Nieuwsflits
Trimbos nieuwsflits 7|01 Nummer 7, 28 juni 2001
De magnetische geest
Onlangs verscheen de handelseditie van het proefschrift De magnetische
geest. Het dierlijk magnetisme 1770-1830, waarop Joost Vijselaar (als
senior wetenschappelijk medewerker verbonden aan het
Trimbos-instituut) in 1999 cum laude aan de Universiteit Utrecht
promoveerde. Nederland mag dan een nuchter land heten - een idee dat
in het begin van de negentiende eeuw opgang maakte - rond 1815 was het
dierlijk magnetisme of Mesmerisme korte tijd een ware mode in ons
land. Tal van magnetiseurs (tegenwoordig spreken we wel van
strijkers), zowel medici als leken, werden in deze jaren actief, het
thema werd druk besproken in genootschappen en tijdschriften, het
magnetisme werd aan universiteiten beoefend en het kreeg zelfs
erkenning door de overheid als geneesmiddel.
Joost Vijselaar brengt in deze studie voor het eerst de onbekende en
fascinerende geschiedenis van het dierlijk magnetisme in Nederland in
kaart. De Nederlandse geschiedenis van het magnetisme wordt geschetst
tegen de achtergrond van een uitvoerige cultuur- en
wetenschapshistorische vergelijking van de ontwikkelingen van het
dierlijk magnetisme in Frankrijk, Duitsland en Engeland. Duidelijk
wordt daarin hoezeer de lotgevallen van het dierlijk magnetisme
afhankelijk was van de heel verschillende wetenschapstradities in deze
landen. Werd in Frankrijk het magnetisme effectief gemarginaliseerd
door de georganiseerde wetenschap, in Duitsland raakte het daarentegen
vervlochten met de geneeskunde en kreeg het bescherming van de staat,
terwijl het in Engeland mee concurreerde op de vrije 'geneeskundige'
markt.
Allereerst wordt echter onderzocht wat het dierlijk magnetisme naar de
begrippen van die dagen precies inhield. Vijselaar toont aan dat het
bij het dierlijk magnetisme niet ging om een vroege vorm van
psychotherapie zoals in de gangbare literatuur algemeen wordt
verondersteld. Het magnetisme komt in een nieuw licht te staan,
verbonden als het was met achttiende-eeuwse medische en natuurkundige
opvattingen over zenuwen en elektriciteit. De ontwikkeling van het
dierlijk magnetisme, zoals hier beschreven, verbindt onder andere de
geschiedenis van natuurwetenschap, geneeskunde, psychiatrie, filosofie
en literatuur en raakt aan vragen over lichaam en geest, de
verbeeldingskracht, zenuwziekte, kwakzalverij en de verhouding van de
mens tot 'hogere sferen'.
Joost Vijselaar, De magnetische geest. Het dierlijk magnetisme
1770-1830, Uitgeverij SUN, Nijmegen, 2001, ISBN 90 58750159, f
79,50.
* Joost Vijselaar (030) 297 11 00
Colofon
Het Trimbos-instituut is een onafhankelijk landelijk kenniscentrum
voor de GGZ en verslavingszorg met als doel de geestelijke gezondheid
van mensen te bevorderen.
Nieuwsflitsen voorziet mensen die betrokken zijn bij de GGZ en
verslavingszorg kort en bondig van informatie over activiteiten,
diensten, producten en resultaten van het Trimbos-instituut.
Nieuwsflitsen mag vrijelijk worden gekopieerd en verspreid.
Trimbos-instituut
Netherlands Institute of Mental Health and Addiction
Da Costakade 45
Postbus 725 3500 AS Utrecht
Telefoon (030) 297 11 00
Fax (030) 297 11 11
Copyright © 2001 Trimbos-instituut All rights reserved.