07 Jun 2001
Nummer 80
6 juni 2001
Wellicht voor Orientatie bij bouw broedcellen
Wespennest bevat kristallen ilmeniet
Wespennest bevat kristallen ilmeniet
Ilmeniet
Soort kompas
Nederlandse wespensoorten
Noot voor de pers
De broedcellen van de wespensoort Vespa orientalis bevatten elk een
klein kristalletje, dat naar beneden uitsteekt vanuit het midden
van het dakje van de cel. Het kristal is qua samenstelling gelijk
aan het magnetisch mineraal ilmeniet. De Groningse onderzoekers
ing. Ietse Stokroos en dr. Han van der Want publiceren deze
ontdekking samen met twee collega's van de universiteit van Tel
Aviv deze week in het wetenschappelijke tijdschrift Nature. Ze
vermoeden dat de kristalletjes dienen als referentiestructuur bij
de bouw van het wespennest. Alle broedcellen in een nest zijn
gelijk van vorm, in parallelle platen gerangschikt en hebben een
zelfde richting ten opzichte van het zwaartekrachtveld.
Stokroos en Van der Want verrichten elektronenmicroscopisch onderzoek van zintuiglijke organen. Ze keken naar nesten van wespen, die eerder waren gebruikt in een onderzoek van Eyal Rosenzweig naar de navigatie van de Vesta orientalis oftewel oriëntaalse hoornaar, een wespensoort die in Israël voorkomt. Rosenzweig promoveerde in januari 2000 op dit onderzoek.
Ilmeniet
Het kristal dat de onderzoekers in de nesten ontdekten, zit met
wespenspeeksel vast geplakt aan het koepelvormige dakje van elke
zeshoekige broedcel. Het is ongeveer 0,1 millimeter groot en bevat
25-35 procent titanium, 15-25 procent ijzer, 34-38 procent zuurstof
en 12-18 procent koolstof. Wat de eerste drie elementen betreft
komt deze samenstelling overeen met die van ilmeniet kristallen
(FeTiO3, ook wel bekend als titanium erts). Het koolstof is
waarschijnlijk afkomstig van het speeksel.
Soort kompas
Bij de bouw van het nest spaart de wesp een uitholling uit in het
koepeltje, waar hij het kristal in vastmaakt. De uitholling wordt
gevuld met speeksel dat snel uithardt tot een flexibel polymeer.
Als het dak van de cel van positie verandert, beweegt het kristal
als gevolg van de zwaartekracht. Van der Want weet niet zeker wat
de functie van het kristal is, maar hij vermoedt dat de wespen of
een zintuig hebben dat gevoelig is voor magnetisme of in staat zijn
infrarood waar te nemen. In het pikdonkere nest zouden ze de
kristallen zo kunnen zien. "Het kristal zou als een soort kompas
kunnen werken of, omdat de kristallen bij de bouw van de cellen een
heel netwerk vormen, als de waterpas van een landmeter", zegt hij.
Nederlandse wespensoorten
Ilmeniet is een mineraal dat veel in woestijnzand zit, maar ook in
onze streken voorkomt. De wespen zouden het kunnen verzamelen in
hun omgeving, maar het is ook mogelijk dat ze het zelf produceren.
Zowel titanium als ijzer zijn aangetoond in het lichaam van de
wesp. Titaniumoxide wordt ook veel in verf gebruikt. Het
reflecteert infrarood en wordt daarom in sterrenwachten toegepast
om het zicht te verbeteren. Van der Want wijst erop dat het
waarnemen van magnetisme niet volledig ongewoon is in de
dierenwereld. Ook postduiven kunnen zich oriënteren op het
aardmagnetisch veld. Als volgende stap willen de onderzoekers gaan
kijken of het kristal ook in de nesten van Nederlandse
wespensoorten voorkomt.
Noot voor de pers
* Meer informatie: dr. J.J.L. van der Want, tel. (050) 363 25 02 of
( 050) 363 25 01, e-mail: j.j.l.van.der.want@med.rug.nl (werk) of
ing. I. Stokroos, (050) 363 25 35, e-mail: i.stokroos@med.rug.nl
* Enkele foto's van de broedcellen en het kristal zijn verkrijgbaar
bij de onderzoekers.
* Volledige titel: Keystone-like crystals in cells of hornet combs,
I. Stokroos. L. Litinesky, J.J.L. van der Want, J.S. Ishay,
Nature, 7 juni 2001.
* Voor het onderzoek van Rosenzweig zie:
www.rug.nl/cis/journ/index.htm, Persinformatie 28 december 1999,
De navigatie van een wesp ontleed.