Promotie
Biologische klok veldmuis tikt op vasopressine
Veel dieren hebben een interne klok die anticipeert op de dag-nacht
variatie. Bij zoogdieren bevindt deze 'pacemaker' zich in de hersenen
in de hypothalamische suprachiasmatische nuclei (SCN), net boven de
kruising van de oogzenuw. De pacemaker genereert een zogenaamd
circadiaan (van: circa = ongeveer, dies = dag) ritme waarvan de
cyclusduur net iets afwijkt van 24 uur (vandaar: circa). Welke
signalen er worden geproduceerd en wat de bron is van signaalstoffen
is nauwelijks bekend. Het onderzoek van Koen Jansen richt zich op de
vraag hoe de ritmiek kan worden teruggevonden in wat zich
neurochemisch afspeelt in de SCN-hersenkern. Hij onderzocht hoe
variatie in ritmiek correleert met vasopressine in veldmuizen die in
hoge mate variatie in de expressie van circadiaan gedrag tonen.
Vasopressine is een neuropeptide dat wordt geproduceerd in de SCN van
veel zoogdieren.
Jansen vond dat het vasopressine producerende systeem van veldmuizen,
die geen of nauwelijks circadiane ritmiek vertonen, ernstig verstoord
is. Vasopressine werd in dergelijke veldmuizen niet volgens een
circadiaan patroon afgegeven en dan ook nog in zeer geringe mate. Dit
werd gemeten met een unieke methode waarbij hersenweefsel maanden in
leven kan worden gehouden, en waarbij het voorafgaande gedrag van het
dier nog steeds te meten is. Bij muizen met een normaal circadiaan
ritme leek de SCN wel normaal te functioneren. Het onderzoek toont
geen causaal verband aan tussen vasopressine en de expressie van
circadiaan gedrag, maar maakt wel duidelijk dat dit zeker een richting
is waarin verder moet worden gezocht. "Al was het maar," aldus Jansen,
"Omdat andere potentiële kandidaten voor een dergelijke aansturing in
de SCN van de veldmuis ontbreken." Overigens speelt vasopressine niet
in alle diersoorten eenzelfde rol in de aansturing van het circadiaan
ritme. Jansen: "Sommige andere soorten missen vasopressine volledig en
kunnen toch circadiane ritmiek vertonen." /JS
Koen Jansen (Nuenen, 1971) studeerde biologie in Groningen. Het
onderzoek is verricht bij de afdeling Diergedrag van het Zoologisch
Laboratorium van de RUG en werd gefinancieerd door NWO. Jansen werkt
op het ogenblik als postdoc bij de afdeling Tissue
Engineering/Medische Biologie van de medische faculteit.
Datum en tijd
vrijdag 6 juli 2001, 14.15 uur
Promovendus
K. Jansen, tel. (050)363 24 98, fax (050)363 25 05, e-mail:
k.jansen@med.rug.nl (werk)
Proefschrift
Circadian rhythms in pacemaker and behavior (a study in the common
vole)
Promotor
prof.dr. S. Daan
Faculteit
wiskunde en natuurwetenschappen
Plaats
Aula Academiegebouw, Broerstraat 5, Groningen
NB: Dit is de laatste PERSINFORMATIE voor de zomer. Op 28 augustus
2001 verschijnt de eerste PERSINFORMATIE van het nieuwe academisch
jaar.