juni 2001
Extra bericht 19 juni
Boeren voor Natuur: nieuwe scenario's voor het platteland
Op 19 juni heeft Alterra een visie gepresenteerd die heldere
perspectieven biedt op een duurzame toekomst voor het landelijk
gebied. In die visie is plaats voor boeren èn natuur. Hij is zowel
ecologisch als economisch onderbouwd. Voor boeren biedt de visie
nieuwe perspectieven door een combinatie van de noodzakelijke
extensivering van de landbouw met een veel grotere rol bij het natuur-
en landschapsbeheer. Maar niet alleen voor de landbouw, ook voor de
natuurbescherming is een heroriëntatie op de eigen rol noodzakelijk.
`Boeren voor Natuur': het antwoord van Alterra op de uitdagingen van
de commissie Wijffels.
De landbouw in Nederland verkeert op dit moment in een heel andere
situatie dan in de jaren vijftig. De enkelvoudige doelstelling van
voedselproductie is verleden tijd. Na jaren van eenzijdigheid wordt de
landbouwsector uitgedaagd om nieuwe initiatieven te nemen, mede als
gevolg van de aanbevelingen van de commissie Wijffels. Het gaat
daarbij om een breed spectrum van maatschappelijke doelstellingen,
variërend van voedselveiligheid en het voorkomen van dierziekten, tot
meer aandacht voor de kwaliteit van de groene ruimte en de
leefbaarheid van het platteland. Zo'n twee jaar geleden begon Alterra
in samenwerking met het Landbouw-Economisch Instituut (LEI) en de
directie Oost van het ministerie van LNV aan een strategisch project
dat de rol van de landbouw in relatie tot natuur- en landschapsbeheer
onderzocht. Dit project mondde uit in de visie `Boeren voor Natuur'.
Perspectief grondgebonden landbouw
Volgens Alterra-onderzoeker dr. Anton Stortelder biedt `Boeren voor
Natuur' een perspectief voor de grondgebonden landbouw, vanuit het
besef dat de landbouwsector een belangrijke rol kan spelen bij het
bereiken van de nieuwe doelstellingen voor het landelijk gebied. Het
is een uitwerking van de gedachte dat er op bedrijfsniveau nog steeds
goede economische mogelijkheden liggen voor boeren om een substantieel
deel van het landelijk gebied te beheren. Alterra heeft voor vijf
uiteenlopende gebieden scenario's uitgewerkt en doorgerekend: Salland,
de Achterhoek, het Mergelland, Humsterland en Waterland. In de visie
zijn boeren ook in deze historische landschappen verzekerd van hun
voortbestaan, ook in economisch opzicht.
Drie bedrijfsvormen
Tussen de huidige `gangbare' landbouw en de onttrekking van
landbouwgronden voor natuurontwikkeling door de grote terreinbeherende
organisaties ligt een onontgonnen gebied. Een gebied waar plaats is
voor zowel de productie van voedsel als de ontwikkeling van natuur- en
landschapswaarden. Het is niet: boeren òf natuur, maar boeren èn
natuur. Alterra heeft gezocht naar nieuwe bedrijfsvormen, waarbij op
elk bedrijf vanuit een goed ondernemerschap een gezonde inkomensbasis
kan worden verkregen. De Alterra-visie biedt nog steeds ruimte voor
grootschalige productie, maar daarnaast ook voor vormen van landbouw
waarbij natuur- en landschapsdoelstellingen voorop staan. Er wordt
onderscheid gemaakt in drie bedrijfsvormen:
grootschalig landbouwbedrijf,
landschapsgericht landbouwbedrijf,
natuurgericht landbouwbedrijf.
Het grootschalig landbouwbedrijf is rationeel ingericht. Er zijn
weinig landschappelijke beperkingen. Wel gelden de algemene
milieunormen. De productie is gericht op de wereldmarkt. Dat betekent
dat er marktconform geïnnoveerd moet worden, waarbij een verdere
robotisering en bedrijfsvergroting kunnen plaatsvinden. Ook op het
landschapsgericht landbouwbedrijf wordt de primaire productie
geoptimaliseerd. Daarnaast krijgt de boer inkomsten uit het
instandhouden en beheren van landschapselementen binnen zijn
kavelgrenzen. De bedrijfsvoering wordt hierop aangepast. In het
algemeen gaat het om traditionele cultuurlandschappen. De vergoeding
voor het landschapsbeheer wordt geregeld door het recht van
erfdienstbaarheid toe te passen. Alterra stelt voor om de retributie
(vergoeding voor overheidsdiensten) uit te betalen via een speciaal
hiervoor in het leven te roepen groenfonds. Het natuurgericht
landbouwbedrijf richt zich geheel op de verdere, vlakdekkende
ontwikkeling van natuur- en landschapswaarden. De bedrijfsvoering is
gesloten, er vindt geen aanvoer plaats van mest, krachtvoer en ruwvoer
van buiten het bedrijf. De bedrijfsopbrengsten komen in de eerste
plaats uit een groenfonds. De overheid stort hierin eenmalig een
zodanig bedrag dat het jaarlijkse rendement overeenkomt met het bedrag
dat de overheid nu jaarlijks uitgeeft voor het Programma Beheer, dat
in essentie dezelfde doelstelling heeft als de visie Boeren voor
Natuur.
Voordelen visie Boeren voor Natuur
In vergelijking met de aankoop van grond is zo'n eenmalig bedrag voor
een groenfonds voor de overheid veel gunstiger. Het bedrag is lager -
in veel regio's zelfs minder dan de helft. Op deze wijze worden
`natuurrechten' op de grond gevestigd, die voor de onder-nemer zowel
een last betekenen (beperkingen), als een lust (jaarlijkse opbrengsten
in de vorm van een rendementsuitkering). Deze jaarlijkse opbrengst
leidt er tevens toe dat de handelsprijs voor dergelijke gronden niet
lager hoeft te zijn dan voor gangbare landbouw-grond. De visie Boeren
voor Natuur heeft een aantal voordelen ten opzichte van de huidige
situatie. Op de eerste plaats wordt natuurbeheer goedkoper. De visie
toont aan dat de overheid voor hetzelfde geld twee maal zoveel `nieuwe
natuur' kan ontwikkelen als bij het huidige beleid. Maar daarnaast is
het ook een krachtige impuls voor het boeren-bedrijf. Er kunnen méér
boerenbedrijven economisch blijven functioneren dan bij het huidige
beleid, terwijl tegelijkertijd méér waardevol cultuurlandschap
behouden blijft. Tenslotte biedt een situering van `natuurlijke'
boerenbedrijven rondom stedelijke gebieden nieuwe mogelijkheden voor
recreatie.
In de discussie over ruimtedruk in Nederland staan sectorale claims
vaak tegenover elkaar. Boeren voor Natuur gaat uit van meervoudig
ruimtegebruik, en dat kan de druk beperken. De noodzaak om agrarische
gronden aan te kopen voor het realiseren van de Ecologische
Hoofdstructuur (EHS) zal verminderen. Natuurgerichte landbouw en de
EHS gaan volgens Alterra heel goed samen. Het realiseren van
natuurdoelen door boeren, op hun eigen grond, levert flinke financiële
voordelen op. In plaats van te investeren in grond, wordt geïnvesteerd
in een fonds voor de financiering van beheer door boeren. Zo borduurt
de visie voort op de historische traditie van veelzijdig landgebruik.
Bestellen:
U kunt ook het rapport 'Boeren voor natuur' bestellen door f60,-over
te maken op banknummer 36 70 54 612 ten name van Alterra, Wageningen,
onder vermelding van Alterra-Rapport 312.
Er is ook een samenvatting van het rapport te koop. Deze kunt u
bestellen door f30,- over te maken op banknummer 36 70 54 612 ten name
van Alterra, Wageningen, onder vermelding van Alterra-Rapport 279.
Meer informatie:
Alterra, dr. Anton Stortelder, (0317 477928)
Voor meer informatie kunt u terecht bij Connie van Doorn (0317 474487)
van de afdeling Communicatie van Alterra.