen weet ook waar hij was en wat hij deed op het moment van de
aanslag.
De voorzitter van het debat, Bas de Gaay-Fortman, vindt dat het tijd
is om 11/9 niet alleen in termen van islam, maar ook in termen van
mensenrechten te bekijken. `We moeten de tekenen duiden. 11/9 legt de
fragiliteit van onze samenleving bloot.' Daar is An-Na'im het absoluut
mee eens: `Wij mogen blij zijn om een stabiele maatschappij, dat wij
als een vanzelfsprekend aannamen. Laat het duidelijk zijn: ik wijs de
aanslag af. De schuldigen moeten gestraft worden. Maar we moeten ook
praten over 7/10, het begin van de aanvallen op Afghanistan. Vragen
stellen doet niets aan de afwijzing af.
Vragen stellen
Waarom is 11/9 nieuw? Niet omdat enkele duizenden mensen zijn
gestorven, maar omdat het het machtigste land van de wereld is
overkomen in zijn eigen territorium. Daarom was er ook een
tegenaanval.
Waarom praten over de islam? Het is goed om daarover te praten, maar
het is ook goed om over andere dingen te praten, zoals bijvoorbeeld de
Amerikaanse buitenlandse politiek. Het is belangrijk om ook andere
vragen te stellen. Muslims don't act as Muslims all the time. In fact
a lot of Muslims don't act as Muslims. Moslims zijn geen ander soort
mensen, wiens acties enkel en alleen door de islam gedreven worden.
Heeft iemand ooit gehoord van boeddhistisch terrorisme? Of van
Hindoe-terrorisme? Of voor hetzelfde geld Christelijk terrorisme?
Natuurlijk, ook in de islamitische geschiedenis is sprake van politiek
geweld, maar het is ook daar onderwerp van discussie, niet alleen maar
in het westen. Heeft iemand ooit gehoord van boeddhistisch terrorisme?
Of van Hindoe-terrorisme? Of voor hetzelfde geld Christelijk
terrorisme? Natuurlijk, ook in de islamitische geschiedenis is sprake
van politiek geweld, maar het is ook daar onderwerp van discussie,
niet alleen maar in het westen. Indien geweld inherent zou zijn aan de
islam, dan zou er veel meer geweld zijn geweest in de islamitische
wereld; we hebben het namelijk over 1200 miljoen moslims wereldwijd.
Een geïsoleerde groep als de Taliban heeft weinig met de rest te
maken. Een definitie van terrorisme is nodig. Het is mogelijk een
objectieve definitie te formuleren, maar tot nu toe heeft niemand dat
gedaan. De Amerikaanse `War against terrorism' is gericht op
terroristen die hun acties richten op Amerika. Andere `terroristen'
die een ander doelwit hebben, zijn dan ook geen onderdeel van die
`oorlog tegen terrorisme.' En zijn de Amerikanen met hun reactie niet
zelf terroristen? Door hun aanval op Afghanistan verlengen zij de
voorwaarden voor terrorisme. Daarmee komen we bij de volgende
belangrijke vraag.
Welke voorwaarden zijn een voedingsbodem voor terrorisme en welke
bedwingen terrorisme? Er was een reden waarom de VS werden aangevallen
en een reden waarom zij nu zo reageren. We moeten ook over deze
oorzaken praten. De VS waren met hun aanval op 7/10 net zo moreel
onverantwoordelijk als de terroristen op 11/9. Er was namelijk wèl een
alternatief: het antwoord van de rechtspraak, die de mensenrechten wel
in acht zal houden.
De reactie van Amerika was geen zelfverdediging. Ik vind het feit dat
de westerse wereld de aanval van 7/10 moreel niet veroordeeld heeft,
zeer verontrustend. De democratie van de VS is een `good times
democracy'. Een opportunistische democratie, want zodra ze aangevallen
worden, verdwijnt in een keer het democratisch gedachtegoed. Ik richt
een pleidooi aan de westerse regeringen om zich te herstellen van het
moreel defect en verantwoordelijkheid te nemen in een wereld die zij
verstoord hebben tijdens de koloniale perioden.'
Hysteria
Na het heldere verhaal van An-Na'im is het aan dr. Von der Dunk
om een respons te geven. 'Allereerst, mijn visie op de wereld is
sinds 11/9 niet veranderd. Maar waarom is na de aanslag op Amerika
zo'n hysterie ontstaan in de westerse wereld en ook in Nederland?
In de eerste plaats omdat de VS in het hart zijn geraakt. Het gevoel
van onaantastbaarheid is weg. Ik vind het goed dat het weg is. Sinds
de val van de Berlijnse muur dachten de VS dat ze alles konden doen,
omdat de Russen in hun ogen hadden verloren. Bush heeft zich in de
eerste helft van zijn ambtstermijn als een autist gedragen: hij
weigerde het Kyoto-verdrag te ondertekenen, hij wil onder het
ABM-verdrag uit en ga maar door. Nu is dat veranderd. De VS beseffen
nu dat ze veiligheid niet alleen af kunnen. Een catastrofe leidt nu
eenmaal altijd tot verandering.
In de tweede plaats is de hysterische reactie op 11/9 te verklaren
door onze gerichtheid op Amerika. Als de aanslag in Texas had
plaatsgevonden in plaats van in New York, dan had de reactie van het
westen nooit hysterische hoogten bereikt. CNN heeft ook een grote
invloed op ons.
Ik sluit me aan bij de stelling dat Bin Laden niet representatief is
voor de moslimwereld en dat de Amerikaanse buitenlandpolitiek soms te
wensen over laat. Ik ben het er ook mee eens dat de Arabische
wereldvisie ondergewaardeerd wordt. De enige oppositie mogelijk in
islamitische landen is de moskee, omdat dat het enige is wat
toegelaten wordt. Maar in de moskee ontstaat vervolgens het
fundamentalisme als oppositie.
Kijk, de aanval op Afghanistan was niet de meest wijze reactie, en
Bush is niet de meest wijze man. We hopen allemaal dat de aanvallen op
Afghanistan snel over zullen zijn, maar ik hoop dat dat ook weer niet
tè snel zal zijn, want dan denken de VS dat zij gelijk hebben. Dan
vergeten ze dat ze hun hulp aangeboden hebben bij het oplossen van het
conflict tussen de Israëli's en de Palestijnen. Bush Sr. is zijn
woorden tegen Koeweit ook vergeten na het einde van de Golfoorlog.
De VS hebben toch nog een maand gewacht voor hun uiteindelijke aanval
op Afghanistan. Wat is het alternatief? Er is geen internationale
rechtbank. De meeste staten in de wereld zijn dictaturen. Dat is ook
gelijk de reden dat het moeilijk is een coalitie te krijgen of je
krijgt gevaarlijke coalities. Bijvoorbeeld met Turkije, die haar eigen
volk onderdrukt. Wat zijn de toekomstige gevolgen als je een coalitie
sluit met zulke landen?
Was er werkelijk een alternatief voor een tegenaanval? Als je niet
reageert, dan heb je verloren in de ogen van fundamentalisten. En als
je wel reageert, dan worden zijn martelaars. Volgens mij moet je
beiden doen. Het is een illusie om oude terroristen te kunnen bekeren,
maar je moet de bodem onttrekken voor nieuw terrorisme. Dus je moet je
politiek veranderen. Als de oorlog te snel over is, zullen de
Amerikanen hun politiek niet veranderen.
In een oorlog vallen nu eenmaal doden. Bush had weinig keus. Je kan
niet met de handen over elkaar zitten en niets doen.'
De Gaay-Fortman herleidt uit de verhalen van beide sprekers enkele
vragen:
1. Biedt de islam een voedingsbodem voor terrorisme? Is de
voedingsbodem te vinden in onderontwikkeling en een ongelijke
verdeling in de wereld? Is er sprake van een dubbele standaard? Is
de politiek in het Midden-Oosten van belang?
2. Wat zal het langetermijneffect zijn van de reactie van de VS?
3. Was een alternatief voor 7/10 voorhanden? Was de aanval op
Afghanistan overeenkomstig artikel 5 van het NAVO handvest. Was de
reactie effectief?
Na deze opsomming is het de beurt aan het publiek te reageren op al
het voorgaande. Een Indonesische man vraagt zich sterk af of islam en
rechtvaardigheid wel samen kunnen, aangezien Mohammed volgens hem de
eerste in de geschiedenis was om aan te zetten tot etnische zuivering.
Volgens An-Na'im is islam en rechtvaardigheid zeer zeker mogelijk. Hij
verwijt Islamitische intellectuelen dat ze de islamitische
geschiedenis niet serieus nemen. `Nu wordt de hele islam als
onrechtvaardig afgedaan, terwijl de rechtvaardigheid wel degelijk te
vinden is in de islam. Zelfkritiek is zeker nodig, maar dat geldt niet
alleen voor islamieten, maar voor iedereen.'
Een student International Social Studies wil van An-Na'im graag weten
of hij een verklaring weet voor het ontstaan van de Taliban. Volgens
de professor zijn de Taliban een product zo'n 40 jaar Rusland en de
hele regio. `De islam is niet onschuldig, maar we moeten alle
gruwelijkheden veroordelen ongeacht de bron - religieus of seculier.
Geen enkele westerse regering heeft zich echt druk gemaakt toen de
Taliban 1996 aan de macht kwamen. We zijn inconsistent.'
Von der Dunk: `Als we in 1996 iets hadden gezegd, dan waren we
beschuldigd van het doen van een valse ingreep in een soeverein land.
Dan waren we bekritiseerd door dezelfde mensen die nu zeggen dat we
teveel de Amerikanen volgen. Mijn familie is uit Keulen gevlucht voor
Hitler en ze hadden gemengde gevoelens toen Keulen gebombardeerd werd.
Aan de ene kant werd hùn stad verwoest, maar aan de andere kant was
het een overwinning naar Hitler toe.
Een Iraanse man uit het publiek gelooft niet in de stelling dat de
islam als theorie mensen gelukkig maakt. Volgens hem is er geen
verschil tussen islam en christendom. `Bush heeft zich gepresenteerd
als fundamentele christen. Een groep of een regering kan terroristisch
zijn, maar een hele natie niet. Alle religies claimen de waarheid. `
Een Nederlandse man uit het publiek ziet de onderdrukking van veel
Arabische volkeren als voedingsbodem voor terrorisme. De vernedering
heeft kwaad bloed gezet. Bin Laden wordt als een held gezien, omdat
hij het durft op te nemen tegen Amerika.
An-Na'im: `Religie wordt echter wel impliciet verondersteld als een
reden van de boosheid. Welke voorwaarden brengen bepaalde aspecten van
de religie naar buiten? Seculieren hebben aan de andere kant veel meer
ellende (geweld en moord) voortgebracht dan religieuzen. Religie is in
die zin schuldig noch onschuldig.
Von der Dunk: Natuurlijk zegt elke religie dat zij de ware is, anders
is het geen religie. Religies baseren zich op hele oude teksten en
zijn daarom ook primitief. In die teksten komt ook veel geweld voor
gemengd met naastenliefde.
Een Nederlandse vrouw uit het publiek roept verontwaardigd dat het
alleen mannen betreft waar Von der Dunk het over heeft. Von der Dunk
antwoordt fijntjes dat Elizabeth I en Catarina de Grote niet echt
vredelievende vorsten waren.
Na de pauze wordt de discussie vervolgde over de reactie van de VS op
de aanslagen van 11/9. An-Na'im vangt zijn reactie aan met een
treffend spreekwoord: `You can't feed a donkey, only when you want to
ride it." We hebben genoeg aanzetten voor een alternatief. Maar die
hebben we niet gebruikt. De VS hanteren een dubbele standaard: nu ze
Syrië nodig hebben, is Syrië van de ene op de andere dag van de
terroristenlijst af.
11/9 was een misdaad, niet een oorlogszet door een staat. Daar is
helemaal geen bewijs voor. De reactie van de VS was een willekeurige
machtsvertoning. We hebben niet geïnvesteerd in structurele
alternatieven.'
Von der Dunk: `Daar ben ik het niet mee eens. De VS hebben de Taliban
eerst om uitlevering van Bin Laden gevraagd en hem voor een westerse
rechtbank te brengen. En natuurlijk is er een dubbele standaard. Je
kan niet zonder. Het is toch niet zo dat als je niet iedereen kan
helpen, dat je dan maar niemand meer helpt? Want dat is wat jij zegt.'
An-Na'im: `Ja, maar je kan niet sommigen helpen zonder aan de gevolgen
te denken. Het Westen heeft totaal geen kritiek. Niet eens op het
afwezig zijn van een duidelijk doel van de bombardementen op
Afghanistan. Al' Qaida is wijdverbreid: gaan we al die landen
bombarderen?
Martha Meijer (directeur HOM) staat op uit het publiek en zegt dat
An-Na'im te aardig is voor Von der Dunk. `Er is een internationale
rechtsstaat en die moeten we volgen. Amerika is een van de laatste
landen die het convenant moet ratificeren.'
Von der Dunk: `Maar hoe hadden we dan moeten reageren? Het is in ons
eigen belang om aan de kant van de Amerikanen te staan. Als Europa
kritiek had geuit, had Amerika misschien nog veel erger gereageerd.
Het was een keuze tussen slecht en slechter. En we hebben de minst
slechte gekozen.'
Een studente Internationale Betrekkingen vraagt zich af of het
Amerikaanse volk een alternatief voor bombarderen wel had gepikt. `De
Amerikaanse regering had al moeite om het volk uit te leggen dat het
verstandig was om niet meteen te bombarderen, maar een maand te
wachten. Laat populistische democratie wel ruimte voor nuancering?'
An-Na'im: `Bush had niet in termen van oorlog of `wanted: dead or
alive' moeten praten. Een terrorist als Timothy McVeigh heeft het hele
rechtsproces doorlopen. De VS zijn een supermacht, maar ze zijn niet
te vertrouwen in de zin dat ze zonder Europa verantwoordelijk met die
macht om kunnen gaan. Het gaat om een investering over een lange tijd.
Politiek is in vergelijking met oorlog de minst slechte keus. Want
waar is de beschaving in deze situatie te vinden? We zitten allemaal
in dezelfde put en daar blijven we in.
Volgens een vrouw uit het publiek hadden de VN er gelijk bijgehaald
moeten worden, in plaats van de strategie die nu door de VS is
gekozen. Von der Dunk vraagt zich af of de VS dan echt anders
gereageerd had: `Kijk maar naar de houding van Bush voor 11/9. Was het
in Nederland gebeurd, dan hadden we precies hetzelfde gereageerd.
Politici volgen ook hier altijd het volk. Ze doen niets zonder
maatschappelijk draagvlak. Ik ben geen relativist. Onze cultuur is
beter. Kijk naar al die politieke vluchtelingen. Wanneer je binnen (in
het Westen) woont, heb je voordelen. Woon je buiten, dan zie je
nadelen. Dat is het probleem.' Deze laatste opmerkingen brengen nogal
een schok teweeg in het publiek.
An-Na'im: `De Veiligheidsraad heeft afstand gedaan van enige
verantwoordelijkheid. Hoe kan ik de VN dan zien als mogelijk
alternatief? Nee, het gaat niet om een botsing van culturen, maar om
een botsing van waarden. Mensen die de mensenrechten onderschrijven
kunnen uit alle culturen komen.'
Von der Dunk: `Maar hoe moet je waarden beschermen tegen mensen die ze
niet onderschrijven?'
An-Na'im: `Door je daadwerkelijk aan je waarden te houden en niet aan
die van terroristen. Dat vergt tijd. Elk land heeft op de een of
andere manier moeite met de mensenrechten. Het is niet zo dat een land
zich absoluut aan alle mensenrechten houdt en een ander land totaal
niet. Het gaat om een dubbele standaard ten aanzien van de
universaliteit van mensenrechten. Mohammed zei: Stop each other from
being agressors.'
Von der Dunk: `Ja, bij ons is ook niet alles perfect, maar er zijn wel
degelijk verschillen. Een van de wezenlijke waarden van het Westen is
dat je tot zelfkritiek in staat bent.'
En met deze laatste opmerking wordt het debat afgesloten door De
Gaay-Fortman: `Beide sprekers nemen in relatie tot de realiteit
positie in. Geen van beiden zijn bang.'
Soula Notos
---