PERSBERICHT PVDA
Den Haag, 27 juni 2001
VAN VBTB NAAR VRPB
De PvdA-fractie vindt de VBTB een belangrijke en waardevolle operatie. Niet
alleen gezien vanuit het functioneren van de Kamer, maar vooral ook vanuit
de samenleving als geheel. De PvdA waardeert de resultaten die er nu reeds
zijn, maar wil ook verder kijken naar volgende stappen in het verbeteren van
transparantie en controleerbaarheid.
Uitgangspunt is de verantwoordelijkheid die de overheid draagt voor bepalen
en waarborgen van het publieke belang. De VBTB kan het idee van het
politieke 'contract met de burgers' versterken door er meer de vorm aan te
geven van prestatieafspraken waaraan de burger de overheid kan houden.
Daarom is de PvdA-fractie ervoor het VBTB-model ook te gebruiken bij de opstelling van een toekomstig regeerakkoord. Ook het regeerakkoord moet zich naar de samenleving richten met concrete en controleerbare doelen.
Door veel helderder vast te leggen wat burgers wel én wat ze niet van de
overheid kunnen verwachten, kan een rehabilitatie van de overheid worden
bereikt. Enerzijds kan de overheid worden gehouden aan haar
verantwoordelijkheden, anderzijds wordt zij verlost van claims en klachten
die ze ten onrechte op haar bordje krijgt.
Resultaten van de VBTB-operatie 2000
De PvdA-fractie is tevreden over de mate van rechtmatigheid van de uitgaven,
zoals de Algemene Rekenkamer die heeft vastgesteld. Ze stelt bovendien vast
dat de VBTB-methode een preventieve werking heeft: met de hete adem van de
Rekenkamer in hun nek doen departementen extra hun best om tekortkomingen in
het financieel beheer te bestrijden.
De fractie maakt zich zorgen over de resterende 'ernstige tekortkomingen'
die de Rekenkamer aantrof op de departementen van Defensie, Justitie, en
Economische Zaken. Ze verbaast zich erover dat de minister van Financiën
deze departementen de hand boven het hoofd lijkt te houden, in plaats van
volmondig het oordeel van de Rekenkamer te onderschrijven.
De PvdA-fractie benadrukt dat het onbetwiste gezag van de Rekenkamer cruciaal is voor het succes van de VBTB-methode. Om die reden is het zorgelijk dat de ministers van Economische Zaken en (in mindere mate) Defensie dit gezag ter discussie stellen. De PvdA wil hierover opheldering van de minister-president en van de minister van Financiën.
De controle van besteding van Europese gelden verdient vanwege de complexe
regelgeving extra zorg. Het gaat daarbij om de Economische Structuurfondsen
(ESF), de landbouwsubsidies, en het Europees Fonds voor Regionale
Ontwikkeling (EFRO). Voor de toekomst bieden de Achtste wijziging van de
Comptabiliteitswet en de Wet toezicht Europese subsidies goede kansen op
verbetering. Een andere zaak is echter het verleden. Voor de ESF wordt de
jarenlange achterstand in transparantie en controleerbaarheid thans
ingehaald door het onderzoek van de commissie-Koning. De PvdA-fractie pleit
ervoor dat deze commissie aansluitend de andere grote Europese geldstromen
aan een vergelijkbaar onderzoek onderwerpt.
Kanttekeningen bij en lessen van de VBTB 2000
Nu het financieel beheer goeddeels op orde is, kunnen Kamer en Kabinet zich
met de VBTB-operatie sterker richten op de andere vragen: wat willen we
bereiken, en hebben we dat ook daadwerkelijk bereikt? En: wat gaan we
daarvoor doen, en hebben we dat ook gedaan?
De PvdA-fractie pleit ervoor de VBTB-debatten te gebruiken om deze vragen te
plaatsen in het licht van het publieke belang, en er in een sfeer van
openhartige analyse en problematisering over te spreken. VBTB moet geen
'mooi-weer-show' van het Kabinet zijn, en evenmin een 'gehaktdag'.
Openhartigheid moet worden beloond, niet afgestraft.
Dit stelt eisen aan de opstelling van de regering. Duidelijk moet zijn welke
maatschappelijke doelen wel en niet 'afrekenbaar' kunnen worden
geformuleerd. Ontwijkingstrucs waarmee iedere afrekenbare term uit de weg
wordt gegaan, moeten worden bestreden. Problemen moeten niet worden
geneutraliseerd maar juist in alle helderheid aan de orde gesteld. Dat
ontbreekt nu nog te veel.
Een voorbeeld is de vraag hoe het komt dat de minister van Financiën jaar in
jaar uit meevallers heeft: wijst dat op een fout in de systematiek? En hoe
komt het dat de uitgaven in 2000 ruim 2 miljard onder het uitgavenkader zijn
gebleven?
Voorts moet de optiek van de burgers, van het publiek belang, als maatstaf
bij het doorlichten van het beleid worden genomen. Een voorbeeld biedt de
zorgsector, waar het perspectief van de burger tot een veel scherpere en
maatschappelijker analyse kan leiden dan nu het geval is.
Ook moet het gevaar van een 'dubbele boekhouding' van de beleidsprestaties worden bezworen. Een voorbeeld biedt de volkshuisvesting, waarin het ogenschijnlijk zonnige beeld dat nu in het Rijksjaarverslag wordt gepresenteerd, scherp contrasteert met het veel somberder overzicht dat bij een andere, minder in het oog springende gelegenheid is gepresenteerd.
Naar een VBTB-plus oftewel VRPB: Veiligstelling en Realisering van het
Publiek Belang
De twee voorbeelden, uit de zorg en de volkshuisvesting, wijzen tevens op
algemeen patroon dat het overheidshandelen problematisch maakt. De
PvdA-fractie wil in het VBTB-kader liever over dit brede patroon spreken dan
over afzonderlijke kwesties.
De vraagstelling is aldus: de overheid is verantwoordelijk voor het publieke
belang, maar is het voor burgers (en Kamerleden) inzichtelijk hoe en door
wie die verantwoordelijkheid feitelijk wordt gerealiseerd?
De overheid neemt zich voor, maakt afspraken, legt zich vast in een contract
met de burgers. Maar voor de uitvoering, en de effectiviteit van de
prestaties, zijn de burgers en de overheid door verzelfstandiging,
privatisering enz. steeds meer afhankelijk geworden van derden. De afstand
tussen de prestatiebelofte van de overheid en de uitvoering van de taak is
groter is geworden. Met deze 'verplaatsing van de politiek' wordt de
democratische controle zo niet formeel afgeschaft dan wel op afstand
geplaatst.
Dankzij het verworven inzicht van de VBTB-methode wil de PvdA-fractie nu
scherper de vraag stellen naar de transparantie van de complexe 'systemen'
die op deze manier zijn ontstaan, en waarin de overheid nog slechts één van
de actoren is. De fractie meent dat bij het overhevelen van voormalige
overheidstaken vaak te weinig zorg is besteed aan het waarborgen van het
publieke belang. Ze constateert een spanning tussen een overheid die met
aanzienlijk succes streeft naar transparantie in eigen huis, en de
toegenomen ondoorzichtigheid van de systemen waarvan het publieke belang
mede afhankelijk is gemaakt. De PvdA-fractie pleit ervoor in het verlengde
van de VBTB-methode op zoek te gaan naar mogelijkheden om dergelijke
'systeemfouten' te herstellen.
Daarom wil de PvdA-fractie het bereik van de VBTB vergroten. In de komende
jaren moet een 'VBTB-plus' worden ontwikkeld, oftewel een VRBP:
Veiligstelling en Realisering van het Publiek Belang. Net als de
rijksoverheid moeten ook de externe uitvoeringssystemen waarvan het publieke
belang afhankelijk is, worden getoetst op transparantie, rechtmatigheid en
doelmatigheid. Ook daar moeten prestatieafspraken maatschappelijk worden
vastgelegd en gecontroleerd.
Op ieder terrein van het maatschappelijk leven (en ieder ministerieel
domein) moet worden omschreven wat het publieke belang is. Daarop moet het
uitvoeringssysteem worden afgestemd, met duidelijkheid over de rolverdeling
en in het bijzonder de rol en de bevoegdheden van de overheid.
Terugkoppeling vindt plaats zoals nu in de VBTB-systematiek.
Pas met die uitbreiding kan werkelijke transparantie ten behoeve van het publieke belang worden gerealiseerd. Dan kan het openbaar bestuur weer voluit betekenis krijgen als de hoeder van het publiek domein.
Woordvoerder: Adri Duivesteijn 070-318 2760