charset="iso-8859-1"
Den Haag, 4 juli 2001
BIJDRAGE VAN FERD CRONE (PVDA) AAN HET PLENAIR DEBAT OVER DE VOORJAARSNOTA
1. Vooraf
De behandeling van deze Voorjaarsnota is weer normaal. Het accent zal liggen
op de resultaten en eventuele amendementen voor het lopende begrotingsjaar
2001. Er zullen nu veel minder dan vorig jaar claims worden gelegd met een
structurele doorwerking voor 2002 en latere jaren. Dat wordt pas duidelijk
bij de Miljoenennota 2002. De reden hiervoor is de tevredenheid en
instemming met het pakket dat het Kabinet voorlegt. Wel zullen we concrete
wijzigingen voorstellen waarover nu wordt overlegd met andere partijen.
2. Algemene lijn
Er is veel meer geld dan voorzien in het Regeerakkoord:
* Voor 2001 is de intensivering 6.7 miljard, naast de van 7.1 miljard
verhogingen van het Regeerakkoord en de 7.7 miljard van de vorige
Miljoenennota komt daarmee het totaal aan uitgaven intensiveringen van dit
Kabinet op 21.5 miljard voor 2001.
* Het gaat om een structurele intensivering voor de kernprioriteiten
van het kabinetsbeleid: onderwijs, zorg, veiligheid, natuur,
milieudrukcompensatie en infrastructuur.
* Deze ruimte in het uitgavenkader is gevonden omdat andere uitgaven
sterk zijn mee gevallen, vooral SZW en rentelasten. Dat is enerzijds
resultaat van prima beleid: de werkloosheid is sterk teruggebracht.
Anderzijds zijn gelukkig de inkomstenmeevallers nu voor het overgrote deel
ingezet om uitgaven te kunnen doen. Door van de inkomstenmeevallers (32
miljard) een groot deel (26 miljard) in te zetten voor de reductie van de
staatsschuld zijn de rentelasten enorm gedaald. Structureel zijn de
inkomstenmeevallers nu ingezet voor zorg, onderwijs enz. Dat vinden we een
goede keuze. Al had het ook anders gekund door de balans directe
uitgavenvergroting versus schuldaflossing en rentevrijval iets te verleggen,
maar dat had dan een minder groot overschot op de begroting betekent
(EMUsaldo komt nu volgend jaar waarschijnlijk op ca. 1%).
* Aanvullend is het FES-bruggetje ingezet: door de meevallende
olieprijs/dollarkoers en ook door met de opbrengsten van veilingen (UMTS)
niet alleen de staatsschuld af te lossen (zodat alleen de rentevoordelen in
het uitgavenkader vrijvallen) maar door de opbrengst rechtstreeks in het FES
te laten vloeien. Het Kabinet stelt hiertoe een wetswijziging voor die wij
uiteraard graag steunen, want de PvdA vond al steeds dat er meer opties
moeten zijn om het FES te vullen van uit de hoofdgedachte 'vermogen voor
vermogen'.
* Een bijzondere rol in het uitgavenkader speelt iedere keer weer de
ruilvoet. Tot en met 2001 is er een ruilvoetverbetering. De inflatie (pBBP)
is meer gestegen dan de lonen (ten opzichte van de ramingen in het
Regeerakkoord). Ik heb het al eerder gezegd: politici, minister Zalm voorop,
hebben een pervers belang bij meer inflatie, des te meer wordt het
uitgavenkader verhoogd. Daarmee kom ik op een belangrijk punt: de inflatie
is dit jaar hoog. Dat wisten we en het was ook 'gepland' door de
verschuiving van directe naar indirecte belastingen.
* Ik vraag de minister de incidentele inflatie niet als uitgangspunt
te nemen voor de huuraanpassing; dan krijg je namelijk weer een
inflatieversterkend effect (haasje over).
* Het CPB houdt vol dat, onder meer door het verdwijnen van dit
effect, de inflatie volgend jaar weer terugvalt naar 2.5% (1/2% meer dan
voorspeld), maar de DNB zit nog steeds boven de 3%. Ik ben benieuwd wat de
minister inmiddels verwacht voor 2001 en 2002, mede vanwege het budgettair
belang. Dat is de eerste bron van mogelijke ruimte: ik reken op enkele
honderden miljoenen structurele extra ruimte in de Miljoenennota en wil
daarop graag de reactie van de minister.
* De olieprijs is inmiddels opwaarts bijgesteld naar 25US$. De
dollarkoers is echter stabiel gehouden op fl. 2,20 (antwoord vraag 15). Dat
is echter - lijkt mij - nog steeds te laag. In het CEP 2001 wordt
bijvoorbeeld op pagina 18 een realistische raming gegeven van fl. 2,30. DNB
gaat over heel 2001 uit van een dollarkoers van 2,42. Een dollarkoers die 10
cent hoger ligt kan al gauw een flink bedrag (mogelijk inkomstenmeevaller
van 450 miljoen waarvan 140 miljoen voor het FES) opleveren. Hier zit
mogelijk nog extra ruimte voor het FES-bruggetje bij twee dubbeltjes van 280
miljoen! Dat is een tweede meevaller voor dit en mogelijk volgende jaren.
* Voor lastenverlichting kondigt het kabinet een beperkt pakket aan
voor terugdringing milieudruk (waaronder bevordering WKK en schone auto's)
en algemene VPB-verlaging en arbeidsmarktbeleid. De uitwerking volgt in de
Miljoenenota en het belastingplan. Dus nu slechts de kanttekening dat mijn
fractie weinig ziet in de VPB-verlaging. Beter kunnen de lasten voor het mkb
worden verlaagd.
* Om werken in de collectieve sector te bevorderen is een groot deel
van de intensiveringen gericht op verbetering van de arbeidsvoorwaarden en
arbeidsmarktbeleid; ca. 2.2 miljard met een structurele oploop naar 4
miljard. Een prima bedrag, maar de kanttekening is dat mogelijk een te groot
deel via generiek loonbeleid wordt ingezet en onvoldoende op specifieke
knelpunten. Het onderwijsakkoord van minister Hermans en de bonden wordt dan
ook met gemengde gevoelens ontvangen. Nadere beoordeling zal de PvdA-fractie
per sector/begroting moeten geven
Tenslotte is zojuist de nieuwste CPB-raming voor het lopende jaar binnen. De
economie zal iets minder groeien (2.75% incl. 0.25% verlies door mkz) en de
inflatie neemt iets toe (4.25%). Het budgettaire beeld blijft echter in lijn
met de besluiten in de Voorjaarsnota.
3. Concrete wijzigingen
A. Voor cultuur wordt extra geld uitgetrokken maar we hebben nog twee
wensen. We willen het bestaande omscholingsbeleid van dansers en musici niet
stoppen, wat nu dreigt omdat het niet meer binnen de regeltjes van SZW zou
passen. Het beleid is namelijk toch zeer effectief. Het gaat vaak om
relatief jonge mensen die elders weer aan de slag gaan. Bovendien is er geld
nodig voor kinderopvang. Bij elkaar kost dit eenmalig 68 miljoen of 4.1
miljoen per jaar.
Dekking: Vrijvallende SZW-gelden, waaronder WW-gelden en vanwege het
niet langer financieren van deze regeling.
Voorts is er te weinig voor arbeidsvoorwaarden uitgetrokken. Van
Rijn trekt nauwelijks geld uit. Er is volgens onderzoek van Cap Gemini ca.
20 miljoen nodig.
Dekking: de staatsloterij gaat op zeer korte termijn een nieuwe
loterij starten met opbrengst die nog niet is ingeboekt en die een
vergelijkbaar bedrag oplevert. Het gaat hier om de 'verjaardagsloterij'.
Deze is een jaren geleden in het leven geroepen, volgens geruchten om een
gat in de cultuurbegroting te dichten. Vandaar dat deze loterij ook wel
'cultuurloterij' wordt genoemd. Lancering werd echter jarenlang
tegengehouden door procedures van de Postcodeloterij. Deze zijn echter
ingetrokken.
B. Voor natuur is tussen de 200 en 500 miljoen nodig ter versnelling
van de aankoop en inrichting van landbouwgronden, zoals voorgesteld in de
nota Natuuroffensief van het Natuurplanbureau, n.a.v. de motie De
Graaf/Rosenmoller/Melkert (algemene politieke beschouwingen) voor de
ecologische hoofdstructuur, groen in en om de steden en natuurbeheer. Via
het Groenfonds kan er wel veel weggezet worden en het is zonde om tijd te
verliezen tot de Najaarsnota, zoals in de Voorjaarsnota staat.
Wij willen graag de afspraak maken dat het Zandmaas-project
inclusief natuurontwikkeling kan door gaan. Dit dreigt nu te stagneren
vanwege een tekort van 500 miljoen dat er pas tussen 2006 en 2010 is. Door
nu geld te reserveren (structureel) is dat gat op te lossen en kan het tot
2006 worden benut voor de eerdere aankoop van natuurgronden. Twee vliegen in
een klap!
Dekking:
* Verkoop pachtgronden door domeinen: 50 miljoen. Tot in deze
kabinetsperiode werden pachtgronden verkocht tegen ongeveer 50% van de
marktwaarde. Deze verkoop werd bevroren omdat de opbrengsten die voor deze
regeerperiode waren voorzien al in het eerste jaar binnengehaald waren. De
gedachte was daarnaast dat door liberalisering van de pachtwetgeving meer
opbrengsten te genereren zijn. We willen nu de verkoopstop weer ontdooien,
wat bij verkoop tegen 80% van de marktwaarde een jaarlijkse opbrengst van 50
miljoen heeft.
* Versnelde aflossing ruilverkavelingsleningen: 100 miljoen. Boeren
moeten zelf meebetalen aan ruilverkavelingsprojecten waarvoor zij zachte
leningen afsluiten bij de overheid. Door deze voorwaarden nog zachter te
maken of een deel kwijt te schelden bij vervroegde terugbetaling is hier
wellicht geld vrij te spelen. Het gaat nu om een bedrag van totaal 1,3
miljard, bij kwijtschelding van 20% moet dit toch wel in tien jaar tijd
binnen te halen zijn: dat is 100 miljoen per jaar. Dit kost ons een beperkte
tegemoetkoming om boeren tot vervroegde aflossing te verleiden, maar die
kosten kunnen opwegen tegen het versneld aankomen van natuurgebieden (die
later veel duurder zijn door de stijgende grondprijzen - zie volgende punt).
* Invoeren van een baten/lasten stelsel voor grondbeheer: 220-350
miljoen. Het grondbeheer door het Rijk kan efficiënter. Met gezond verstand
is slimmer koopmanschap mogelijk. Bij versnelde aankoop ontstaat een grotere
winst vanwege de lagere aankoopwaarde door sneller aan te kopen. Dit levert
tussen 2011 en 2018 jaarlijks tussen de 500 en 600 miljoen op. In contante
waarde is dat tussen de 200 en 350 miljoen die zichzelf terugverdient. We
vragen de regering naar een break-even berekening van dit en het vorige
punt.
* Accres Provinciefonds: 43,5 miljoen. Het aandeel van de provincies
in de totale kosten voor natuur- en landinrichtingsprojecten is in de loop
van de tijd teruggelopen van 25% naar 6%. De provinciale bijdrage moet
toenemen met 91 miljoen om op het historische percentage getrokken te
worden. Het accres t.o.v. Miljoenennota bedroeg 43,5 miljoen. Dat is een
mooi begin. De minister heeft al aangegeven bij de provincies aan te dringen
om een grote bijdrage in de natuuraankoop.
* Terugbetaling door Europa van mkz-kosten: 180 miljoen. Op de
landbouwbegroting is 180 miljoen gereserveerd voor voorfinanciering van de
mkz-crisis. Dit bedrag wordt terugbetaald door de EU, waarschijnlijk al dit
jaar.
A. In het Regeerakkoord is afgesproken dat er regionale pakketten
infrastructuur zouden komen; niet alleen de randstad gaat voor. De groei van
de mobiliteit vraagt om een integrale afweging, met light rail rond
verstedelijkte gebieden, met een impuls voor lopen, fietsen en openbaar
vervoer op de korte afstanden. Daar hoort ook de regio bij. Vooruitlopend op
een brede aanpak met de regionale overheden willen we ook reeds in 2001 en
2002 concrete projecten uit voeren. Dergelijke plannen zijn inmiddels nader
uitgewerkt, gereed voor uitvoering met ook eigen investeringen vanuit de
betrokken gemeenten en provincies, zoals aanpak onveilige spoorwegovergangen
bij Almelo (vastgelegd in motie Verbugt-Feenstra 22 589 nr. 170) en de
verdiepte spooraanleg bij Dieren (motie Feenstra-Verbugt 22 589 nr. 164).
Dergelijke projecten in Oost- én in Zuid-Nederland kunnen vooruitlopend op
de regio-overeenkomsten in lijn met de motie-Van Heemst. Nodig is 150
miljoen incidenteel per jaar om projecten te kunnen realiseren. Wij zien
graag dat onderuitputting, die blijkt bij Vermoedelijke Uitkomsten en de
Najaarsnota, wordt ingezet en dienen wellicht vandaag een amendement in op
onderuitputting in het infrastructuurfonds, Voor mantelzorg, de cruciale
stille kracht van duizenden vrijwilligers die de zorgsector overeind houden,
is extra inzet nodig voor zowel deskundige ondersteuning als om deze groep
af en toe 'verlof' te geven (waarbij anderen invallen of de patiënt
tijdelijk intramuraal wordt geholpen). Als we dit niet doen, zal de
mantelzorg daar sterk onder lijden bij de toenemende zuigkracht van ander
werk op arbeidsmarkt. Kosten/dekking/PM + Miljoenennota + ruimte uit
ruilvoetverbetering en bruggetje.
B. Het is toch werkelijk onaanvaardbaar dat de meest kwetsbare groep
van Nederland voortdurend over het hoofd wordt gezien als er geld verdeeld
wordt. Het gaat dan om zwerfjongeren, jeugdige prostituees, jeugdige
delinquenten en ook dak- en thuislozen. Bij de algemene welvaartsgroei in
dit land mag een betere aanpak van deze problematiek niet achterwegen
blijven:
* Voor uitbreiding van opvangvoorzieningen voor dak- en thuislozen en
zwerfjongeren is 50 miljoen nodig. De motie-Arib/Hermann (november 2000)
vraagt tevens om geestelijke gezondheidszorg ten behoeve van deze groep
(kosten 50 miljoen). Bij Van Rijn is dit deel van de welzijnssector buiten
de boot gevallen, Zij kreeg slechts 2,5 miljoen. In een brandbrief van
Federatie Opvang geeft men aan dat 115 miljoen nodig is voor
arbeidsvoorwaarden. Nergens in de sector zijn de lonen zo laag als hier. Het
gevolg is dat mensen weglopen. Bij elkaar is een bedrag van 200 miljoen
nodig om aan de behoeften van deze sector te voldoen.
* Het gaat dan bijvoorbeeld ook om een uitstekend initiatief voor een
internaat voor Marokkaanse jongeren. De problematiek van allochtone jongeren
rechtvaardigt echter specifiek op hen toegesneden oplossingen. In sommige
situaties kan een kostschool/internaat, waar jongeren op vrijwillige basis
heengaan, uitkomst bieden. Deze scholen moeten worden gezien als
kwaliteitsscholen waar jongeren een uiterst intensief onderwijsprogramma
aangeboden krijgen en een bruikbaar diploma kunnen behalen. Naast een
kwalitatief goed algemeen onderwijsaanbod dient er op een dergelijke
kostschool een mogelijkheid te komen voor jongeren die niet meer gebaat zijn
bij algemeen vormend onderwijs. Jongeren zouden een vakgerichte opleiding
moeten kunnen volgen. Op dit moment zijn er verschillende initiatieven
gaande tot het opzetten van een kostschool/internaat. Gezien de omvang en de
ernst van de problematiek bij allochtone jongeren en gezien het draagvlak
voor internaten binnen de allochtone gemeenschappen dient deze vorm van
onderwijs ook financieel te worden ondersteund. Een mogelijkheid is een
substantieel bedrag structureel vrij te maken voor kostscholen/internaten,
eventueel in de vorm van een stimuleringsfonds.
* In de Miljoenennota moet in elk geval een bedrag van 1,5 à 2 miljoen
gereserveerd worden ter uitbreiding van een zeer geslaagd project voor hulp
aan jeugdige prostituees in Leeuwarden onder de naam 'Asja' en vergelijkbare
voorzieningen elders in het land. Het gaat hier om geld wat gezocht kan
worden op de begrotingen van Justitie, VWS en/of Grote stedenbeleid.
* De capaciteitstekorten in strafinrichtingen voor de jeugd zijn een
schande, evenals de tekorten in tbs-klinieken, en in de reclassering.
* Tevens is er geld nodig voor verbetering van arbeidsvoorwaarden in
de reclassering en in de strafinrichtingen voor de jeugd. Bij elkaar is een
bedrag van 150 miljoen nodig.
Dekking: Hiervoor geld hetzelfde: dat kan nu geregeld worden
(dollarkoers) en later in het jaar (onderuitputting VU en najaarsnota), maar
moet in ieder geval in de Miljoenennota opgenomen worden.
Bij elkaar dus een aanzienlijk bedrag voor dak- en thuislozen,
zwerfjongeren, jeugdige prostituees, jeugdige delinquenten, tbs-plaatsen en
reclassering.
F. Het kabinet wordt opgeroepen in de gesprekken met VNG/IPO
rekening aan te dringen op verhoging van de wedden van wethouders, conform
de mening van de Tweede Kamer.
G. In het hbo worden nu ten onrechte geen middelen uitgetrokken voor
Van Rijn, met als argumentatie dat de studentenaantallen dalen. Dat is een
gelegenheidsargument omdat de minister nu pas onze motie uitvoert, gericht
op onderzoek naar bekostiging in relatie tot studentenaantallen (toen die
stegen was het geen argument om meer te geven!). Dus wachten op dit
onderzoek (najaar) en intussen al Van Rijn cf de rest van het onderwijs
mogelijk maken.
4. Samenvatting
Is de minister bereid
* een realistische prognose van de dollarkoers te hanteren en de
mogelijkheden die dit biedt voor de inzet van het FES-bruggetje per heden
aan te wenden voor de hierboven geschetste doelen;
* onderuitputting die bij Vermoedelijke Uitkomsten blijkt in september
reeds in te zetten voor de door de PvdA gestelde doelen (vorig jaar ging het
om een bedrag van 800 miljoen);
* onderuitputting die bij Najaarsnota blijkt aan te wenden voor de
hierboven geschetste doelen;
* bij de Miljoenennota structureel geld vrij te maken om vanaf 2002 de
hierboven gewenste structurele uitgaven te doen?