Ministerie van Buitenlandse Zaken


http://www.minbuza.nl/content.asp?Key=423140


---

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Directie Veiligheidsbeleid Nucleaire Aangelegenheden en Non-proliferatie Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Datum 12 november 2001 Auteur Daniel Voorhoeve
Kenmerk DVB/NN-429/01 Telefoon 070-3485227
Blad /1 Fax 070-3485684
Bijlage(n) 1 E-mail daniel.voorhoeve@minbuza.nl
Betreft Aanbieding adviesaanvraag AIV "Proliferatie, Missile Defense en het nieuwe Strategische Raamwerk".

Zeer geachte Voorzitter,

Hierbij heb ik de eer U de adviesaanvraag van de Ministers van Buitenlandse Zaken en Defensie aan de Adviesraad Internationale Vraagstukken betreffende "Proliferatie, Missile Defense en het nieuwe Strategische Raamwerk" aan te bieden.

De Minister van Buitenlandse Zaken

Ministerie van Ministerie van

Buitenlandse Zaken Defensie

Postbus 20061 Postbus 20701

2500 EB 's-Gravenhage 2500 ES 's-Gravenhage

Telefoon 070-3486486 Telefoon 070-3188188

De Voorzitter van de Adviesraad Internationale Vraagstukken mr. F. Andriessen Postbus 20061 2500 EB DEN HAAG
Datum 8 oktober 2001 Auteur P.C. Potman
Kenmerk DVB/NN-365/01 Telefoon 070 348 5555
Blad /6 Fax 070 348 5684
Bijlage(n) E-mail peter.potman@minbuza.nl
Betreft Proliferatie, Missile Defense en het nieuwe Strategische Raamwerk

C.c.
Zeer geachte heer Andriessen,

De proliferatie van massavernietigingswapens en hun overbrengingsmiddelen neemt een steeds belangrijker plaats in op de internationale agenda. Uw Adviesraad wees al op deze problematiek in uw advies van september 1999 inzake de ontwikkeling van de internationale veiligheidssituatie in de jaren negentig. Daarbij werd onder meer gesteld dat "... het geen verwondering (hoeft) te wekken dat de ontwikkeling van een adequaat afweermechanisme tegen ballistische raketten in veel landen een hoge prioriteit geniet". De ontwikkelingen in de VS zijn hiervan het meest pregnante voorbeeld.

De nieuwe Amerikaanse regering heeft geen twijfel laten bestaan over haar vastbeslotenheid de VS te beschermen tegen de mogelijke toekomstige dreiging van al dan niet met massavernietigingswapens uitgeruste lange-afstandsraketten van risicolanden. Zij heeft ook laten weten dat de Amerikaanse plannen op dit gebied mede zijn bedoeld om bescherming te bieden aan bondgenoten en in verband daarmee tevens gezinspeeld op praktische samenwerkingsmogelijkheden. Zij heeft het vraagstuk van een dergelijke raketverdediging tegen ballistische raketten (Missile Defense) uitdrukkelijk geplaatst in het kader van een brede strategische heroverweging, die moet leiden tot een nieuw concept van afschrikking. De heroverweging strekt zich uit over een analyse van de toekomstige dreiging, de consequenties die dat heeft voor de afschrikking, de rol van kernwapens daarin, alsmede de plaats van Missile Defense in dit nieuwe concept.

In verband met deze strategische heroverweging wijst de Verenigde Staten erop dat de relatie met de Russische Federatie wezenlijk anders is dan die tijdens de Koude Oorlog met de Sovjet-Unie en dat het Amerikaanse veiligheidsbeleid zich hiervan meer rekenschap moet geven. In het kader van discussies over een "nieuw strategisch raamwerk" worden besprekingen gehouden over Missile Defense, reducties van strategische wapens en non-proliferatie welke volgens de VS zouden moeten leiden tot een nieuwe strategische verhouding tussen de RF en de VS die niet meer is gebaseerd op wederzijdse afschrikking.

De regering heeft in haar brief aan de Kamer van 5 juli jl. een analyse gegeven van de diverse aspecten van Missile Defense en daarbij een aantal uitgangspunten geformuleerd die het beleid dienen te sturen. Er bestaat echter behoefte aan een diepere analyse van de consequenties voor de Europese bondgenoten en Nederland van voortgaande proliferatie van massavernietigingswapens, van de diverse aspecten van het Missile Defense vraagstuk en van het nieuwe strategische raamwerk. Een nadere advisering t.b.v. te voeren beleid, tegen de hierna geschetste achtergrond, is wenselijk.

Een nieuwe afschrikking

De VS-regering is van mening dat de veiligheidsrisico's fundamenteel zijn veranderd, waarbij met name in het oog springt het wegvallen van een enkele, voorspelbare vijand, waarvoor in de plaats is gekomen een groep van minder voorspelbare en meer tot risico nemen geneigde landen. Sommige van deze landen streven het bezit na van massavernietigingswapens en -in toenemende mate ook- ballistische raketten als instrumenten van regionale machtspolitiek en diplomatieke dwang, en wellicht ook als afschrikkingsinstrument tegen de VS en zijn bondgenoten.

De meest zorgwekkende staten zijn volgens de VS op grond van de aard van hun regimes minder berekenbaar en meer tot risico's nemen bereid dan de voormalige Sovjet-Unie. Daarnaast wordt erop gewezen dat de klassieke nucleaire afschrikking - gebaseerd op (grootschalige) vergelding met offensieve middelen - met name werkte in een context van een strategisch evenwicht, waarvan in de eventuele confrontatie met risicolanden geen sprake zal zijn. Er bestaat dus bij de VS twijfel over de effectiviteit van traditionele nucleaire afschrikking tegen deze staten. Daarom is de Amerikaanse regering van mening dat een eigentijdse afschrikkingspolitiek naast offensieve nucleaire capaciteiten ook defensieve systemen tegen raketten, mogelijk uitgerust met massavernietigingswapens, moet bevatten.Doordat deze laatstgenoemde systemen risicolanden de mogelijkheid ontzeggen de VS (en wellicht bondgenoten) met raketten te treffen, zouden deze systemen een wezenlijke aanvulling op de afschrikking met kernwapens vormen. Bovendien hanteert de VS het argument dat waar het de technologische capaciteiten voor verdedigingssystemen tegen een dergelijke dreiging kan ontwikkelen, het welhaast de morele plicht heeft dat te doen.

Tegen deze achtergrond dient de plaats van Missile Defense in de Amerikaanse strategie te worden gezien. De VS benadrukt dat een toekomstige MD-configuratie gericht is tegen de dreiging die uitgaat van de "staten van zorg", en niet gericht is tegen RF of China. Tevens zou een raketverdedigingssysteem ook bescherming moeten bieden aan bondgenoten en in dat verband stuurt de VS aan op samenwerkingsmogelijkheden, ook met de Russische Federatie.

Strategische verhoudingen

Invoering van een MD-systeem tegen strategische raketten, zonder overeenstemming met Rusland over aanpassing/vervanging van het ABM-verdrag kan negatieve gevolgen hebben voor de Amerikaans-Russische verhoudingen en zou mogelijk kunnen leiden tot een nieuwe wapenwedloop. Zelfs indien de VS met de RF overeenstemming bereikt over een nieuw strategisch raamwerk zal het vooral lastig zijn met China tot een vergelijk te komen over MD aangezien zelfs een beperkt MD-systeem de Chinese nucleaire afschrikking mogelijk zal ondergraven. Sommigen menen dat Rusland niet meer in staat is nucleair de gelijke van de VS te blijven en dat de gevolgen wel mee zullen vallen, zeker indien invoering van MD gekoppeld wordt aan omvangrijke strategische reducties aan Amerikaanse en Russische kant. Anderen menen dat het Rusland op dat punt niet onderschat moet worden.

Onlosmakelijk met het bovenstaande verbonden is het pendant van de nucleaire verhoudingen. De VS wil toe naar een "new framework" dat de "new co-operative relationship" met Rusland - in elk geval niet meer die van tegenstander - meer recht doet. Hoe een dergelijk raamwerk er in de praktijk uit zal moeten zien, is nog onduidelijk. De Russische Federatie heeft wel de Amerikaanse bereidheid tot verregaande reducties verwelkomd en aangegeven zelf eveneens bereid te zijn terzake zeer ver te gaan. De VS geeft de voorkeur aanunilaterale strategische reducties, terwijl Rusland wenst vast te houden aan de START-context, onder de paraplu van het ABM-verdrag.

Rusland onderschrijft wel dat sprake is van een toenemende - regionale - dreiging die uitgaat van de proliferatie van massavernietigingswapens en ballistische raketten voor de korte en de middellange afstand, maar ontkent dat er nu en in de afzienbare toekomst een dreiging van deze staten met intercontinentale raketten kan uitgaan. Het is het er ook mee eens dat een deel van het antwoord gevonden moet worden in defensieve systemen. Het heeft de NAVO daartoe voorstellen gedaan voor de ontwikkeling van een pan-Europees Theatre Missile Defence-systeem.

Wapenbeheersing

De VS onderstreept het belang van non-proliferatie- en exportcontroleregiems, maar het stelt tegelijkertijd dat deze regiems teveel lekken vertonen (niet in de laatste plaats door Russische leveranties aan risicolanden). Ook is de Amerikaanse regering van opvatting dat een aantal nieuwe verdragen en multilaterale initiatieven op het terrein non-proliferatie- en wapenbeheersing gebreken bevatten, die deze zeer in waarde beperken. De winst die deze verdragen/initiatieven op het vlak van non-proliferatie en wapenbeheersing zouden opleveren, weegt niet op tegen de beperking die dergelijke verdragen op zou leggen aan het Amerikaanse veiligheidsbeleid en de risico's voor de belangen van de Amerikaanse industrie. Daarnaast levert secundaire proliferatie een groot risico voor verdere verspreiding van massavernietigingswapens.

Nederland - en de Europese bondgenoten - hechten sterk aan multilaterale wapenbeheersing en non-proliferatie, alsmede aan onderhandelde en verifieerbare wapenbeheersingsverdragen. Europa zal dan ook effectieve en overtuigende antwoorden moeten vinden op bovengenoemde Amerikaanse kritiek. De VS moet duidelijk kunnen maken dat het beoogde "nieuwe strategische raamwerk" geen afbreuk doet aan de strategische stabiliteit tussen de belangrijkste kernwapenstaten en bevorderlijk is voor internationale inspanningen op het gebied van wapenbeheersing en non-proliferatie.

Vragen

Tegen bovengeschetste achtergrond, alsmede tegen de achtergrond van de uitvoerige analyse in de brief aan de Kamer van 5 juli jl., leggen wij een aantal vragen aan de Adviesraad voor:

Wat zijn de strategische gevolgen van de voortgaande verspreiding van ballistische raketten en massavernietigingswapens voor de veiligheidsbelangen van Europa en de NAVO? Is de internationale veiligheidssituatie zodanig van aard veranderd dat een algehele herziening van het bondgenootschappelijk veiligheidsbeleid nodig is, al dan niet naar het voorbeeld van het door de nieuwe Amerikaanse regering voorgestane veiligheidsbeleid? Hoe moet in dat verband de door de VS beoogde verschuiving worden beoordeeld van het klassieke afschrikkingsbeleid op grond van uitsluitend offensieve middelen naar een afschrikkingsbeleid op grond van een combinatie van offensieve en defensieve middelen?

In hoeverre verschilt de dreiging voor Europa van die voor de VS? Is er aanleiding voor aanvullende maatregelen ter bescherming van het Europese grondgebied tegen al dan niet met massavernietigingswapens uitgeruste ballistische raketten van risicolanden? Zo ja, in hoeverre zouden dergelijke maatregelen moeten liggen op het gebied van "missile defense" en zouden de Europese bondgenoten moeten streven naar praktische samenwerking met de VS en/of Rusland terzake? Welke veiligheidspolitieke, strategische of defensie-industriële overwegingen spelen daarbij een rol?

Aan welke voorwaarden zal een "nieuw strategisch raamwerk" vanuit het oogpunt van Europese en bondgenootschappelijke veiligheidsbelangen moeten voldoen? Hoe moet de voorkeur van de nieuwe Amerikaanse regering voor eenzijdige kernwapenreducties worden beoordeeld in vergelijking tot de tot dusver gehanteerde verdragsmatige aanpak? Hoe beoordeelt de Adviesraad in dat verband de mogelijkheden voor vermindering van het aantal tactische kernwapens, mede in het licht van het nog zeer omvangrijke arsenaal tactische kernwapens aan Russische zijde?

Wat zijn de gevolgen van een mogelijk nieuw strategisch raamwerk voor de toekomstige strategische verhoudingen, zowel tussen de verschillende "gevestigde" kernwapenstaten onderling en t.o.v. de "nieuwkomers"?

Vormen de tekortkomingen van het huidige internationale stelsel van wapenbeheersing en non-proliferatie, en de veranderende strategische verhoudingen aanleiding nieuwe wegen in te slaan op het gebied van wapenbeheersing en non-proliferatie?

De terroristische aanslagen op de VS

De recente terroristische aanslagen in New York en Washington hebben op gruwelijke wijze de kwetsbaarheid van de moderne westerse samenlevingen aangetoond. Het is denkbaar dat deze terreuraanvallen gevolgen zullen hebben voor het beleid inzake Missile Defence in de VS en elders. Het zou echter speculatief zijn hierover thans uitspraken te doen. Om deze reden geven wij er de voorkeur aan de raad thans deze adviesaanvraag te doen toekomen met de aantekening dat het niet uitgesloten is dat wij in een later stadium enige aanvullende vragen zullen indienen. Uiteraard staat het de raad hoe dan ook vrij, zeker onder de huidige, buitengewone omstandigheden, zélf de (politieke) ontwikkelingen in de komende tijd bij de opstelling van het advies te betrekken.

Met de meeste hoogachting,

DE MINISTER VAN DE MINISTER VAN

BUITENLANDSE ZAKEN DEFENSIE

J.J. van Aartsen Mr. F.H.G. de Grave

Kenmerk DVB/NN-429/01
Blad /1