Richtlijnen Gaswet
Consultatie- en informatiedocument 2001
Den Haag, Juni 2001
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Projectnaam: Consultatie- en informatiedocument Richtlijnen Gaswet
Projectnummer: 100488
Documentnummer: 100488/1
Dienst uitvoering en toezicht Energie
Den Haag, 5 juni 2001
Team: Met medewerking van:
A. Petra de Groene Isabelle C.E. Anemaet
Ethèl Teljeur Vera K. Bröcheler
Ivo R. Verdonkschot Ronald N. Jansen
Gerard P. van Lawick
- Pagina 2 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
INHOUD
1 INLEIDING.................................................................................................................................................................................6
1.1 Aanleiding..................................................................................................................................................................6
1.2 Reikwijdte en doel van dit Consultatie- en informatiedocument .....................................................................6
1.3 Status van het Consultatie- en informatiedocument...........................................................................................8
1.4 Verdere procedure ....................................................................................................................................................8
2 WETTELIJK KADER LIBERALISERING GASMARKT.........................................................................................................10
2.1 Europese Gasrichtlijn .............................................................................................................................................10
2.2 De Nederlandse Gaswet ........................................................................................................................................10
2.2.1 Doelstellingen Gaswet ...................................................................................................................................12
2.2.2 Relatie indicatieve voorwaarden (artikel 12) en technische voorwaarden (artikel 11).......................13
2.3 Ontwikkelingen in Europa ....................................................................................................................................14
3 DE NEDERLANDSE GASMARKT..........................................................................................................................................15
3.1 Totstandkoming van de Nederlandse Gasmarkt ................................................................................................15
3.2 De Publieke Taken .................................................................................................................................................15
3.2.1 Leveringszekerheid.........................................................................................................................................16
3.2.2 Kleine-veldenbeleid ........................................................................................................................................17
3.3 Beschrijving van de Nederlandse gasnetten.......................................................................................................18
3.3.1 Het transportnetwerk van Gasunie ...............................................................................................................18
3.3.2 Regionale gastransportbedrijven..................................................................................................................19
3.3.3 Zebra .................................................................................................................................................................21
3.3.4 Conclusie ..........................................................................................................................................................21
4 BEVORDEREN VAN GASHANDEL .......................................................................................................................................22
4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................22
4.2 Transparantie van informatie ................................................................................................................................22
4.2.1 Informatie met betrekking tot het transportnetwerk voor gashandelaren..............................................23
4.2.2 Informatie met betrekking tot het transportnetwerk voor eindafnemers van transportdiensten........25
4.2.3 Informatie met betrekking tot de opslagfaciliteiten ..................................................................................26
4.3 Lage drempels voor toetreders tot de gashandelsmarkt ...................................................................................26
4.4 Verhandelbaarheid van basisdiensten en secundaire markt ............................................................................27
4.5 Waarborgen verhandelbaarheid ...........................................................................................................................28
4.6 Basisdiensten Transport ........................................................................................................................................29
4.6.1 Gegarandeerde ("firm") transportdienst.......................................................................................................29
4.6.2 Afschakelbare ("interruptible") transportdienst...........................................................................................30
4.6.3 Basisdienst voor backhaul transacties (alleen het transportdeel van Gasunie) ....................................31
4.6.4 Basisdiensten Gasopslag................................................................................................................................31
4.7 Duur van Basisdiensten transport en opslag......................................................................................................33
4.7.1 Korte termijn contracten................................................................................................................................33
4.7.2 Lange termijn contracten...............................................................................................................................34
5 TARIEFSTRUCTUREN BASISDIENSTEN TRANSPORT EN OPSLAG...............................................................................36
5.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................36
5.2 Voorwaarden Tariefstructuur...............................................................................................................................36
5.3 Tariefstructuur van het transportdeel van Gasunie ...........................................................................................37
5.4 Tariefstructuur regionale gastransportbedrijven ...............................................................................................42
5.5 Onderlinge vergelijkbaarheid tarieven regionale gastransportbedrijven ......................................................43
5.6 Tariefstructuur gasopslagbedrijven .....................................................................................................................46
6 KOSTENORIENTATIE EN EFFICIENCY TRANSPORT........................................................................................................47
6.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................47
6.2 De huidige concurrentiesituatie op de Nederlandse markt voor transportdiensten.....................................47
6.3 De mogelijkheid van pipe-to-pipe concurrentie ................................................................................................48
- Pagina 3 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
6.4 Het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie ......................................................................................................49
6.5 Uitwerking van efficiënte kostenoriëntatie ........................................................................................................50
6.5.1 Waardering van geïnvesteerd vermogen en afschrijvingen.....................................................................50
6.5.2 Rendement op het geïnvesteerde vermogen...............................................................................................51
6.5.3 Bepaling van de operationele kosten...........................................................................................................51
6.6 Bepalen van het efficiënte kostenniveau............................................................................................................52
6.7 Toetsen van tarieven..............................................................................................................................................54
7 NOODZAKELIJKERWIJS MET HET TRANSPORT VERBONDEN DIENSTEN ..................................................................55
7.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................55
7.2 Welke diensten zijn noodzakelijkerwijs met het transport verbonden?........................................................55
7.3 Aanpassing van de benuttingsgraad....................................................................................................................56
7.4 Kwaliteitsconversie ................................................................................................................................................57
7.5 Aansluitingen en meters ........................................................................................................................................57
8 BALANCERING VAN HET TRANSPORTSYSTEEM.............................................................................................................59
8.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................59
8.2 Definitie onbalans...................................................................................................................................................59
8.3 Hoe balanceert Gasunie het transportsysteem fysiek? .....................................................................................60
8.4 Toleranties van het systeem..................................................................................................................................61
8.5 Discussie: voorwaarden voor balancering..........................................................................................................62
8.5.1 Voorwaarde 1: Het aanbieden van transportcontracten en flexibiliteitcontracten met de zelfde
looptijd als het balanceringsregime .............................................................................................................63
8.5.2 Voorwaarde 2: Verhandelbaarheid van gas- en transportcontracten en het rekening houden met
deze transactie bij het bepalen of een shipper "short" of "long" is ........................................................64
8.5.3 Voorwaarde 3: redelijke tarieven en boetes voor het "short" of "long" zijn .......................................64
9 GASOPSLAG ..........................................................................................................................................................................66
9.1 Inleiding ...................................................................................................................................................................66
9.2 Juridisch onderzoek................................................................................................................................................66
9.2.1 De beheerder van de opslagfaciliteiten .......................................................................................................66
9.2.2 Productieactiviteiten versus handelsdoeleinden........................................................................................67
9.2.3 Hoe moet worden omgegaan met bestaande contracten tussen Gasunie, Nam en BP?......................68
9.2.4 Juridische conclusies......................................................................................................................................69
9.3 Technisch onderzoek .............................................................................................................................................70
9.3.1 Totaal beschikbare opslagcapaciteit in de Nederlandse opslaginstallaties ...........................................70
9.3.2 Huidige functies Nederlandse opslagfaciliteiten volgens Gasunie ........................................................73
9.3.3 Noodzaak gasopslag voor uitvoering van het kleine-veldenbeleid ........................................................74
9.3.4 Noodzaak gasopslag voor transportzekerheid............................................................................................76
9.3.5 Zekerheid van gaslevering.............................................................................................................................78
9.3.6 Conclusies technisch onderzoek...................................................................................................................79
9.4 Marktwerking op een dynamische gasopslagmarkt ..........................................................................................80
10 Prioriteiten voor 2002..........................................................................................................................................................82
Bijlage 1: verklarende woordenlijst.........................................................................................................................................84
Bijlage 2: samenvatting consultatievragen............................................................................................................................86
Bijlage 3: tijdelijke Richtlijnen 2001 ........................................................................................................................................89
- Pagina 4 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Lijst Tabellen
Tabel 1. Planning consultatiesessies ....................................................................................................................................8
Tabel 2. Vergelijking technische voorwaarden ex artikelen 11 en 12 van de Gaswet.......................................................13
Tabel 3. Ontwikkeling herkomst ingekochte gashoeveelheden (procent) ..........................................................................17
Tabel 4. Beschrijving gastransportinfrastructuur Gasunie ..................................................................................................18
Tabel 5. Overzicht van aangewezen netbeheerders en gastransportnetten ......................................................................20
Tabel 6. Overzicht basisdiensten transport en opslag ........................................................................................................35
Tabel 7. Tariefstructuren transportdiensten ........................................................................................................................39
Tabel 8. Vergelijking transporttarieven 2001 voor regionale gastransportbedrijven ..........................................................44
Tabel 9. Overzicht afschrijvingstermijnen immateriële vaste activa ...................................................................................50
Tabel 10. Overzicht afschrijvingstermijnen immateriële vaste activa ...................................................................................51
Tabel 11. Voor en nadelen onderhandelen over efficiënt kostenniveau............................................................................53
Tabel 12. Voorbeelden van systeemtoleranties....................................................................................................................61
Tabel 13. Internationaal vergelijkend overzicht balanceringsregimes..................................................................................62
Tabel 14. Technische specificaties Norg...............................................................................................................................70
Tabel 15. Technische specificaties Grijpskerk......................................................................................................................72
Tabel 16. Technische specificaties Alkmaar .........................................................................................................................72
Tabel 17. Technische specificaties Maasvlakte (LNG) .........................................................................................................73
Tabel 18. Functionaliteit gasopslagfaciliteiten.......................................................................................................................73
Tabel 19. Minimum flow 2001/2002 (totaal) ..........................................................................................................................74
Tabel 20. Minimum flow 2001/2002 (hoog calorisch laag calorisch) .................................................................................75
Tabel 21. Minimum flow 2005................................................................................................................................................76
Tabel 22. Piekvraag en maximaal aanbod van gas..............................................................................................................79
Tabel 23. Indicatieve tarieven van Gasunie voor gasopslagfaciliteiten in 2001...................................................................80
Tabel 24. DTe indicatieve prioriteiten voor Richtlijnen Transport 2002................................................................................82
Tabel 25. DTe indicatieve prioriteiten voor Richtlijnen Opslag 2002 ....................................................................................82
Tevens zal als achtergrondrapport bij dit Consultatie- en informatiedocument het document "Final Report; Technical Study Gas Storage" worden gepubliceerd. Dit document bevat een nadere onderbouwing van de technische analyse in hoofdstuk 9 van dit Consultatie- en informatiedocument. DTe voert momenteel een vertrouwelijkheidstoets op dit rapport uit. Bepaalde delen in hoofdstuk 9 zijn derhalve (vooralsnog) als vertrouwelijk aangemerkt.
- Pagina 5 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
1 INLEIDING
1.1 Aanleiding
1. In de Gaswet is in beginsel gekozen voor een systeem waarbij toegang tot gasleidingen en installaties tot stand moet
worden gebracht via onderhandelingen tussen gasbedrijven en afnemers1. De transport- en opslagbedrijven dienen met
afnemers te onderhandelen op basis van vooraf bekend gemaakte indicatieve tarieven en voorwaarden. Omdat de
onderhandelingsmacht van afnemers ongelijk is aan die van transport- en opslagbedrijven, heeft de Nederlandse
wetgever extra waarborgen opgenomen door richtlijnen voor te schrijven als grondslag voor de indicatieve tarieven en
voorwaarden. Deze richtlijnen dienen door de directeur van de Dienst uitvoering en toezicht Energie (hierna: DTe) te
worden vastgesteld.
2. Op 25 augustus 2000 heeft de directeur DTe tijdelijke Richtlijnen voor het jaar 2001 vastgesteld (bijlage 3)2 . Met het
vaststellen van deze Richtlijnen heeft de directeur DTe duidelijkheid aan de markt verschaft over de uitgangspunten die
hij voornemens is te hanteren bij het uitoefenen van zijn bevoegdheden op basis van de Gaswet3. Tegelijkertijd is
aangekondigd dat de tijdelijke Richtlijnen medio 2001 vervangen zullen worden door nieuwe, meer permanente,
Richtlijnen. DTe heeft aangegeven dat voorafgaand aan de publicatie van de nieuwe Richtlijnen een
consultatieprocedure zal worden gevolgd waarin in ieder geval de inhoud van de tijdelijke Richtlijnen aan de orde zal
komen4.
3. Teneinde dit consultatiedocument voort te kunnen brengen heeft de DTe een tweetal technische studies (naar
respectievelijk gasopslag en balancering) alsmede een kostenonderzoek naar de kosten van Gasunie (voor transport,
uurflexibiliteitsdiensten en kwaliteitsconversie) laten uitvoeren. De inbreng van Gasunie, NAM en de Bergen
concessiehouders in deze studies wordt door DTe nadrukkelijk gewaardeerd. DTe heeft er kennis van genomen dat niet
alle conclusies uit de opslagstudie door deze bedrijven worden gedeeld. Deze bedrijven kunnen tijdens de
consultatieperiode aandacht vragen voor hun zienswijze.
1.2 Reikwijdte en doel van dit Consultatie- en informatiedocument
4. Dit Consultatie- en informatiedocument is opgesteld ten behoeve van de consultatieprocedure die gevoerd zal worden
voorafgaand aan het vaststellen van nieuwe Richtlijnen ex artikel 13 en 18 van de Gaswet. DTe heeft zich bij het
bepalen van de onderwerpen voor het consultatiedocument laten leiden door het bereik en doel van deze Richtlijnen.
Daarbij heeft DTe de ambitie om deze doelen op verantwoorde wijze, doch met een beperkt ingrijpen in de markt, te
realiseren.
1 Staatsblad 2000, nr. 305.
2 Staatscourant 5 september 2000, nr. 171/ pag. 26.
3 Tot 1 januari 2001 lag de bevoegdheid tot het vaststellen van richtlijnen bij de directeur-generaal van de Nederlandse
mededingingsautoriteit (hierna: d-g NMa). De tijdelijke Richtlijnen Gaswet zijn in mandaat door de directeur DTe vastgesteld.
In het wetsvoorstel "Wijziging van de Mededingingswet in verband met het omvormen van de Nederlandse
mededingautoriteit tot zelfstandig bestuursorgaan" (hierna: de ZBO-wet) wordt voorgesteld om deze bevoegdheid weer bij de
d-g NMa neer te leggen (Tweede Kamer, 2000-2001, 27639, nrs. 1-2, blz. 6).
4 Zie randnummer 82 van de tijdelijke Richtlijnen.
- Pagina 6 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
5. De Richtlijnen richten zich op de eerste plaats tot gastransportbedrijven, voor zover zij gas transporteren voor de
levering aan vrije afnemers. In het jaar 2002 zijn afnemers met een jaarlijkse afname van 1 miljoen m3 of meer vrij. In de
tweede plaats richten de Richtlijnen zich tot gasopslagbedrijven die een economische machtspositie hebben of
ingevolge artikel 18, tweede lid van de Gaswet worden geacht een dergelijke economische machtspositie te hebben.
6. De directeur DTe dient bij het vaststellen van de richtlijnen ingevolge artikel 13, eerste lid van de Gaswet, rekening te
houden met het belang van het bevorderen van handelsverkeer en het bevorderen van het doelmatig handelen van
gastransportbedrijven en netgebruikers. Daarnaast blijkt uit de wetsgeschiedenis dat de Richtlijnen eveneens het
voorkomen van misbruik van een machtspositie tot doel hebben5.
7. In dit document wordt aangegeven op welke wijze DTe voornemens is de onder punt 5 genoemde wettelijke doelen te
bereiken. DTe gaat er mede op basis van ervaringen in andere landen vanuit dat het realiseren van die doelen en het
creëren van een "level playing field" op de Nederlandse gasmarkt een geleidelijk proces is dat enkele jaren in beslag
neemt6. De voorwaarden en condities die DTe in het Consultatie- en informatiedocument schetst voor het bereiken van
bovengenoemde doelstellingen, zullen niet allemaal in het jaar 2002 gerealiseerd kunnen worden.
8. DTe is daarom voornemens om de Richtlijnen voor het jaar 2002 te beperken tot de voorwaarden en condities die
prioriteit hebben. Het consultatieproces en de reacties van de diverse marktpartijen hebben mede tot doel deze
prioritaire voorwaarden en condities vast te stellen. In hoofdstuk 10 van dit document wordt ter consultatie een
indicatieve beschrijving gegeven van hetgeen DTe als een passende eerste stap beschouwt. Hoewel de nieuwe
Richtlijnen hierdoor een meer "permanent" karakter krijgen dan de tijdelijke Richtlijnen van 25 augustus 2000, verwacht
DTe dat de Richtlijnen ook na de publicatie in augustus 2001 verder uitgewerkt en aangepast zullen worden. Ook in
andere geliberaliseerde markten is sprake geweest van een geleidelijk transitieproces7.
9. DTe is voornemens om eind augustus 2001 twee aparte Richtlijnen op te stellen: een Richtlijn Gastransport en een
Richtlijn Gasopslag8. Beide Richtlijnen zullen de uitgangspunten en structuur bevatten die de komende jaren op de
betrokken markten van toepassing zijn. Voor beide Richtlijnen geldt verder dat zij na 2002 stapsgewijs zullen worden
uitgewerkt.
10. Bij het uitwerken van de Richtlijnen zal DTe oog hebben voor de toenemende mate van convergentie tussen de
elektriciteitsmarkt en de gasmarkt. Convergentie is immers een onmiskenbare trend die zich onder andere uit in het feit
dat steeds meer spelers op beide markten actief zijn. Convergentie leidt tot een toenemende behoefte aan consistent
toezicht op en regulering van beide markten. Respondenten op dit Consultatie- en informatiedocument wordt dan ook
gevraagd om bij hun reactie rekening te houden met convergentie.
5 Zie onder andere Tweede Kamer, 1999-2000, 26463, nr. 210b (Memorie van Antwoord), blz. 24.
6 Een "level playing field" is een situatie waarin alle marktspelers gelijke kansen hebben om marktaandeel te winnen of te
verliezen.
7 Men kan bijvoorbeeld denken aan de transities in de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. In beide landen hebben
respectievelijk FERC en OFGEM de liberalisering van de gasmarkt geleidelijk vorm gegeven.
8 Indien in dit Consultatie- en informatiedocument op beide Richtlijnen wordt gedoeld, wordt de term "Richtlijnen" gehanteerd.
- Pagina 7 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
1.3 Status van het Consultatie- en informatiedocument
11. De directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit (hierna: d-g NMa) dient voor de uitvoering van de
Gaswet, waaronder het beslechten van geschillen ex artikel 19 van de Gaswet, over de informatie te beschikken die in
de consultatieprocedure wordt verkregen. Dit Consultatie- en informatiedocument is dan ook mede vastgesteld door de
d-g NMa.
12. Dit Consultatie - en informatiedocument heeft tot doel marktpartijen te informeren en consulteren over de wijze waarop
de directeur DTe invulling denkt te geven aan zijn bevoegdheden uit hoofde van de Gaswet. De standpunten en
analyses neergelegd in dit document zijn voorlopig van aard en kunnen naar aanleiding van reacties van respondenten
worden aangepast. Het document bezit derhalve geen juridische status waardoor de directeur DTe of de d-g NMa aan
de inhoud van het document gebonden zou zijn. Definitieve standpunten zullen worden neergelegd in de Richtlijnen die
na afloop van het consultatieproces worden vastgesteld.
1.4 Verdere procedure
13. De consultatieprocedure gaat van start op het moment van het publiceren van dit Consultatie- en informatiedocument
op 5 juni 2001. DTe stelt belangstellenden graag in de gelegenheid hun zienswijze over dit Consultatie- en
informatiedocument naar voren te brengen. Respondenten wordt hierbij gevraagd hun antwoorden zo zorgvuldig
mogelijk te beargumenteren. Daarbij verzoekt DTe respondenten om te verwijzen naar de nummering van de vragen
zoals gehanteerd in dit document. Uiteraard is het ook mogelijk om zaken naar voren te brengen die niet direct met de
vragen te maken hebben.
14. DTe zal de inbreng van de respondenten betrekken bij de uiteindelijke vaststelling van de nieuwe Richtlijnen. Voorts
zullen de schriftelijke reacties van de respondenten door DTe op haar website worden gepubliceerd9.
15. Verder zal DTe een aantal thematische consultatiesessies organiseren. Tijdens deze sessies zal gelegenheid worden
geboden om door middel van presentaties opvattingen ten aanzien van de in het document gestelde vragen duidelijk te
maken. DTe zal tijdens de sessies van de gelegenheid gebruik maken om partijen vragen te stellen over
gepresenteerde standpunten. Deelname aan de sessies staat open voor alle geïnteresseerden.
Tabel 1. Planning consultatiesessies
Thema Datum
1. Bevorderen gashandelsverkeer: basisdiensten, transparantie, toetreding, verhandelbaarheid 27 juni `01
2. Opslag: basisdiensten, allocatie en secundaire markt opslagdiensten 6 juli `01
3. Transport: bepaling tariefstructuur en efficiënte kosten 11 juli `01
4. Transport: balancering en flexibiliteitsdiensten 18 juli `01
5. Technische Voorwaarden en noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten (met 20 juli `01
uitzondering van flexibiliteitsdiensten)
9 Indien (bepaalde delen van) reacties van partijen vertrouwelijk zijn, wordt gevraagd om deze passages duidelijk te
markeren.
- Pagina 8 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
16. Het is mogelijk om te participeren in één of meer sessies na aanmelding via het e-mail adres: DTe_consultatie_richtlijnengaswet@minez.nl. Na aanmelding (per sessie) ontvangt u een bevestiging van uw deelname. Alle sessies beginnen om 14:00 uur.
17. Reacties op dit Consultatie- en informatiedocument kunnen worden gezonden aan:
Dienst uitvoering en toezicht Energie
Onder vermelding van projectnummer 100488
Postbus 16326
2500 BH Den Haag
Reacties kunnen tevens worden verzonden per e-mail naar:
DTe_consultatie_richtlijnengaswet@minez.nl
Reacties op het Consultatie- en informatiedocument dienen voor 23 juli te zijn ontvangen.
18. Op 30 juli publiceert DTe ontwerp Richtlijnen. Op 15 augustus organiseert DTe een formele hoorzitting. Deze hoorzitting zal worden aangekondigd in de Staatscourant. Eind augustus 2001 worden vervolgens de definitieve Richtlijnen voor gastransport en gasopslag voor het jaar 2002 vastgesteld. De transport- en opslagbedrijven zullen deze Richtlijnen in acht dienen te nemen bij het opstellen van de indicatieve tarieven en voorwaarden voor het jaar 2002, welke zij op 1 oktober van het jaar 2001 dienen te publiceren.
- Pagina 9 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
2 WETTELIJK KADER LIBERALISERING GASMARKT
2.1 Europese Gasrichtlijn
18. De Europese Gasrichtlijn (hierna: de Gasrichtlijn) geeft regels voor het transport, de distributie, de levering en de opslag
van aardgas. Deze regels moeten er voor zorgen dat concurrentiebelemmeringen worden weggenomen zodat binnen
Europa geleidelijk een vrije gasmarkt tot stand kan worden gebracht10. De Gasrichtlijn beoogt geen volledige
harmonisatie, maar bevat voor de lidstaten onder meer opties ten aanzien van de toegang tot het transportnet en het
opleggen van publieke taken11.
19. Wat betreft toegang tot het transportnet biedt de Gasrichtlijn de keuze uit twee systemen, namelijk het systeem van
toegang via onderhandelingen (Negotiated Third Party Access, hierna: NTPA) of het systeem van gereguleerde
toegang (Regulated Third Party Access, hierna: RTPA). Bij het systeem van toegang via onderhandelingen dienen de
betrokken bedrijven hun belangrijkste handelsvoorwaarden te publiceren12.
20. De lidstaten zijn verplicht om instrumenten voor regulering, controle en transparantie in te stellen, waarmee misbruik van machtsposities en marktondermijnend handelen kan worden voorkomen13. Iedere lidstaat dient er bovendien op toe te zien dat partijen te goeder trouw onderhandelen over de toegang tot het transportnet en dat geen van de partijen haar onderhandelingspositie misbruikt om de goede afloop van de onderhandelingen te belemmeren. De lidstaten wijzen een van partijen onafhankelijke geschilleninstantie aan die geschillen met betrekking tot de onderhandelingen en weigeringen van toegang met bekwame spoed dient te beslechten14.
21. De Gasrichtlijn voorziet in een geleidelijke openstelling van de nationale gasmarkten, waarbij de lidstaten bepalen welke groepen afnemers op hun grondgebied toegang tot het gasnet krijgen. Voor dit geleidelijke proces is gekozen, omdat de technische integriteit van de leveringssystemen gewaarborgd moet blijven en omdat de technische en organisatorische aanpassingen voor de bedrijven omvangrijk zijn15.
2.2 De Nederlandse Gaswet
22. De Nederlandse wetgever heeft in beginsel gekozen voor het systeem van onderhandelde toegang tot het gasnetwerk,
maar heeft daarin extra waarborgen opgenomen om nieuwe marktpartijen en afnemers meer bescherming te bieden.
10 Gasrichtlijn 98/30/EG van het Europese Parlement en de Raad van 22 juni 1998 betreffende gemeenschappelijke regels
voor de interne markt voor aardgas; PB. L204 van 21-7-1998
11 De Gasrichtlijn bepaalt dat er toegang moet worden geboden tot het "systeem". Artikel 2, onderdeel 12 definieert een
systeem als alle transmissie- en/of distributienetten en/of LNG-installaties die eigendom zijn van en/of geëxploiteerd worden
door een aardgasbedrijf, met inbegrip van de installaties met een ondersteunende functie, alsmede die van aanverwante
bedrijven die nodig zijn voor de toegang tot transmissie en distributie. In dit consultatiedocument zal de term "transportnet"
worden gehanteerd.
12 Artikelen 14 t/m 16 Gasrichtlijn.
13 Artikel 22 Gasrichtlijn.
14 Artikel 21 Gasrichtlijn.
15 Zie overweging 7 van de Gasrichtlijn en Tweede kamer, 1998-1999, 26463, nr. 3 (MvT), blz. 9.
- Pagina 10 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Hierdoor heeft het Nederlandse systeem zich in feite ontwikkeld tot een hybride systeem dat zowel elementen van een
NTPA als van een RTPA systeem bevat. Voor de beschermde afnemers geldt een systeem van gereguleerde
toegang16.
23. De Nederlandse gasmarkt wordt in drie fases geopend. Vanaf 10 augustus 2000 zijn afnemers met een jaarlijkse
gasafname van 10 miljoen m3 vrij in de keuze van hun gasleverancier. Het betreft hier met name
elektriciteitsproducenten en enkele zeer grote industriële afnemers. Met ingang van 1 januari 2002 zullen ook afnemers
met een jaarlijkse afname van 1 miljoen m3 of meer vrij zijn. Deze groep omvat ongeveer 1500 afnemers en bestaat met
name uit middelgrote bedrijven, instellingen en circa 800 tuinders17. Tenslotte hebben vanaf 1 januari 2004 ook alle
kleinverbruikers vrije leverancierskeuze. Ingevolge artikel 1, leden 2 tot en met 6, van de Gaswet kan bij algemene
maatregel van bestuur worden besloten dat de laatste groep afnemers al vanaf 1 januari 2003 vrijkomt18.
24. Op grond van artikel 14 van de Gaswet zijn gastransportbedrijven verplicht om, met degene die daarom verzoekt, te
onderhandelen over het verrichten van het transport van gas met behulp van zijn transportnet. De onderhandelingen en
de daaruit voortvloeiende contracten moeten gebaseerd zijn op de beginselen van non-discriminatie, transparantie en
objectiviteit19.
25. Basis van de onderhandelingen zijn de indicatieve tarieven en voorwaarden die het transportbedrijf jaarlijks voor 1
oktober dient vast te stellen voor het verrichten van transport en daarmee noodzakelijkerwijs verbonden diensten. Het
gastransportbedrijf dient bij het opstellen van de indicatieve tarieven en voorwaarden de richtlijnen, die door de
directeur DTe worden vastgesteld, in acht te nemen. Voorts dient het gastransportbedrijf de indicatieve tarieven en
voorwaarden naar de directeur DTe te zenden. De directeur DTe kan de tarieven ambtshalve toetsen en eventueel een
bindende aanwijzing geven als de tarieven en voorwaarden niet in overeenstemming zijn met de door hem vastgestelde
richtlijnen20.
16 In maart 2001 heeft DTe het Consultatiedocument "Price cap- regulering gasdistributiebedrijven 2002/2003 gepubliceerd.
Dit consultatiedocument heeft betrekking op het systeem van gereguleerde toegang voor beschermde afnemers (zie ook
www.nma-dte.nl).
17 Zie hiervoor ook de nieuwsbrief van het Platvorm Versnelling Energieliberalisering (hierna: PVE) van 28 maart 2001 (zie
ook www.energieliberalisering.nl).
18 Een versnelde liberalisering is alleen mogelijk als deze versnelling verantwoord is uit het oogpunt van betrouwbaarheid,
betaalbaarheid en duurzaamheid van de gasvoorziening. Bovendien moet er sprake zijn van evenwichtige mededinging en
een Europees "level playing field". Daarnaast moet er voldoende inzicht bestaan in de te verwachten gevolgen voor de
aardgasbaten van de Staat en de Nederlandse Economie (artikel 1, lid 5 Gaswet en Tweede Kamer 1999-2000, 26463, nr.
57). Het PVE zal de Minister van Economische Zaken (hierna: de Minister) adviseren omtrent de mogelijkheid van versnelde
liberalisering. De voorzitter van het PVE heeft aangegeven dit advies medio 2002 uit te brengen (Financieel Dagblad, 8
maart 2001).
19 Artikel 84 van de Gaswet bepaalt, kort gezegd, dat er geen sprake is van onderhandelde toegang voor beschermde
afnemers of afnemers die jaarlijks per aansluiting minder dan 170.000 m3 verbruiken. Dit artikel (alsmede de artikelen 79 t/m
83) komt ingevolge het bepaalde in artikel 88, derde lid jo. zesde lid, op 1 januari 2004 te vervallen, tenzij deze datum bij
algemene maatregel van bestuur wordt gewijzigd. Na 1 januari 2004 gelden de artikelen 12, 14, 15 en 16 van de Gaswet dus
onverkort voor beschermde afnemers en kleinverbruikers. Dat de beschermde afnemers, inclusief kleinverbruikers, na 1
januari 2004 vrij worden, kan eveneens bij algemene maatregel van bestuur ex artikel 1, lid 2 van de Gaswet worden
verhinderd.
20 Artikel 12 en 13 van de Gaswet.
- Pagina 11 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
26. Op grond van artikel 18 van de Gaswet geldt het bovenbeschreven systeem van onderhandelde toegang, indicatieve tarieven en richtlijnen opgesteld door de directeur DTe eveneens voor gasopslagbedrijven met een economische machtspositie. De NV Nederlandse Gasunie (hierna: Gasunie), NV. Nederlandse Aardolie Maatschappij (hierna: NAM), en Amoco Netherlands BV (hierna BP), worden voor de toepassing van dit artikel geacht een economische machtspositie binnen het Nederlandse territoir te hebben21.
2.2.1 Doelstellingen Gaswet
27. Uit artikel 13, eerste lid van de Gaswet en de betreffende kamerstukken leidt DTe af dat met de Richtlijnen de volgende
doelen bereikt dienen te worden22: -
a. Bevorderen van handelsverkeer;
b. Bevorderen van doelmatig handelen van transport- en opslagbedrijven;
c. Bevorderen van doelmatig handelen van gebruikers;
d. Voorkomen van misbruik van een machtspositie.
28. De doelstelling van het bevorderen van het handelsverkeer vloeit voort uit de gedachte dat op de markt voor gaslevering een level playing field dient te ontstaan, waarbij de tarieven en voorwaarden door middel van concurrentie tot stand dienen te komen. Immers, handel stimuleert de dynamiek in een markt waardoor de concurrentie wordt bevorderd. In een volledig concurrerende markt komen de tarieven en voorwaarden tot stand door het spel van vraag en aanbod en is regulering van het gedrag van marktspelers onnodig. Toezicht op grond van de Mededingingswet kan dan volstaan. Om een dergelijke situatie op de Nederlandse markt voor gaslevering te stimuleren, is het noodzakelijk dat de transportbedrijven geen voorwaarden of tarieven hanteren die de handel op de markt voor gaslevering belemmeren. DTe is dan ook van mening dat deze doelstelling de kern van de liberalisering raakt en een belangrijke plaats in dit document en de daar op gebaseerde Richtlijnen dient in te nemen.
29. Daarnaast hebben de Richtlijnen tot doel om, daar waar concurrentie niet of nauwelijks mogelijk is, de voordelen van
marktwerking zo veel mogelijk na te bootsen. De doelstellingen geformuleerd onder punt b) tot en met d), zijn hier een
uitwerking van.
30. DTe is van mening dat bovengenoemde doelen op de gasopslagmarkt op een andere wijze kunnen worden bereikt dan
op de gastransportmarkt. Kern in de overweging om beide markten verschillend te benaderen is het gegeven dat
toetreding en derhalve marktwerking op de opslagmarkt in tegenstelling tot de transportmarkt meer waarschijnlijk
wordt geacht. Deze overweging wordt onderbouwd in de hoofdstukken 5 en 9. Het verschil in marktsituatie tussen
transport en opslag, vergt op bepaalde essentiële onderdelen een andere reguleringsaanpak.
21 Artikel 18, lid 2 van de Gaswet. De medeconcessiehouders van de opslagfaciliteit bij Alkmaar zijn Verba Oil Nederland BV
en Dyas BV. De Minister heeft echter in een brief aan de Tweede Kamer van 30 juni 2000 (Tweede Kamer, 1999-2000,
26463, nr. 98) aangegeven dat deze laatste twee vennootschappen niet beschouwd moeten worden als opslagbedrijven met
een economische machtspositie. BP, Verba Oil en Dyas worden gezamenlijk ook wel "Bergen concessiehouders" genoemd.
Aangezien BP de Bergen Concessiehouders vertegenwoordigt worden de Bergen Concessiehouders in hoofdstuk 9 (opslag)
mede aangeduid als BP.
22 Zie voetnoot 5.
- Pagina 12 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
2.2.2 Relatie indicatieve voorwaarden (artikel 12) en technische voorwaarden (artikel 11)
31. Artikel 12 van de Gaswet bepaalt dat een gastransportbedrijf een indicatie moet geven van de tarieven en voorwaarden voor het verrichten van het transport van gas. DTe is van mening dat het begrip "voorwaarden" niet alleen betrekking heeft op de juridische voorwaarden van een bedrijf maar ook een aantal technische voorwaarden betreft. De vraag dient zich aan welke technische voorwaarden onder de reikwijdte van artikel 12 Gaswet vallen. Voor de beantwoording van deze vraag, acht DTe in de eerste plaats de relatie tussen artikel 11 en 12 van de Gaswet van belang. In de tweede plaats geldt dat de artikel 12 voorwaarden onderhandelbaar moeten zijn.
32. Artikel 11 van de Gaswet bepaalt dat een gastransportbedrijf in ontwerp voorwaarden vaststelt waarin is vastgelegd aan welke vereisten het technisch ontwerp en de exploitatie van leidingen en installaties ten minste moeten voldoen met het oog op aansluiting van die leidingen en installaties op zijn gastransportnet. Blijkens de wetsgeschiedenis gaat het hier om objectieve en niet discriminerende technische minimum eisen die de interoperabiliteit van het systeem moeten garanderen23. Technische voorwaarden die verder gaan dan deze minimumeisen en niet nodig zijn voor de interoperabiliteit van het systeem, vallen derhalve niet onder de reikwijdte van artikel 11 van de Gaswet.
33. Omdat de technische voorwaarden waar artikel 11 van de Gaswet op doelt minimumeisen zijn, valt over deze
voorwaarden niet te onderhandelen. Ten aanzien van overige door het gastransportbedrijf gestelde technische
voorwaarden bestaat volgens de DTe wel onderhandelingsruimte. De onderhandelingen over deze technische
voorwaarden dienen plaats te vinden op basis van indicatieve voorwaarden die het gastransportbedrijf ingevolge artikel
12 van de Gaswet opstelt.
34. In de onderstaande tabel is in grote lijnen een overzicht gegeven van de technische voorwaarden die de verschillende
bedrijven hanteren. Het overzicht is gebaseerd op de gegevens die de verschillende regionale transportbedrijven
ingevolge artikel 11 of 12 van de Gaswet aan DTe hebben verstrekt. Per voorwaarde is aangegeven of de meeste
bedrijven van mening zijn dat de voorwaarde onder de reikwijdte van artikel 11 valt of onder die van artikel 12 van de
Gaswet24.
Tabel 2. Vergelijking technische voorwaarden ex artikelen 11 en 12 van de Gaswet
Voorwaarden Artikel 11 Artikel 12
Voorwaarden m.b.t. de aansluiting: X
- omvang, locatie
- maximale capaciteit
- verbinding installatie met net
- omgeving van aansluiting
Voorwaarden m.b.t. installaties: X
- technische specificaties
- uitbreiding, wijziging
Voorwaarden m.b.t. invoedingsinstallaties: X
- technische specificaties
23 Tweede Kamer, 1998-1999, 26463, nr. 3 (MvT), blz. 31.
24 Alle regionale transportbedrijven (momenteel 25) hebben hetzelfde model gebruikt voor het indienen van de technische
voorwaarden op grond van artikel 11. De negen regionale transportbedrijven met vrije afnemers hebben op verschillende
wijzen indicatieve technische voorwaarden ingediend. Het bovenstaande overzicht is derhalve globaal.
- Pagina 13 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Voorwaarden m.b.t. meting: X
- technische specificaties (Meetcode)
Voorwaarden m.b.t. beveiliging: X
- beveiliging tussen netten
Voorwaarden m.b.t. Wobbe-index X
Voorwaarden m.b.t. chemische samenstelling gas X
Voorwaarden m.b.t. druk van gas X
Voorwaarden m.b.t. temperatuur gas X
Voorwaarden m.b.t. kwaliteit gas X
Voorwaarden m.b.t. onderhoud netwerk X
Bron: Technische voorwaarden voor aansluiting op het transportnet en de indicatieve technische voorwaarden zoals in ontwerp vastgesteld door regionale
transportbedrijven, bewerkt door DTe.
35. Uit de bovenstaande tabel leidt DTe af dat het onderscheid dat door de verschillende transportbedrijven wordt gemaakt
tussen artikel 11 en 12 technische voorwaarden, slechts beperkt gebaseerd is op de vraag of de voorwaarden
onderhandelbaar zijn. Zo, zal er over het algemeen weinig onderhandelingsruimte bestaan met betrekking tot de
Wobbe-index, terwijl over de maximale capaciteit van de aansluiting naar het oordeel van DTe wel onderhandeld moet
kunnen worden.
Vraag 1. Welke van de technische voorwaarden dienen naar het oordeel van de respondenten te vallen onder de
reikwijdte van artikel 11 van de Gaswet (niet onderhandelbaar) en welke onder die van artikel 12 van de
Gaswet (onderhandelbaar), en welke aanvullingen zijn er op de gepresenteerde tabel?
2.3 Ontwikkelingen in Europa
36. Op de Europese gasmarkt zijn momenteel veel ontwikkelingen gaande. De Nederlandse markt is daarvan niet los te
zien. Hoewel Nederland slechts een beperkte rol speelt als transitland, speelt Nederlands gas een belangrijke rol in
Europa en zijn ook de voorwaarden waaronder dit gas verhandeld wordt mede bepalend voor de ontwikkelingen in de
Europese markt. Nederlandse bedrijven en met name de Gasunie spelen daarin een belangrijke rol.
37. Het aantal aanbieders op de Europese markt groeit, hetgeen ook van belang is voor de Nederlandse markt en
Nederlandse verbruikers. Er is derhalve meer vraag gekomen naar het ontstaan van hubs, bijvoorbeeld
Bunde/Oudestatenzijl. Tevens is er ruimte ontstaan voor beurzen welke specifiek gericht zijn op de handel in gas in
Europa.
38. Gezien deze ontwikkelingen heeft de Europese Raad op zijn bijeenkomst op 23 en 24 maart 2000 in Lissabon de
Europese Commissie om voorstellen gevraagd voor een versnelde liberalisering van de elektriciteits- en gassector. Ten
behoeve van deze versnelling heeft de Europese Commissie aan de Europese Raad en het Europees Parlement een
voorstel gedaan tot wijziging van de Elektriciteits- en Gasrichtlijn25. Hieronder wordt kort aangegeven wat de
belangrijkste voorgestelde wijzigingen in de Gasrichtlijn zijn:
??Verdergaande ontvlechting en onafhankelijkheid van de systeembeheerder;
25 De geldende Elektriciteitsrichtlijn (96/92/EG) is gepubliceerd in PB L27 van 30.1.1997.
- Pagina 14 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
??Verdergaande maatregelen teneinde transparante, voorspelbare en niet-discriminerende tarieven voor toegang tot
transport en daarmee verbandhoudende infrastructuur, inclusief opslag, te waarborgen;
??Toegang tot opslag als onderdeel van het gassysteem;
??Aanvullende maatregelen om de bepalingen voor toegang tot opslag en andere ondersteunende diensten te
verduidelijken;
??Aanvullende maatregelen om de scheiding te versterken van de exploitatie van transmissie- en distributiesystemen
en opslag- en LNG-installaties;
??Een onafhankelijke nationale regelgevende instantie die tenminste bevoegd is om transmissie- en
distributietarieven en tarieven voor toegang tot LNG-installaties vast te stellen of goed te keuren voordat deze van
kracht worden.
39. Verder spreekt de Europese Commissie tweemaal per jaar in Madrid met lidstaten, toezichthouders en de gasindustrie
via het zogenaamde "Madrid-forum". In dit forum wordt het accent gelegd op verdere ontwikkeling en facilitering van
grensoverschrijdende handel, het beperken of wegnemen van belemmeringen van handel in gas. Vraag daarbij is of
tariefstructuren of technische criteria moeten worden aangepast dan wel geharmoniseerd, en of er meer transparantie
over capaciteiten en andere voorwaarden gewenst is.
Vraag 2. Dienen de Richtlijnen, als zijnde gericht op de Nederlandse markt, rekening te houden met de bredere
ontwikkelingen op de (regionale) Europese markt? Zo ja, op welke wijze en in welke mate?
3 DE NEDERLANDSE GASMARKT
3.1 Totstandkoming van de Nederlandse Gasmarkt
40. De structuur van de Nederlandse gasvoorziening is voor een belangrijk deel bepaald door de vondst van het gasveld in Groningen (hierna: Groningenveld). Toen in 1960 bekend werd dat de reserves in het Groningenveld veel groter waren dan voorzien, is in hoog tempo een systeem voor de winning, het transport en de distributie van aardgas ontworpen.
41. Hiervoor werd een structuur ontworpen waarin rekening werd gehouden met de publieke belangen van de Nederlandse staat en de commerciële belangen van Shell en Exxon. Shell en Exxon kregen via hun joint venture in de NAM de concessie voor de winning van het Groningenveld. Als spil van deze publieke-private samenwerking is Gasunie opgericht die tot doel heeft zorg te dragen voor inkoop, transport en verkoop van gas. Deze structuur is in de jaren zestig neergelegd in de "nota De Pous", genoemd naar de toenmalige Minister van Economische Zaken26.
42. De hierboven omschreven structuur is inmiddels voor een deel in de Gaswet opgenomen. In paragraaf 3.2 wordt hier
nader op ingegaan.
3.2 De publieke taken
43. Gasunie dient een aantal publieke taken uit te voeren in het kader van het algemeen belang. Voor de totstandkoming
van de Gaswet waren deze taken neergelegd in verschillende overeenkomsten. Zo werd in de overeenkomsten tussen
NAM, Gasunie en de Staat geregeld dat Gasunie zorgdroeg voor de onderlinge afstemming van de winning en afzet
26 Kamerstukken 1961/1962, 6767, nrs. 1 en 2; Handelingen 1961-1962, blz. 3007-3044.
- Pagina 15 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
van het Nederlandse gas. Hierdoor kon de productie van aardgas uit kleine gasvelden die sinds de jaren zeventig aan
belang heeft gewonnen goed worden ingepast in de totale productie. Deze taak wordt ook wel het "kleine-
veldenbeleid" genoemd 27.
44. In contracten tussen Gasunie en de verschillende regionale transportbedrijven in Nederland werd verder geregeld dat
de distributiebedrijven gas aan de eindverbruikers zouden leveren, de meest grote afnemers uitgezonderd. De
contracten bepaalden dat de distributiebedrijven het gas exclusief bij Gasunie afnamen, waar tegenover stond dat
Gasunie in alle gevallen aan de vraag zou voldoen ("Vollversorgung"). Deze taak van Gasunie betreft de
leveringszekerheid aan kleinverbruikers.
45. In het "Plan van Gasafzet", dat deel uitmaakte van de overeenkomst Staat-Gasunie van 1963, werd vastgesteld dat
Gasunie ten minste 25 jaar in de gehele binnenlandse vraag kon voorzien. De taak van Gasunie dat er op lange termijn
voldoende gas is voor de binnenlandse markt wordt ook wel voorzieningszekerheid genoemd. In een geliberaliseerde
markt past een dergelijke reservering van binnenlands geproduceerd gas voor bepaalde afnemers(categorieën) echter
niet meer. De taak voorzieningszekerheid is dan ook niet gehandhaafd in de Gaswet28. De andere twee taken, te weten
het verzorgen van leveringszekerheid voor beschermde afnemers en het uitvoeren van het zogeheten kleine
veldenbeleid, zijn wel in de Gaswet opgenomen29.
3.2.1 Leveringszekerheid
46. Een gasbedrijf dat in de winter leveringszekerheid aan kleinverbruikers wil of moet bieden, dient er voor te zorgen dat
aan twee belangrijke randvoorwaarden wordt voldaan. In de eerste plaats dient het bedrijf ervoor te zorgen dat op het
transportnetwerk voldoende capaciteit (gereserveerd) is om het gas te kunnen transporteren (zogeheten
"transportzekerheid"). In de tweede plaats moet het bedrijf erop toezien dat voldoende gas is ingekocht voor consumptie
(zogeheten "gaszekerheid").
47. Op grond van artikel 87 van de Gaswet is Gasunie verplicht gas te leveren aan de vergunninghouders de regionale
leveringsbedrijven ten behoeve van de levering van gas aan beschermde afnemers. Dit betekent dat Gasunie ten
aanzien van deze groep afnemers er zorg voor dient te dragen dat er voldoende transportcapaciteit en gas beschikbaar
is. Vergunninghouders zijn van hun kant verplicht om het voor die afnemers benodigde gas ook af te nemen30.
Aangezien de groep beschermde afnemers in fases vrij wordt, neemt het belang van deze publieke taak voor Gasunie
ook in fases af en eindigt in ieder geval per 1 januari 2004.
27 Op 1 januari 200o waren er 9 producenten op het continentaal plat, te weten: Amoco Netherlands B.V., Clyde Petroleum
Exploratie B.V., Elf Petroland B.V., Lasmo Nederland B.V, NAM, TransCanada International (Netherlands) B.V., Unocal
Netherlands B.V, Veba Oil Nederland B.V. en Wintershall Noordzee B.V.(bron: jaarboek Olie en Gas in Nederland,
opsporing en winning 1999).
28 Tweede Kamer, 1998-1999, 26463, nr.3 (MvT), blz. 19.
29 Onder de term "kleine velden" wordt verstaan alle Nederlandse gasvelden op het continent of in de Noordzee, met
uitzondering van het Groningenveld.
30 Artikel 87 bepaalt dat de verplichting geldt tot een door de Minister te bepalen datum. De Minister heeft de Tweede Kamer
op 27 oktober 2000 per brief geïnformeerd dat de verplichtingen van artikel 87, lid 1 vervallen op het moment dat de markt
geen beschermde afnemers meer kent, doch uiterlijk met ingang van 1 januari 2004 (Tweede Kamer, 1998-1999, 26463, nr.
110).
- Pagina 16 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
48. In het verleden gaf Gasunie invulling aan haar plicht tot leveringszekerheid door er voor te zorgen dat bij een temperatuur van 17 graden Celsius voor twee maanden gas geleverd kon worden. Momenteel maakt Gasunie gebruik van een zogenaamde "multi-case analyse", op basis waarvan de faalkans van het systeem berekend kan worden. De huidige criteria van Gasunie zijn gebaseerd op een faalkans welke kleiner is dan één keer in de 25 jaar, dat wil zegen dat het systeem één keer in de 25 jaar mag falen31.
49. In een geliberaliseerde markt past het niet meer dat de taak van gaszekerheid wordt opgedragen aan bepaalde
gasbedrijven. Gasleveranciers kunnen namelijk ook op het gebied van gaszekerheid gaan concurreren. Een leverancier
die een grotere garantie tot levering kan bieden, zal over het algemeen ook hogere tarieven vragen32. Om er voor te
zorgen dat kleinverbruikers ook na de liberalisering van de gasmarkt een zekere garantie hebben tot levering, heeft de
wetgever in artikel 44 van de Gaswet een zogenaamde zorgplicht opgenomen33. Op grond van dit artikel hebben
bedrijven die aan kleinverbruikers leveren de plicht om op een betrouwbare wijze en tegen redelijke tarieven zorg te
dragen voor de levering van gas aan iedere kleinverbruiker die daarom verzoekt. Zo nodig kan de Minister in dat kader
nadere maatregelen treffen.
3.2.2 Kleine-veldenbeleid
50. Het kleine-veldenbeleid is gericht op een intensieve exploratie en een gestage productie van gas uit de kleine velden in
Nederland. Deze kleine velden zouden dankzij de balanceringsfunctie ("swing") van het Groningenveld makkelijker
kunnen worden ontwikkeld. Het depletietempo van het Groningenveld moet dan ook zodanig zijn dat de
balanceringsfunctie van het veld zolang mogelijk behouden blijft. Indien het Groningenveld deze balanceringsfunctie
niet meer kan vervullen, zouden minder kleine velden in productie worden genomen of tegen ongunstiger economische
condities.
51. De uitvoering van dit beleid ligt in handen van Gasunie. Artikel 54 van de Gaswet verplicht Gasunie er zorg voor te
dragen dat de producent van het Groningenveld, NAM, zo produceert dat winning van gas uit de kleine velden
economisch en technisch mogelijk is. Gasunie kan deze plicht alleen uitvoeren omdat NAM als concessiehouder van
het Groningenveld de verplichting heeft om exclusief aan Gasunie te leveren34. Hierdoor kan Gasunie een sturende rol
spelen ten aanzien van de productie uit dat veld. Hieronder wordt een overzicht gegeven van het percentage gas dat uit
kleine velden afkomstig is op de totale inkoopportefeuille van Gasunie.
Tabel 3. Ontwikkeling herkomst ingekochte gashoeveelheden (procent)
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Groningen 50 42 41 45 35 29 26 26
Overige velden 46 54 55 51 60 66 67 67
(land en zee)
Import 4 4 4 4 5 5 7 7
Bron: website Gasunie
31 Deze norm is de interpretatie die Gasunie geeft aan haar wettelijke verplichtingen.
32 Tweede Kamer, 1998-1999, 26463, nr. 3 (MvT), blz. 20.
33 Ingevolge artikel 88 van de Gaswet treedt dit artikel in werking op 1 januari 2004 of eerder als besloten wordt om de
liberalisering te versnellen.
34 Ingevolge artikel 11 van de Aardgas- en aardolieconcessie "Groningen" dient NAM het gewonnen aardgas te verkopen
aan Gasunie.
- Pagina 17 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
52. Op grond van artikel 54, eerste lid, sub b van de Gaswet, dient Gasunie op verzoek van een kleine velden producent het aangeboden gas in te kopen onder redelijke voorwaarden en tegen betaling van een op marktconforme grondslag bepaalde vergoeding. Ingevolge deze bepaling zijn de kleine- veldenproducenten vrij om het gas aan elke leverancier te verkopen, maar is Gasunie verplicht om het gas in te kopen indien de producent daarom verzoekt.
3.3 Beschrijving van de Nederlandse gasnetten
53. De infrastructuur van de Nederlandse gasnetten is voor een deel bepalend voor de mogelijkheden die er zijn voor
gashandel en toegang door derden. Teneinde een beeld te krijgen van deze infrastructuur wordt in deze paragraaf een
beknopte beschrijving gegeven.
3.3.1 Het transportnetwerk van Gasunie
54. Het Gasunie transportnetwerk bestaat uit een landelijk hoge druk transportnetwerk (HTL-net) en daarop aangesloten
regionale transportnetwerken (RTL-net). Via gescheiden systemen in het HTL-net wordt gas van twee kwaliteiten
getransporteerd; H-gas met een Wobbe-index variërend tussen 54 en 48 MJ/m3 en G-gas gekenmerkt door een
Wobbe-index van circa 44 MJ/m3. Het HTL-net, met een totale lengte van circa 5.000 km en grotendeels bedreven op
een druk van circa 67 bar, is op de landsgrenzen aangesloten op de hogedruktransportsystemen van zowel Duitsland
en België en dient daardoor niet alleen voor belevering van binnenlandse afnemers maar tevens voor import, export en
transit.
55. Invoeding (via fysieke entry points) op het HTL-netwerk vindt plaats door middel van het Groningenveld, zes off-shore
pijpleidingen en circa 60 aansluitingen op clusters van on-shore velden. Daarnaast zijn de vier Nederlandse
opslaginstallaties aangesloten op het HTL-net (een LNG-installatie op de Maasvlakte en drie ondergrondse
opslagfaciliteiten in Alkmaar, Norg en Grijpskerk) 35. Voornaamste actieve componenten in het HTL-netwerk zijn
compressoren, benodigd voor het transport, en mengstations voor kwaliteitsaanpassing van het uit de velden
geproduceerde gas en voor de eventueel gewenste omzetting van H-gas naar G-gas. Via het HTL-net wordt het gas
over het land verspreid en door middel van meet- en regelstations wordt het gas overgeslagen in de regionale RTL-
netwerken waarbij de operationele druk wordt gereduceerd tot circa 40 bar.
44. Vanuit het RTL-netwerk wordt het gas via de circa 1.100 gasontvangststations (fysieke exit points) overgedragen aan grootverbruikers (zowel H- als G-gas) of aan regionale transportbedrijven (G-gas). De regionale transportbedrijven leveren het gas onder zeer geringe overdruk aan kleinverbruikers36.
45. Onderstaand wordt een globaal overzicht gegeven van het leidingennet van Gasunie37:
Tabel 4. Beschrijving gastransportinfrastructuur Gasunie Lengte Gastransportnet Circa 11.600 km Aantal Gasontvangststations 1.100
35 Voor een beschrijving van de Nederlandse opslagfaciliteiten, zie paragraaf 9.6.
36 Bron: brochure "Gastransport", Gasunie.
37 Bron: Jaarverslag N.V. Nederlandse Gasunie 2000.
- Pagina 18 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Aantal Meet- en regelstations 75
Aantal Exportstations 10
Aantal Compressorstations 8
Aantal Ijkinstallaties 2
Aantal Stikstofinstallaties 1
Bron: jaarverslag 2000 Gasunie
46. Ten behoeve van de leesbaarheid van het Consultatie- en informatiedocument, wordt in de volgende hoofdstukken
Gasunie in haar hoedanigheid van gastransporteur aangeduid als "het transportdeel van Gasunie" en Gasunie in haar
hoedanigheid als handelaar als "Gasunie Handel". Dit doet echter niet af aan het feit dat Gasunie momenteel een
geïntegreerd bedrijf is en de boekhoudkundige scheiding door DTe nog niet gecontroleerd is38.
47. Voor de goede orde wordt dan ook opgemerkt dat het transportdeel van Gasunie op dit moment geen rol speel in de
relatie DTe Gasunie. Gasunie presenteert zich naar DTe als geïntegreerde onderneming. DTe heeft begrepen dat ook
in de markt de rol van het transportdeel van Gasunie beperkt is tot het afsluiten van contracten via
standaardvoorwaarden. Het transportdeel van Gasunie heeft geen rol in het uitvoeren van de operaties die noodzakelijk
zijn om het gas te transporteren.
3.3.2 Regionale gastransportbedrijven
48. De transportnetwerken van de regionale gastransportbedrijven worden gevoed vanuit het merendeel van de circa 1.100
gasontvangststations. De in deze stations opgestelde meet- en regelapparatuur is eigendom van Gasunie, terwijl de
opstellingsruimte eigendom is van de gasafnemer. Naast een comptabele hoeveelheidsmeting wordt in deze stations de
druk van het gas gereduceerd van 40 naar 8 bar om vervolgens door het regionale hoge druk transportnet te worden
getransporteerd door het voorzieningsgebied van het gastransportbedrijf.
49. Deelnetten van het transportnetwerk worden bedreven op drukken van 4 en 1 bar (middendruk) en vanuit het HTL-net gevoed door middel van gasoverslagstations. Grootverbruikers (afnamecapaciteit > 40 m3/h; industrie, tuinders, ziekenhuizen etc.) zijn via gasafleverstations direct aangesloten op dit transportnetwerk. Het transportnetwerk heeft een geschatte totale lengte van 40.000 km. Regionale transportnetwerken worden door middel van districtregelstations gevoed uit het transportnet en worden bedreven op druk van 100 mbar en 30 mbar. Circa 96 procent van de Nederlandse huishoudens is op deze wijze voorzien van een aansluiting op het distributienet. De lengte van het regionale transportnetwerk wordt geschat op 60.000 km.
50. Hieronder wordt een overzicht gegeven van de verschillende regionale transportnetwerken in Nederland.
38 Een gasbedrijf is ingevolge artikel 32 van de Gaswet verplicht om een afzonderlijke boekhouding te voeren voor het
verrichten van het transport van gas en de opslag van gas. Specifieke regels met betrekking tot deze boekhoudkundige
scheiding zijn opgenomen in de leden 2 tot en met 7 van dit artikel. Gasunie heeft begin 2001 evenwel aangegeven de
mogelijkheden voor een verdergaande juridische splitsing actief te zullen onderzoeken.
- Pagina 19 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 5. Overzicht van aangewezen netbeheerders en gastransportnetten Aangewezen netbeheerder Voor het gastransportnet van Netbeheerder Centraal Overijssel B.V. Centraal Overijsselse Nutsbedrijven N.V DELTA Netwerkbedrijf Gas B.V. N.V. DELTA Nutsbedrijven Zebra Gasnetwerk ENECO Netbeheer Amstelland B.V. Nutsbedrijf Amstelland N.V. ENECO EdelNet Delfland N.V. Energie Delfland N.V. ENECO Netbeheer Midden-Holland B.V. EMH Gas Assets B.V. ENECO Netbeheer B.V. ENECO Gasnetwerk B.V. ENECO Netbeheer Zuid-Kennemerland B.V. N.V. Energiebedrijf Zuid-Kennemerland Netwerk ENECO Netbeheer Midden-Kennem erland B.V. Gasbedrijf Midden-Kennemerland N.V. ENECO Netbeheer NOF B.V. N.V. Gasbedrijf Noord-Oost Friesland ENECO Netbeheer Zeist en Omstreken B.V. ENECO Zeist en Omstreken B.V. ENECO Netbeheer Weert N.V. ENECO Energie Weert N.V. ESSENT Netwerk Brabant B.V. PNEM Leidingen B.V. Entrade B.V. ESSENT Netwerk Friesland NW-ZO N.V. ESSENT Friesland ZW N.V. ESSENT Friesland NW-ZO N.V. ESSENT Netwerk Limburg B.V. Mega Limburg N.V. ESSENT Netwerk Noord N.V. EDON Groep B.V. B.V. Netbeheerder Haarlemmermeer N.V. Nutsbedrijf Haarlemmermeer Intergas Netbeheer B.V. Maatschappij voor Intercommunale Gasdistributie "Intergas" N.V. InfraMosane N.V. N.V. Nutsbedrijven Maastricht GENET Eindhoven B.V. i.o. N.V. Nutsbedrijf Regio Eindhoven N.V. Continuon Netbeheer N.V. Energie- en Watervoorziening Rijnland Energie Noord West N.V. GGR Gas Infrastructuur B.V. Nuon Gamog Infra B.V. N.V. Nuon VNB Beheer N.V. Nuon Energie-Onderneming voor Gelderland, Flevoland en Friesland N.V. Nuon Friesland N.V. Nuon VNB N.V. Nuon Zuid-Gelderland N.V. Nuon Zuid-Gelderland Beheer N.V. Nuon Gooi en Vechtstreek Obragas Net B.V. Obragas Holding N.V. ONS Netbeheer B.V. N.V. ONS Energie Elektriciteitsnetbeheer Utrecht B.V. REMU Infra N.V. RENDO Netbeheer B.V. N.V. RENDO Westland Energie Infrastructuur B.V. Westland materiaal B.V. Zebra Gasnetwerk B.V. Zebra Gasnetwerk B.V. Bron: Aanvragen instemming aanwijzing netbeheerder, zoals ingediend bij DTe39
39 De aanvragen zijn thans in behandeling bij de Minister.
- Pagina 20 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
3.3.3 Zebra
51. Zebra is een bijzondere regionale netbeheerder. Eind 1998 is de Zebra gaspijpleiding in Zuid-West Nederland gereed
gekomen. Hierdoor kunnen enkele grote industriële afnemers in deze regio hoogcalorisch gas afnemen afkomstig van
de Interconnector, de gaspijpleiding die Bacton (UK) verbindt met Zeebrugge (België). DELTA Nutsbedrijven en de
PNEM/MEGA Groep waren de initiatiefnemers van het ZEBRA-project en hebben in de betreffende regio klanten
geworven die nu een aansluiting op de hoofdleiding hebben. De klanten worden voorzien van hoogcalorisch gas met
een Wobbe-index van 49,2 55,7 MJ/m3.
52. Het huidige tracé, met een lengte van 60 km, loopt vanaf de Belgisch-Nederlandse grens ter hoogte van Zelzate
(België) door Zeeuws-Vlaanderen en eindigt in Bergen op Zoom. In Zelzate is de hoofdleiding aangesloten op het
transportnet van Distrigas. Vanuit het inkoopstation in Zelzate wordt door Distrigas ingevoed op een druk van 55 bar en
met een maximale capaciteit van 740.000 Nm3/uur.
53. Momenteel worden de voorbereidingen getroffen om de hoofdleiding uit te breiden tot Moerdijk. Dit initiatief is in handen van DELTA en Essent (het fusieresultaat van PNEM/MEGA Groep en EDON). De ingebruikneming van dit nieuwe tracé van circa 23 km, is gepland voor medio 2002.
3.3.4 Conclusie
54. Uit het voorgaande blijkt dat de karakteristieken van het netwerk van Gasunie in belangrijke mate afwijken van die van
de regionale transportnetwerken, waaronder Zebra. Dit verschil in karakteristieken leidt ook tot verschillende
functiemogelijkheden.
55. Terwijl een regionaal transportnetwerk is ingericht om het gas te transporteren naar de eindafnemer ("one way traffic"),
is het Gasunie netwerk ook geschikt voor transit stromen en zogeheten "backhauls" 40. Voorts kunnen de
transportstromen op het netwerk van Gasunie in de loop van de tijd qua fy sieke richting veranderen.
56. Het bovenstaande betekent dat op het netwerk van Gasunie andere diensten aangeboden (kunnen) worden dan op een regionaal transportnetwerk. DTe zal in dit Consultatie- en informatiedocument derhalve een onderscheid maken tussen het netwerk van het transportdeel van Gasunie en de regionale transportnetwerken, daar waar dit onderscheid relevant is. Respondenten wordt gevraagd om in hun reacties dit onderscheid ook scherp te maken.
40 Backhauls zijn transportstromen die gecontracteerd worden tegen de fysieke stroom in. Het gevolg is dat aan een
backhaul transactie feitelijk gevolg wordt gegeven door minder gas in de richting van de fysieke stroom te transporteren. In
hoofdstuk 4 wordt op dit onderwerp nader ingegaan.
- Pagina 21 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
4 BEVORDEREN VAN GASHANDEL
4.1 Inleiding
57. DTe is van mening dat het belang van het bevorderen van handelsverkeer een centrale plaats dient in te nemen in de
Richtlijnen die in augustus 2001 zullen worden vastgesteld. In dit hoofdstuk wordt aangegeven welke randvoorwaarden
DTe voornemens is te stellen aan de tarieven en voorwaarden van transportbedrijven om dit belang zoveel mogelijk te
bevorderen. De uitwerking van deze randvoorwaarden dient daar waar mogelijk overgelaten te worden aan de
marktspelers zelf41.
4.2 Transparantie van informatie
58. DTe is van mening mede op basis van ervaringen in het buitenland dat het succes van het Nederlandse systeem
van toegang tot het netwerk of opslagfaciliteiten, mede staat of valt met de beschikbaarheid van informatie voor
onderhandelende partijen. Succesvolle onderhandelingen staan of vallen bij de beschikbaarheid van die informatie. Een
handelaar gebruikt immers informatie om zich een oordeel te vormen over de aantrekkelijkheid van een bepaalde
transactie. Deze (gepercipieerde) aantrekkelijkheid bepaalt vervolgens zijn biedstrategie. Een markt waarin op
transparante wijze informatie beschikbaar is, zal in het algemeen ook een minder actieve rol van een toezichthouder
vergen. Juist omdat informatie zo essentieel is, heeft DTe in de tijdelijke Richtlijnen een aantal voorschriften
opgenomen over de informatie die gasbedrijven beschikbaar dienen te stellen.
59. Gasunie en de regionale transportbedrijven hebben de afgelopen tientallen jaren zowel het transport als de levering van
gas in Nederland verzorgd. Hierdoor hebben deze bedrijven veel kennis en ervaring over de Nederlandse
transportnetwerken en afnemersgroepen ontwikkeld die (potentiële) toetreders op de Nederlandse markt niet bezitten.
Dit kennisvoordeel betekent dat er momenteel op de Nederlandse markt voor gaslevering geen sprake is van een "level
playing field" tussen gevestigde partijen en nieuwkomers. Immers, marktkennis vormt de basis voor commerciële
beslissingen. Een incumbent in een markt in transitie bevindt zich derhalve in een voordeelpositie42. DTe acht het
daarom noodzakelijk dat de transportbedrijven belangrijke informatie over het netwerk op non-discriminatoire en
transparante wijze openbaar maken, zodat toetreders eveneens de beschikking krijgen over kennis van het
Nederlandse transportnetwerk43.
60. De hiervoor beschreven situatie geldt in nog sterkere mate voor de beheerders van de Nederlandse opslagfaciliteiten:
NAM, BP en Gasunie44. Tot op heden is Gasunie de enige gebruiker van al deze faciliteiten. Dit betekent dat er in de
opslagmarkt slechts drie partijen zijn die over actuele praktijkinformatie over de inzetbaarheid en mogelijkheden van de
41 Zonder verder in te gaan op de wijze waarop deze uitwerking door marktspelers plaats dient te vinden, geldt uiteraard dat
dit in overeenstemming dient te zijn met de relevante bepalingen in de Mededingingswet.
42 Een incumbent is het bedrijf dat voor de liberalisering van de markt een van rechtswege monopoloïde positie bezat.
43 Voor de goede orde zij opgemerkt dat vanuit de optiek van DTe er geen voorkeur is voor bijvoorbeeld nieuwe spelers ten
opzichte van incumbents. De rol van DTe is beperkt tot het creëren van een level playing field waar alle partijen (oud en
nieuw) gelijke kansen hebben.
44 De discussie wie beheerder is van de opslagfaciliteiten wordt in paragraaf 9.2 behandeld.
- Pagina 22 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Nederlandse installaties beschikken. DTe is van mening dat ook in de opslagmarkt nieuwkomers beginnen met een
serieuze informatieachterstand.
4.2.1 Informatie met betrekking tot het transportnetwerk voor gashandelaren
61. Naar het oordeel van DTe dienen de transportbedrijven in ieder geval de hieronder vermelde informatie op transparante en non-discriminatoire wijze te verschaffen aan handelaren en shippers. De informatie moet goed toegankelijk gepubliceerd worden, bijvoorbeeld op de Internetsites van de verschillende transportbedrijven.
62. a) Informatie over beschikbare transportcapaciteit
Het transportbedrijf dient aan te geven welke transportcapaciteit op korte en lange termijn technisch en contractueel
beschikbaar is, op welke wijze capaciteit wordt gealloceerd, welke contracten worden aangeboden (inclusief duur van
de contracten) en wat de huidige bezettingsgraad is van het transportsysteem45. Het transportdeel van Gasunie dient
tevens de beschikbare capaciteit op alle entry points te publiceren. Deze informatie publiceert zij sinds enige tijd reeds
op haar website 46. Hieronder wordt als voorbeeld aangegeven hoe de beschikbare importcapaciteit van het "entry point"
Zelzate wordt gepubliceerd47. Het spreekt voor zich dat deze informatie van groot belang is voor gashandelaren,
aangezien zij in veel gevallen informatie willen hebben over de beschikbaarheid van transportcapaciteit alvorens zij een
gasleveringscontract afsluiten.
45 Zie hiervoor ook randnummer 31 van de tijdelijke Richtlijnen.
46 Zie: www.gastransport.nl.
47 Gasunie maakt in het CDS gebruik van entry points om het transportafhankelijke deel van het transporttarief te berekenen.
Voor een definitie van een entry point zoals gebruikt door DTe, zie paragraaf 5.2.
- Pagina 23 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Overzicht van de fysieke mogelijke vrije importcapaciteit op entry point Zelzate. (uitgedrukt in 1000 m3/uur gas van Groningen kwaliteit (35,17 MJ/m3))
Bron: www.gastransport.nl
63. b) Informatie over onbalans en andere technische informatie
DTe is van mening dat een gastransportbedrijf zo spoedig mogelijk dient aan te geven wanneer het systeem in
onbalans is (geweest), de locatie, de omvang en aard (short of long) van deze onbalans. Dit is belangrijke commerciële
informatie. Een handelaar kan bijvoorbeeld besluiten om extra gas aan te bieden, indien een onbalans wordt
veroorzaakt door een tekort aan gas. Is er sprake van een overschot aan gas, dan kan deze handelaar besluiten om
gas in te kopen. Op deze manier wordt een systeem gecreëerd waarbij onbalans in het transportnetwerk op een
marktconforme manier kan worden opgelost.
64. c) Informatie over verwachte knelpunten in het systeemHet transportbedrijf dient aan te geven waar en wanneer
bottlenecks in het systeem worden verwacht48. Door het openbaar maken van deze informatie kan marktconforme
allocatie van schaarste worden bevorderd, hetgeen automatisch weerspiegeld zou moeten worden in het transport- of
entrypoint tarief49. Dit vereiste is met name belangrijk ingeval er sprake is van een geïntegreerd gasbedrijf, aangezien
het leveringsdeel van het gasbedrijf anders als enige commerciële speler op de markt rekening kan houden met deze
bottlenecks. Het publiceren van deze informatie bevordert het ontstaan van een gelijke positie tussen alle
gashandelaren. DTe is dan ook van mening dat alle marktspelers gelijktijdig en op gelijke wijze toegang dienen te
krijgen tot deze informatie.
65. d) Informatie over geplande investeringen
Het transportbedrijf dient aan te geven welke investeringen op welke termijn gepland zijn. Marktspelers kunnen bij het
sluiten van lange termijn contracten met deze toekomstige investeringen rekening houden. DTe gaat ervan uit dat het
transportbedrijf zijn investeringsbeslissingen baseert op signalen uit de markt. Ook ten aanzien van dit vereiste geldt dat
het openbaar maken van deze informatie met name belangrijk is ingeval het transportbedrijf geïntegreerd is met een
commercieel leveringsbedrijf. Ingevolge artikel 8 van de Gaswet zijn de netbeheerders (momenteel alle regionale
transportbedrijven) verplicht om eenmaal in elke twee jaar bij de Minister capaciteitsplannen in te dienen waarin een
raming wordt gegeven van de totale behoefte aan transportcapaciteit voor de volgende zeven jaar en de wijze waarop
48 Een bottleneck is een tijdelijk of structureel capaciteitsprobleem in het transportnetwerk.
49 Zie voor verwerking van congestie in het entry point tarief paragraaf 5.2.
- Pagina 24 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
in deze behoefte zal worden voorzien. DTe is van mening dat deze capaciteitsplannen ook voor gashandelaren
openbaar kunnen worden gemaakt.
66. e) Afwijkingen van indicatieve tarieven en voorwaarden
Volgens de tijdelijke Richtlijnen zijn afwijkingen van de indicatieve tarieven en voorwaarden voor basisdiensten slechts
in bijzondere situaties mogelijk50. Wanneer dergelijke afwijkingen niet objectiveerbaar zijn kunnen zij als discriminatoir
worden beschouwd. Indien naar aanleiding van onderhandelingen wordt afgeweken van de indicatieve tarieven en
voorwaarden, kunnen deze afwijkingen consequenties hebben voor nieuwe offertes voor vergelijkbare transport- of
opslagverzoeken.
67. In de tijdelijke Richtlijnen is vastgelegd dat afwijkingen van de indicatieve tarieven en voorwaarden aan de directeur
DTe gemeld dienen te worden. Deze kan dan onderzoeken of er sprake is van een objectieve reden om af te wijken.
Idealiter zouden marktpartijen evenwel zelf in de gelegenheid moeten worden gesteld om de afwijkingen te controleren.
Dit zou betekenen dat gastransport- en opslagbedrijven zelf afwijkingen publiceren. Men kan zich voorstellen dat
hiermee vertrouwelijke contractinformatie openbaar zou worden. Vandaar dat in de tijdelijke Richtlijnen is gesteld dat in
de consultatieprocedure onderzocht zal worden of en zo ja op welke wijze gastransport- en opslagbedrijven
afwijkingen van indicatieve tarieven en voorwaarden dienen te publiceren.
4.2.2 Informatie met betrekking tot het transportnetwerk voor eindafnemers van transportdiensten
68. Voor het bevorderen van handel op de Nederlandse markt is het niet alleen belangrijk dat shippers en handelaren toegang krijgen tot transparante informatie, maar ook dat bepaalde informatie aan eindafnemers wordt verschaft. Immers, een goed geïnformeerde vrije afnemer is beter in staat zelf te onderhandelen met het transportbedrijf. Daarnaast geldt dat de afnemer de informatie kan gebruiken bij zijn keuze voor een gasleverancier.
69. DTe is van mening dat de gastransportbedrijven in ieder geval de hieronder vermelde informatie op transparante en non-discriminatoire wijze dienen te verschaffen aan de afnemers. De informatie zou op verzoek van de desbetreffende afnemer verstrekt kunnen worden of op periodieke basis aan iedere afnemer kunnen worden toegezonden.
a) Transport- en aansluitcapaciteit
Het transportbedrijf dient op verzoek van de afnemer inzicht te geven in specifieke investeringen die nodig zijn voor de
desbetreffende afnemer. Te denken valt bijvoorbeeld aan het uitbreiden van de aansluitcapaciteit en het vervangen van
meters. Hierdoor heeft een afnemer beter inzicht in de vraag of de geplande investeringen ook nodig zijn.
b) Meetinformatie
Het transportbedrijf dient aan afnemers informatie beschikbaar te stellen over het afnamepatroon. Een afnemer die
weet wat zijn loadprofiel (capaciteitsbeslag in een dag, week, maand of jaar) is, kan deze informatie gebruiken bij het
bepalen van zijn keuze voor een gasleverancier.
50 Tijdelijke Richtlijnen, randnummer 27.
- Pagina 25 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
4.2.3 Informatie met betrekking tot de opslagfaciliteiten
71. DTe is van oordeel dat ook gasopslagbedrijven ten behoeve van hun klanten informatie dienen te publiceren. DTe veronderstelt dat klanten in de regel gashandelaren of shippers zullen zijn.
a) Informatie over het allocatiesysteem
DTe acht het van belang dat de opslagbedrijven de wijze waarop de beschikbare capaciteit wordt gealloceerd,
publiceren. Zoals in paragraaf 9.4 zal blijken, zijn verschillende systemen denkbaar, waaronder veilingen. BG Storage
bijvoorbeeld hanteert een veilingmechanisme en publiceert een uitgebreide hoeveelheid informatie over toekomstige en
historische veilingen van opslagcapaciteit51. DTe is van mening dat de wijze waarop BG Storage informatie publiceert
een goed voorbeeld kan zijn voor de wijze waarop de Nederlandse opslagbedrijven hun informatie zouden moeten
publiceren.
b) Informatie over beschikbare capaciteit
Verder is DTe van mening dat het naar analogie van het gastransportnetwerk essentieel is dat gasopslagbedrijven
informatie over beschikbare capaciteit publiceren. Gelet op de diensten die gasopslagbedrijven in een vrije markt plegen
aan te bieden denkt DTe aan informatie over52:
1. Beschikbare injectiecapaciteit ("injection");
2. Beschikbare productiecapaciteit ("deliverability of production");
3. Verhuur van werkvolume ("space").
Vraag 3. Welke informatie dienen de gastransport- en opslagbedrijven minimaal bekend te maken, teneinde het
Nederlandse HTPA systeem tot een succes te maken?
Vraag 4. Op welke wijze dient de informatie gepubliceerd te worden? En op welke wijze betekent dit aanpassing
van de gangbare praktijk in de gasmarkt?
4.3 Lage drempels voor toetreders tot de gashandelsmarkt
72. In de eerste fase van een geliberaliseerde markt is het van belang dat de drempels voor toetreding zo laag mogelijk
zijn. De Nederlandse wetgever heeft dit tot uitdrukking gebracht door af te zien van een systeem van vergunningen voor
leveranciers die leveren ten behoeve van grote en middengrote vrije afnemers. Voor de levering van gas aan
kleinverbruikers blijft echter ook na volledige openstelling van de markt een vergunningensysteem van toepassing53. De
afwezigheid van een vergunningensysteem voor de grote en middengrote vrije afnemers, betekent echter niet dat er
geen toetredingsdrempels bestaan.
73. Zo is het thans bijvoorbeeld gebruikelijk dat transport- en opslagbedrijven in hun contracten of algemene voorwaarden
eisen stellen met betrekking tot de kredietwaardigheid van een gebruiker voordat deze toegang krijgt tot een netwerk of
51 BG Storage is een beheerder van een opslagfaciliteit in het Verenigd Koninkrijk. Zie ter illustratie ook
www.bgstorage.co.uk.
52 Deze informatie is gerelateerd aan de basisdiensten die DTe voor opslag onderscheidt. Zie hiervoor paragraaf 4.6.5.
53 Artikel 21 Gaswet bepaalt dat het verboden is om zonder vergunning gas te leveren aan beschermde afnemers. Een
dergelijke bepaling bestaat niet met betrekking tot de levering aan vrije afnemers. Ingevolge artikel 43 van de Gaswet (nog
niet in werking getreden) blijft ook na de volledige liberalisering van de markt een vergunningenstelsel voor kleinverbruikers
bestaan. Dit is echter een lichter vergunningensysteem dan het huidige systeem.
- Pagina 26 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
opslagfaciliteit. Immers, het transport- of opslagbedrijf heeft er belang bij om vooraf een zekere garantie te hebben dat de kosten van transport of opslag ook betaald kunnen worden. Het risico bestaat echter dat de financiële eisen dusdanig excessief zijn dat deze als toetredingsdrempel fungeren met als gevolg dat vrijwel geen enkele nieuwe handelaar of shipper hieraan kan voldoen (bijvoorbeeld door het vragen van een hoge borgsom).
Vraag 5. Welke (financiële) drempels zijn er volgens respondenten momenteel aanwezig voor toetreders op de markt? Op welke wijze kunnen dergelijke drempels weggenomen worden?
4.4 Verhandelbaarheid van basisdiensten en secundaire markt
74. In de tijdelijke Richtlijnen heeft DTe bepaald dat transport- en opslagbedrijven standaarddiensten de zogenaamde
basisdiensten dienen aan te bieden aan alle gebruikers van het netwerk54. In de eerste plaats acht DTe het vereiste
van basisdiensten, waarbij standaardvoorwaarden en -tarieven worden gehanteerd, van belang voor de waarborging
van een non-discriminatoire behandeling van gebruikers. Zonder deze basisdiensten zou het transport- of opslagbedrijf
bij elk contract steeds net iets andere voorwaarden kunnen stellen. Door gebruik te maken van een basisdienst weet de
wederpartij zeker dat hij onder gelijke voorwaarden dezelfde dienst krijgt als de andere handelaren en shippers55.
75. Ten tweede is DTe van mening dat deze standaarddiensten de handel in de markt voor gaslevering bevorderen.
Gebruikers van het netwerk of opslagfaciliteit kunnen immers sneller inspelen op veranderingen in de vraagzijde van de
markt, indien zij niet voor elk contract in uitgebreide onderhandelingen hoeven te treden. Voorwaarde is echter wel dat
de basisdiensten zo aangeboden worden, dat aan een belangrijk deel van de behoefte in de markt wordt voldaan. In de
tijdelijke Richtlijnen wordt als indicatie van "een belangrijk deel" een percentage van tenminste 75 procent van de vraag
in de markt genoemd 56.
76. Teneinde de liquiditeit van de handel in de markt voor gaslevering verder te bevorderen, acht DTe het voorts van
belang dat de basisdiensten verhandelbaar zijn57. Een shipper die bijvoorbeeld in een bepaalde maand extra
transportcapaciteit nodig heeft, hoeft deze capaciteit niet noodzakelijkerwijs bij het transportbedrijf te kopen maar kan
de capaciteit ook overnemen van een andere shipper die dat aanbiedt. Op deze manier ontstaan er alternatieve
aanbieders van transport- en opslagcapaciteit en wordt een secundaire markt gecreëerd. Dit leidt tot efficiëntere
allocatie van transport- en opslagcapaciteit.
77. Bovendien geeft een secundaire markt goede signalen voor de noodzaak van uitbreidingsinvesteringen. Deze signalen
kunnen transportbedrijven helpen bij het maken van efficiënte investeringsbeslissingen. Gebruikers van een
transportnetwerk hebben namelijk een prikkel om transportcapaciteit die niet gebruikt wordt, aan te bieden op de
secundaire markt. Omdat de waarde van transportcapaciteit op de secundaire markt in de loop van de tijd kan
54 Zie randnummers 17 t/m 20 van de tijdelijke Richtlijnen.
55 Overigens zij opgemerkt dat de diensten die Gasunie onder het CDS aanbiedt al gestandaardiseerd zijn. Dit betekent
echter niet dat deze diensten daarmee ook voldoen aan de door DTe gestelde eisen aan basisdiensten. Standaardisatie is
derhalve een noodzakelijke doch niet voldoende voorwaarde.
56 Randnummers 18 en 69 tijdelijke Richtlijnen. De betekenis van het begrip basisdienst zou uitgehold kunnen worden indien
de basisdiensten slechts een klein deel van de vraag in de markt beslaan.
57 Zie randnummer 30 van de tijdelijke Richtlijnen.
- Pagina 27 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
verschillen ten opzichte van de prijzen op de primaire markt, kunnen deze markten signalen geven waarmee
bottlenecks voorspeld kunnen worden58.
78. Verhandelbaarheid van basisdiensten vereist volgens DTe de ontwikkeling van een systeem waarbij capaciteitsrechten
zonder toestemming van het transport- of opslagbedrijf van eigenaar kunnen wisselen. Het transport- of opslagbedrijf
wordt slechts ingelicht op het moment dat de transactie is afgerond en registreert enkel de overdracht van rechten.
Deze registratie is voor transportbedrijven onder andere nodig om te bepalen of een shipper uit balans is of niet59.
Hoewel een dergelijk systeem momenteel niet in Nederland aanwezig is, acht DTe de ontwikkeling van een eenvoudig
doch transparant systeem op korte termijn mogelijk. Het is DTe namelijk gebleken dat dergelijke systemen wel reeds in
andere landen, met een geliberaliseerde gasmarkt, aanwezig zijn. Hiervoor is standaardsoftware ontwikkeld die snel
toepasbaar zou kunnen zijn in Nederland. Dit betekent dat het verhandelen van capaciteit in ieder geval voor shippers
mogelijk gemaakt moet worden op punten in het systeem die zich daartoe lenen60. DTe veronderstelt dat handel zich in
eerste instantie op bilaterale wijze ontwikkelt, doch dat deze praktijk uiteindelijk kan uitgroeien tot een volwaardige
gasbeurs waarbij commerciële anonimiteit gewaarborgd is. Deze beurs kan door een onafhankelijke organisatie
georganiseerd worden. Een transport- en opslagbedrijf zou in ieder geval vanaf 2002 geen belemmeringen mogen
opwerpen voor verhandelbaarheid.
Vraag 6. Zijn respondenten van mening dat het stellen van voorwaarden met betrekking tot het minimum beslag
van deze basisdiensten op de vraag in de markt zinvol is? Zo ja, wat achten de respondenten een
redelijke indicatie van "een belangrijk deel" van de vraag in de markt?
Vraag 7. Welke behoeftes hebben respondenten aan verhandelbaarheid van basisdiensten?
Vraag 8. Op welke wijze kan volgens de respondenten op korte en lange termijn het beste vorm worden gegeven
aan een systeem van overdracht van rechten voor transport en opslag?
Vraag 9. Welke bijdrage zou het transportdeel van Gasunie en de opslagbedrijven ten minste moeten leveren aan
het verhandelbaar maken van transport en opslagdiensten?
Vraag 10. Op welke punten in een transportsysteem moet verhandelbaarheid van capaciteit mogelijk zijn? Op welke
termijn zou verhandelbaarheid van capaciteit kunnen geschieden?
4.5 Waarborgen verhandelbaarheid
79. Het voorgaande betekent dat transport- en opslagbedrijven geen bepalingen in de contracten mogen opnemen die de
verhandelbaarheid van contracten op enigerlei wijze beperken. Te denken valt bijvoorbeeld aan een "show-of-contract"
bepaling of een vertrouwelijkheidsbeding waarin wordt bepaald dat de voorwaarden van het contract niet openbaar
gemaakt mogen worden. Mogelijke problemen met betrekking tot speculatie van rechten op de secundaire markt, zoals
die door transportbedrijven na publicatie van de tijdelijke Richtlijnen naar voren zijn gebracht, kunnen op verschillende
andere wijzen worden voorkomen61. Hieronder wordt een aantal methoden genoemd 62.
58 Met de primaire markt wordt gedoeld op het transport- of opslagbedrijf dat de capaciteit voor de eerste keer ter
beschikking stelt. Iedere verdere verhandeling valt onder het begrip secundaire markt.
59 Zie hiervoor ook hoofdstuk 8.
60 DTe denkt hierbij in de eerste plaats aan de entry points. Zie voor de door DTe gehanteerde definitie van entry points,
paragraaf 5.2.
61 DTe merkt op dat voorzichtig met het begrip speculatie moet worden omgegaan. Het is immers prima wanneer men een
positie inneemt met het doel een prijsvoordeel te halen. Waar het evenwel om gaat is dat voorkomen moet worden dat een
handelaar een dusdanige positie opbouwt dat hij de prijsvorming kan beïnvloeden.
- Pagina 28 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
a) Use-it-or-lose-it clausule63
Transport- en opslagbedrijven kunnen in het contract bepalen dat een gebruiker op een bepaald moment, bijvoorbeeld
twee dagen voor de startdatum van het contract, moet aangeven of hij gebruik gaat maken van de gereserveerde
capaciteit. Op het moment dat een handelaar hier niet aan voldoet, wordt de capaciteit beschikbaar gesteld aan andere
gebruikers.
b) Tariefstructuur
Een tariefstructuur met een postzegeltarief maakt speculatie met transportcapaciteit onwaarschijnlijk. Dergelijke
structuren maken het immers moeilijker om alle beschikbare capaciteit op te kopen. In paragraaf 5.2 wordt nader
ingegaan op de voor- en nadelen van een dergelijke structuur voor transportcontracten.
c) Korte termijn contracten
Door een minimum hoeveelheid van de beschikbare transportcapaciteit te reserveren voor korte termijn contracten, kan
een transportbedrijf er voor zorgen dat de reservering van alle capaciteit door één shipper moeilijk wordt, dan wel een
kortstondig effect heeft. In paragraaf 4.7 wordt nader ingegaan op de minimumduur van transportcontracten.
Vraag 11. In hoeverre is het risico van ongewenste speculatie op de secundaire markt naar de mening van de
respondenten aanwezig? Indien de respondenten het risico van speculatie op de secundaire markt
aanwezig achten, welke methode achten de respondenten het meest geschikt om dit risico tegen te
gaan?
4.6 Basisdiensten Transport
80. In deze paragraaf wordt aangegeven welke basisdiensten naar het oordeel van DTe door transport- en opslagbedrijven
aangeboden moeten worden. In hoofdstuk 7 zal DTe aangeven welke noodzakelijkerwijs met het transport verbonden
diensten als basisdienst aangeboden moeten worden.
4.6.1 Gegarandeerde ("firm") transportdienst
81. Voor het totstandkomen van concurrentie in een geliberaliseerde markt is het van belang dat nieuwe shippers op de
markt aan (potentiële) klanten garanties kunnen bieden. Afnemers zullen immers in het algemeen geen nieuwe
aanbieder kiezen, indien deze niet kan garanderen dat het ingekochte gas ook daadwerkelijk getransporteerd kan
worden. Het voorgaande brengt met zich dat een transportbedrijf in ieder geval een basisdienst moet aanbieden
waarmee het transport van gas wordt gegarandeerd. Hierdoor kan ook een nieuwe handelaar of shipper zijn (potentiële)
afnemers verzekeren dat het ingekochte gas daadwerkelijk op de plaats van bestemming zal komen.
82. Een gegarandeerde transportdienst betekent dat een gastransportbedrijf altijd transporteert als de desbetreffende
shipper voldoet aan zijn verplichtingen uit het contract. Ook indien er sprake is van een "kleine" tekortkoming in de
62 Zie voor een uitgebreidere opsomming het rapport: DTe implementation of the Gas Act; the Brattle Group december 2000;
blz. 37-38.
63 Een variant op deze clausule die men ook wel tegenkomt is de zogeheten "use-it-or-trade-it" clausule.
- Pagina 29 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
contractuele verplichtingen van de kant van de shipper, mag het transportbedrijf het transport niet zomaar weigeren64. In een dergelijk geval is het transportbedrijf uiteraard wel toegestaan om eventuele extra gemaakte kosten te verhalen op de desbetreffende shipper65. Slechts ingeval er sprake is van een situatie waardoor de integriteit van het systeem in gevaar komt, is het transportbedrijf gerechtigd om helemaal niet of beperkt te transporteren. Deze situaties dienen objectief bepaalbaar te zijn en vooraf kenbaar te worden gemaakt66.
83. Een contractueel gegarandeerde transportdienst leidt ertoe dat elke partij verantwoordelijk is voor niet nakoming van
zijn kant. Indien een transportbedrijf bijvoorbeeld vanwege een probleem in het netwerk niet kan voldoen aan haar
verplichting tot transport, komen de kosten hiervan voor rekening van het transportbedrijf. Daarbij geldt dat een
eventuele onbalans die als gevolg hiervan bij de shipper ontstaat, niet door het transportbedrijf in rekening mag worden
gebracht.
Vraag 12. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een gegarandeerde
transportdienst als basisdienst?
Vraag 13. In hoeverre worden gegarandeerde diensten momenteel door de verschillende transportbedrijven
aangeboden? Welke behoefte aan aanpassing leeft er in de markt?
4.6.2 Afschakelbare ("interruptible") transportdienst
84. Afschakelbare diensten zijn met name belangrijk op het moment dat alle beschikbare capaciteit is gereserveerd,
bijvoorbeeld in de vorm van langlopende contracten67. In dat geval kan het aanwezig zijn van afschakelbare diensten
voorkomen dat tussen nieuwkomers en transportbedrijf discussie ontstaat over de vraag of daadwerkelijk alle capaciteit
gereserveerd is. Het risico van een dergelijke discussie is in het bijzonder aanwezig zolang het transportdeel van
Gasunie nog geïntegreerd is met Gasunie en de mogelijkheid bestaat van een discriminatoire behandeling68.
85. Aangezien een afschakelbare dienst geen garantie biedt dat het transport ook daadwerkelijk wordt verzorgd, lijkt het
voor de hand te liggen deze dienst voor een lager tarief aan te bieden dan het tarief voor een gegarandeerde dienst. De
prijskloof tu ssen "firm" en "interruptible" behoort uiteraard gedreven te worden door de kans dat men afgeschakeld
wordt. In een situatie met overcapaciteit zal deze kans laag zijn, hetgeen zich ook vertaalt in een gering prijsverschil.
Vraag 14. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een afschakelbare transportdienst als basisdienst? Zo ja, kunnen respondenten aangeven waarom de gegarandeerde transportdienst niet toereikend is en op welke wijze een afschakelbare transportdienst eventueel aangeboden en geprijsd dient te worden?
64 Een kleine tekortkoming kan bijvoorbeeld een lichte overschrijding zijn van de toegestane loadfactor (technisch) of een
kleine betalingsachterstand (financieel).
65 Bijvoorbeeld de extra kosten verbonden aan een overschrijding van de gecontracteerde capaciteit.
66 Te denken valt bijvoorbeeld aan een kapotte leiding of gasontvangststation.
67 Overigens is DTe van mening dat het niet is toegestaan om alle capaciteit in langlopende contracten vast te leggen. Zie
hierover paragraaf 4.7.1.
68 Voor de goede orde zij opgemerkt dat de werking van de "firewalls" van Gasunie niet zijn onderzocht door DTe.
- Pagina 30 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 15. Is er een noodzaak om reeds in 2002 afschakelbare diensten in het pakket basisdiensten te hebben? Vraag 16. Welke basisdiensten dienen de regionale transportbedrijven aan te bieden?
4.6.3 Basisdienst voor backhaul transacties (alleen het transportdeel van Gasunie)
86. Indien een shipper tegen de fysieke stroom in een transportcontract boekt, wordt aan deze transactie fysiek gevolg
gegeven door minder gas te transporteren in de richting van de dominante fysieke stroom. Een dergelijke transactie
tegen de stroom in wordt een "backhaul" genoemd. Stroomt bijvoorbeeld fysiek het gas van punt A naar punt B, dan zal
een backhaul-transactie (van B naar A) feitelijk uitgevoerd worden door de stroom van A naar B te reduceren.
87. Een backhaul-transactie betekent dan ook dat het transportbedrijf geen transportkosten maakt voor de bewuste
transactie, afgezien van eventuele administratieve kosten. Vaak levert een backhaul-transactie zelfs voordelen op voor
het transportbedrijf, omdat er extra transportcapaciteit beschikbaar komt in de richting van de dominante fysieke stroom
en daarmee congestie opgelost kan worden. Het is de mening van DTe dat deze kostenvoordelen van een backhaul-
transactie op transparante en gelijke wijze doorgegeven dienen te worden aan de handelspartijen achter een backhaul-
transactie. Het doorgeven van deze (kosten)voordelen door middel van lagere tarieven, geeft gebruikers van het
netwerk een prikkel om backhaul-transacties te boeken.
88. Dit betekent in de eerste plaats dat het transportdeel van Gasunie dient aan te geven hoe de fysieke stromen globaal
lopen, welke transacties als backhaul-transacties worden gezien en of de backhaul- transactie congestie opheft.
Daarnaast dient het transportdeel van Gasunie aan te geven wat de kostenvoordelen zijn van een backhaul-transactie
en op welke wijze deze voordelen leiden tot lagere tarieven. DTe acht het van belang dat het transportdeel van Gasunie
als basisdienst standaard backhaul-contracten aanbiedt om discriminatie te voorkomen. Dit laatste geldt in het bijzonder
zolang Gasunie Handel nog een dominante positie heeft op de leveringsmarkt in Nederland.
Vraag 17. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een backhaul als basisdienst?
Zo ja, op welke wijze dient deze dienst aangeboden en geprijsd te worden? Is er een noodzaak om reeds
in 2002 backhaul diensten in het pakket basisdiensten te hebben?
Vraag 18. Zijn er andere transportdiensten die volgens de respondenten als basisdienst aangeboden dienen te
worden?
4.6.4 Basisdiensten Gasopslag
89. Volgens de tijdelijke Richtlijnen dienen ook voor opslag ten minste twee basisdiensten aangeboden te worden: een 100
procent gegarandeerde opslagdienst (zgn. capaciteit op aanvraag) en een afschakelbare dienst met minder dan 100
procent garantie69. Door marktpartijen is er na publicatie van de Richtlijnen op gewezen dat de uitwerking van opslag te
summier was. Met name zouden de basisdiensten onvoldoende zijn gedefinieerd, alsmede allocatie en
prijsvormingsmechanismen ontbreken. DTe heeft besloten om opslag in dit Consultatie- en informatiedocument een
volwaardige plaats te geven.
69 Randnummer 77 t/m 79.
- Pagina 31 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
90. Opslag wordt gebruikt voor "asset-based trading". Bij asset-based trading staat het gebruik van opslag als onderpand
voor handelsactiviteiten centraal70. Een opslagfaciliteit kan fy sieke "hedging" mogelijkheden bieden en derhalve de
liquiditeit van de markt voor gaslevering vergroten71. Te denken valt hierbij aan een opslagfaciliteit die uitgroeit tot een
virtuele marktplaats, waar de contractuele vraag naar en aanbod van gasopslag elkaar kunnen ontmoeten zonder dat
evenredige fysieke injectie of productie uit de opslagfaciliteit nodig is.
91. DTe is van mening dat onder de invloed van asset-based trading in een volwassen markt er een kloof zal ontstaan
tussen de fysieke werkelijkheid en de contractuele werkelijkheid. De basis voor het ontstaan van deze handel ligt in de
garantie dat fysieke uitoefening van het contract daadwerkelijk mogelijk is. Er kan immers aan de vraag naar gasopslag
voldaan worden door ofwel fysieke injectie in de opslagfaciliteit, dan wel door uitruil tegen gevraagde levering van
capaciteit. Op dezelfde wijze kan het aanbod van opgeslagen gas afgenomen worden door ofwel fysieke productie uit
de opslagfaciliteit, dan wel door uitruil tegen capaciteit die op dat moment wordt aangeboden voor injectie.
92. Om aan de diverse functies te voldoen wordt in een liquide markt een scala aan opslagdiensten aangeboden, variërend
in prijs, tijdsduur, garantie en overige voorwaarden. In de eerste plaats ziet DTe als basisdienst injectie. Doormiddel van
deze basisdienst verkrijgen afnemers het recht om te mogen injecteren. De tweede basisdienst is productie. Hierdoor
krijgen afnemers het recht om te produceren. Als derde basisdienst is er het daadwerkelijke verblijf van gas in de
opslagfaciliteit. Samenvattend ziet DTe de volgende basisdiensten voor opslagfaciliteiten:
?? Injectie;
?? Productie;
?? Ruimte.
93. Wanneer naar het fysieke proces wordt gekeken, vertonen de basisdiensten een grote mate van onderlinge
samenhang. Een partij die injecteert, zal vaak op een gegeven moment ook willen produceren, en in de tussenliggende
periode de verblijfsdienst nodig hebben. Feitelijk is er dan sprake van een samenhangende bundel van basisdiensten
voor opslag. BG Transco biedt dergelijke bundels (zogeheten "bundled units" aan). Daarbij is het denkbaar dat er vraag
zal ontstaan naar de drie losse onderdelen van de bundel. Bijvoorbeeld een shipper die structureel het risico loopt een
"long-positie" te hebben in het balanceringsregime, zal hoofdzakelijk geïnteresseerd zijn in de basisdienst injectie72.
Hiermee kan hij immers zijn balans herstellen. Het omgekeerde geldt uiteraard ook.
Vraag 19. Naar welke basisdiensten opslag bestaat op dit moment vraag bij de respondenten? Hoe zouden
eventuele bundels samengesteld dienen te worden?
Vraag 20. Kunnen de basisdiensten injectie en productie ook in afschakelbare vorm worden aangeboden? Zo ja, is
hier naar de mening van respondenten behoefte aan in de markt?
.
70 "Developing Gas Storage and an Asset-based Gas Trading Tool", presentatie Fred Attwater, Scottish Power, Flame
conference 2001.
71 Hedging is het kopen of verkopen van futures (financiële instrumenten welke betrekking hebben op koop of verkoop in de
toekomst) om eventuele verliezen ten gevolge van prijsfluctuaties te voorkomen.
72 Zie voor uitleg hoofdstuk 8.
- Pagina 32 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
4.7 Duur van Basisdiensten transport en opslag
94. In de tijdelijke Richtlijnen heeft DTe een aantal voorschriften gegeven met betrekking tot de duur van de contracten voor
basisdiensten. De belangrijkste hiervan is dat de looptijd van de aangeboden basisdiensten afgestemd dient te zijn op
de vraag van marktpartijen73. DTe is van mening dat er ten aanzien van de duur van basisdiensten geen principiële
verschillen zijn voor basisdiensten transport, opslag en de basisdiensten voor de met het transport noodzakelijkerwijs
verbonden diensten74.
95. Wanneer een volledig liquide secundaire markt in Nederland zou bestaan, zou het waarschijnlijk niet nodig zijn om meer
gespecificeerde voorschriften te geven. Immers, in een liquide marktsituatie kan door het opkopen van diverse korte
termijn contracten, voor een langere termijn transportcapaciteit worden gecreëerd. Andersom kan een lange termijn
transportcontract in diverse korte contracten opgedeeld en verkocht worden. DTe stelt vast dat op dit moment nog geen
liquide secundaire markt bestaat voor transportdiensten. Daarom acht DTe het noodzakelijk om in de beginfase van een
geliberaliseerde markt nadere eisen te stellen aan de termijnen waarmee de transport- en opslagbedrijven contracten
voor basisdiensten aanbieden. Deze eisen gelden voor alle in dit hoofdstuk en hoofdstuk 7 (noodzakelijkerwijs met het
transport verbonden diensten), genoemde basisdiensten.
Vraag 21. Achten respondenten het noodzakelijk dat DTe nadere voorwaarden stelt aan de looptijden van contracten voor basisdiensten? Vraag 22. Delen respondenten de opvatting dat het vraagstuk van de looptijden van de contracten voor transport, opslag en de noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten identiek is?
4.7.1 Korte termijn contracten
96. Om te voorkomen dat alle of een groot deel van de beschikbare transportcapaciteit wordt vastgelegd in lange termijn
contracten, is het van belang om een zeker minimum aan transport- en opslagcapaciteit te reserveren voor korte termijn
contracten. DTe acht dit noodzakelijk omdat lange termijn contracten de ontwikkeling van een liquide markt voor
gaslevering kunnen belemmeren. Daarnaast is DTe van mening dat lange termijn contracten een verhoogd risico voor
nieuwe toetreders betekenen, aangezien nieuwkomers op de markt minder de gelegenheid hebben gekregen om een
uitgebreide klantenportefeuille op te bouwen.
97. In de tijdelijke Richtlijnen wordt 20 procent van de totale transportcapaciteit genoemd als indicatie van een zeker
minimum dat het transportbedrijf dient te reserveren voor korte termijn contracten. De noodzaak voor reservering van
een dergelijk minimum zal echter geleidelijk verdwijnen op het moment dat een liquide secundaire markt zich in
Nederland ontwikkelt. Een geleidelijke ontwikkeling van een secundaire markt betekent ook een geleidelijk afbouw van
het percentage dat transport- en opslagbedrijven op de primaire markt voor korte termijn contracten dienen te
reserveren. Om er zorg voor te dragen dat het totale aanbod aan korte termijn contracten (zowel op de primaire als
secundaire markt) de komende jaren voldoende zal zijn, is DTe voornemens om in de nieuwe Richtlijnen een indicatie
te geven van het vereiste totale minimum aanbod. Dit betekent dat transport- en opslagbedrijven op de primaire markt
de verplichting zullen hebben om het aanbod op de secundaire markt aanvullen tot het totale vereiste minimum
aanbod. Is er geen secundaire markt, dan zullen de aanbieders op de primaire markt überhaupt het totale minimum aan
korte termijn contracten moeten verzorgen.
73 Randnummer 35 tijdelijke Richtlijnen.
74 Zie voor deze diensten hoofdstuk 7.
- Pagina 33 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
98. Contracten met een looptijd van één jaar of minder worden in dit verband beschouwd als korte termijn contracten75.
Transportbedrijven dienen op grond van de tijdelijke Richtlijnen contracten met een looptijd van minimaal 1 dag aan te
bieden76. Uit verschillende gesprekken die DTe met marktpartijen heeft gevoerd, is echter gebleken dat de behoefte in
de markt aan korte termijn contracten hoofdzakelijk wordt gedreven door de periode waarbinnen shippers in balans
dienen te zijn. Dit betekent dat bij een balanceringseis op uurbasis in de markt behoefte bestaat aan
transportcontracten met een minimale looptijd van een uur. DTe is daarom voornemens om in de nieuwe Richtlijnen te
bepalen dat een transportbedrijf in ieder geval contracten dient aan te bieden met dezelfde looptijd als de periode
waarbinnen shippers in balans moeten zijn77. Gasunie heeft er evenwel op gewezen dat zij om technische redenen pas
in het jaar 2003 in staat zal zijn om dagcontracten te aan te bieden. DTe zal dit standpunt van Gasunie moeten
beoordelen, met name voor contracten met een looptijd korter dan een dag.
Vraag 23. Welke methoden zijn er om te bevorderen dat een bepaald gedeelte van de transport- en opslagcapaciteit als korte termijn contracten wordt aangeboden? Vraag 24. Welke looptijd van contracten dient DTe in dat verband te beschouwen als korte termijn contracten? Vraag 25. Met welke looptijd dienen de basis transport- en opslagdiensten in het jaar 2002 minimaal te worden aangeboden en waarom?
4.7.2 Lange termijn contracten
99. Ten aanzien van de maximale duur van basiscontracten wordt in de tijdelijke Richtlijnen bepaald dat deze niet meer dan
vijf jaar mag bedragen. Daarnaast is bepaald dat het verlenen van verlengingsopties niet is toegestaan78. Hiermee heeft
DTe beoogd een situatie te stimuleren waarbij periodiek op de primaire markt nieuwe transportcapaciteit wordt
aangeboden. In een eventuele situatie van schaarste van transport- en opslagcapaciteit betekent dit dat nieuwe
toetreders evenveel kans hebben op het reserveren van de capaciteit als de partijen die reeds actief zijn op de
Nederlandse markt.
100. Indien in Nederland een liquide secundaire markt voor gasopslag- en transportcapaciteit ontstaat, zijn Richtlijnen met
betrekking tot de maximale duur niet nodig. Voorwaarde voor het ontstaan van een secundaire markt is dat het
contractueel mogelijk moet zijn om lange termijn contracten op te delen en als korte termijn contracten te verkopen.
DTe overweegt om in de Richtlijnen voor het jaar 2002 geen bepalingen op te nemen met betrekking tot de toegestane
maximum duur van basisdiensten en de ontwikkeling van een secundaire markt af te wachten. Daarentegen kan zij
bepalen dat het voor een shipper of handelaar contractueel mogelijk moet zijn om lange termijn contracten op een
secundaire markt als verschillende korte termijn contracten door te verkopen. Indien DTe in het jaar 2002 constateert
dat de ontwikkeling van een secundaire transportmarkt op korte termijn niet voorzienbaar is, zal zij alsnog in de
Richtlijnen aanvullende bepalingen omtrent de toegestane maximum duur van transport basisdiensten opnemen.
101. Ter verduidelijking heeft DTe de verschillende basisdiensten voor transport en opslag en de daaraan gekoppelde
bepalingen met betrekking tot de duur van de contracten in onderstaand overzicht opgenomen.
75 Randnummer 32 tijdelijke Richtlijnen.
76 Voor het jaar 2001 was het transportbedrijven mits deugdelijk gemotiveerd toegestaan om van dit minimum af te
wijken en een minimale looptijd van 1 maand te hanteren (randnummer 35).
77 In hoofdstuk 8 wordt nader ingegaan op het technisch mogelijke balanceringsregime.
78 Randnummers 32 resp. 36 van de tijdelijke Richtlijnen.
- Pagina 34 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 6. Overzicht basisdiensten transport en opslag
Basisdiensten Voorwaarden met betrekking tot duur van de
basisdiensten
Transport ?? Gegarandeerd ?? Aansluiten bij vraag in markt
?? Afschakelbaar ?? In ieder geval: 20 procent
Vraag 26. Zijn de respondenten van mening dat DTe in de Richtlijnen voor het jaar 2002 regels moet opnemen ten
aan zien van de minimale of maximaal toegestane duur van contracten voor basisdiensten? Zo ja, welke?
- Pagina 35 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
5 TARIEFSTRUCTUREN BASISDIENSTEN TRANSPORT EN OPSLAG
5.1 Inleiding
70. Een tariefstructuur zorgt ervoor dat kosten op eenduidige wijze in tarieven worden vertaald. Onderdeel van een
tariefstructuur zijn tariefdragers (afrekeneenheden) per klantencategorie (deelmarkt). DTe is van mening dat de
tariefstructuur efficiënt gebruik van het netwerk moet bevorderen, doordat gebruikers de juiste economische signalen
krijgen.
5.2 Voorwaarden Tariefstructuur
71. In beginsel moet iedere afnemer in ieder geval de kosten betalen die hij veroorzaakt (kostenveroorzakingsbeginsel) en
mag er geen kruissubsidie tussen de verschillende tariefdragers en deelmarkten plaatsvinden. De tijdelijke Richtlijnen
bepalen dat de tariefstructuur van een transportbedrijf zo ingericht dient te zijn dat afnemers in beginsel de kosten
betalen die zij veroorzaken. Dit betekent onder andere dat de vaste kosten in een vast tariefelement dienen te worden
verwerkt, en de variabele kosten in een variabel tarief element79.
72. Verder is in de tijdelijke Richtlijnen bepaald dat bij het ontwerp van de tariefstructuur op redelijke wijze rekening
gehouden dient te worden met milieu, duurzaamheid en veiligheid80. Transporttarieven kunnen in zekere mate van
invloed zijn op het milieu, de duurzaamheid en de veiligheid, aangezien deze tarieven medebepalend zijn voor de
locaties waarop in de toekomst nieuwe transportcapaciteit benodigd zal zijn.
73. Naast bovengenoemde elementen heeft DTe een aantal principes geïdentificeerd waarvan het noodzakelijk is dat een
transportbedrijf er bij de inrichting van haar tariefstructuur rekening mee houdt. Hieronder worden deze principes
genoemd.
a) Non-discriminatie: De tariefstructuur van het transportbedrijf moet op gelijke voet toegang verlenen en mag geen
elementen bevatten waardoor bepaalde shippers, leveringsbedrijven of eindverbruikers worden bevoordeeld of
benadeeld;
b) Transparantie en duidelijkheid: De tariefstructuur moet begrijpelijk zijn en eenduidig in de toepassing. Afnemers
en shippers moeten op eenvoudige wijze kunnen berekenen welk totaaltarief voor een bepaald transport hen in
rekening zal worden gebracht en welke condities hierop van toepassing zijn;
c) Bevorderen van handel: De tariefstructuur mag de ontwikkeling van de Nederlandse (en Europese) markt voor
gaslevering niet belemmeren, doch moet de verhandelbaarheid bevorderen.
74. DTe onderkent dat het voor een transportbedrijf onmogelijk is om een tariefstructuur te ontwerpen waarbij met alle
bovengenoemde belangen op gelijke wijze rekening wordt gehouden. Zo kan een tariefstructuur waarbij het
kostenveroorzakingsbeginsel onverkort wordt toegepast minder geschikt zijn voor het bevorderen van handel op de
markt voor gaslevering. Elke tariefstructuur kent dan ook haar eigen voor- en nadelen. Desalniettemin acht DTe het
mogelijk dat een transportbedrijf een tariefstructuur ontwerpt waarbij in belangrijke mate aan de meeste van
79 Randnummer 38 tijdelijke Richtlijnen.
80 Randnummer 20 tijdelijke Richtlijnen.
- Pagina 36 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
bovengenoemde belangen wordt voldaan. DTe is voornemens in de Richtlijnen aanvullende voorschriften op te nemen ten aanzien de te hanteren tariefstructuur.
Vraag 27. Zijn de respondenten van mening dat DTe in de nieuwe Richtlijnen aanvullende voorschriften moet opnemen voor de door het transportbedrijf te hanteren tariefstructuur? Vraag 28. Met welke principes dient een transportbedrijf naar de mening van respondenten bij het opstellen van haar tariefstructuur rekening te houden?
5.3 Tariefstructuur van het transportdeel van Gasunie
75. Zoals in hoofdstuk 3 is aangegeven, is het netwerk van het transportdeel van Gasunie in tegenstelling tot de netwerken
van de regionale transportbedrijven ook geschikt voor backhaul- en transitdiensten81. Vanwege dit verschil, alsmede het
feit dat het netwerk van het transportdeel van Gasunie een belangrijke rol zal spelen in het ontwikkelen van de markt
voor gaslevering, overweegt DTe om andere regels te stellen met betrekking tot de tariefstructuur van het transportdeel
van Gasunie dan met betrekking tot die van de regionale transportbedrijven.
76. Om te bepalen welke aanvullende regels met betrekking tot de tariefstructuur voor het transportdeel van Gasunie in de
Richtlijnen wenselijk zijn, heeft DTe vier verschillende tariefstructuren onderzocht82. Per tariefstructuur is bekeken in
hoeverre rekening wordt gehouden met bovengenoemde belangen. De volgende tariefstructuren zijn onderzocht:
a) Een point-to-point systeem: de gebruiker van het netwerk betaalt een tarief dat gebaseerd is op de afstand van
het entry point naar het exit point. DTe beschouwt een "entry point" als een fysiek punt in een transportnetwerk
waar gas op ingevoerd kan worden. Bij dit systeem wordt de transportcapaciteit gecontracteerd tussen een van
tevoren aangegeven entry point en exit point. Er geldt een afstandgerelateerd transporttarief over de contractuele
afstand tussen de twee punten, ongeacht de fysieke gasstroom. Eventueel wordt daarbij een entrance-fee
(toegangsprijs) in rekening gebracht voor toegang tot het netwerk. Als variant op dit systeem kan een verdeling in
zones worden gecreëerd waarvoor een strippenkaart tarief zou kunnen gelden83. In het huidige Commodity
Diensten Systeem (hierna: CDS ) van Gasunie wordt gebruik gemaakt van een tariefstructuur met zowel een
entrance-fee als een point-to-point tarief;
b) Een postzegel systeem: de gebruiker betaalt een vast tarief voor gecontracteerde transportcapaciteit welke
binnen het gehele Nederlandse transportnet vrij kan worden ingezet, ongeacht waar het gas wordt aangeleverd of
afgenomen84;
c) Een entry point systeem: de gebruiker van het netwerk betaalt alleen een entrance-fee voor toegang tot het
netwerk. Alle relevante kosten zijn in deze entrance-fee verdisconteerd. De hoogte van de entrance-fee kan voor
81 Transitdiensten zijn die diensten welke gas, beste md voor het buitenland, over het Nederlandse transportnet
transporteren.
82 Deze tariefstructuren vertonen grote overeenkomsten met de tariefstructuren die door het Platform Versnelling
Energieliberalisering zijn onderzocht. Daar waar mogelijk zal dezelfde terminologie worden gehanteerd. Zie verder
Deelrapport marktmodel Gas: aanzet voor een discussie over vier mogelijke modellen (concept versie van 11 mei 2001,
www.energieliberalisering.nl.).
83 Het Platvorm Versnelling Energieliberalisering noemt dit model, in haar "Deelrapport marktmodel gas", het zone-naar-zone
model.
84 Het Platvorm Versnelling Energieliberalisering noemt dit model, in haar "Deelrapport marktmodel gas", het
Gashoudersmodel.
- Pagina 37 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
elk entry point gelijk zijn (en is dan gelijkwaardig aan het postzegel systeem) maar kan ook variëren. Voor de laatste oplossing kan men kiezen indien er sprake is van schaarse capaciteit op bepaalde entry points; d) Een entry -exit point: de gebruiker van het netwerk betaalt een entrance-fee op het moment dat het gas in het netwerk wordt gevoerd en een exit-fee op het moment dat het gas het netwerk weer verlaat. Deze entrance-fee kan door de shipper worden betaald en de exit-fee door de eindafnemer85. De hoogte van de entrance- en exit- fees wordt bepaald door schaarste op het entry respectievelijk exit point. Een dergelijk entry exit systeem wordt op de Britse gasmarkt gehanteerd. Als variant op dit systeem is een toevoeging van afstandgerelateerde kosten mogelijk, eventueel via een verdeling van entry en exit points in zones, om de werkelijk gemaakte kosten van transport over lange afstanden tot uitdrukking te laten komen. Men kan zich deze structuur ook voorstellen als een matrix, waarbij voor iedere combinatie tussen een entry en een exit point (of zone) een ander tarief tot stand komt; waarbij zowel congestie op de entry en exit points als afstand van en congestie op het specifieke af te leggen traject in ogenschouw wordt genomen.
77. DTe is van mening dat ieder van de hierboven beschreven tariefstructuren toepasbaar is op de basisdiensten die in
hoofdstuk 4 werden beschreven. De effecten van de tariefstructuren op de realisatie van de doelstellingen van de
Gaswet variëren echter sterk. De inschatting van DTe van de voor- en nadelen van deze structuren zijn in onderstaande
tabel gezet.
85 Uiteraard kan het ook de shipper zijn die beide fees betaalt.
- Pagina 38 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 7. Tariefstructuren transportdiensten
Point-to-point Postzegel Entry point Entry - Exit point
Economisch efficiëntie / Afstandgerelateerde kosten worden als costdriver Dit systeem geeft geen uitdrukking aan Het kostenveroorzakingsprincipe Het kostenveroorzakingsprincipe geldt op
kostenveroorzakingsprincip weergegeven. Fysieke afstanden komen niet het kostenveroorzakingsbeginsel, en geldt op de entry points. Per zowel de entry als de exit points.
e noodzakelijkerwijs overeen met contractuele afstanden berust op kruissubsidies van korte naar individueel transport kan er sprake De genoemde variant (met toevoeging van
(zijn in de regel korter) en geven derhalve niet persé lange afstandtransporten of van lage zijn van kruissubsidie afstandgerelateerde kosten) biedt bovendien
uitdrukking aan het kostenveroorzakingsprincipe. De naar hoge congestietrajecten. De (bijvoorbeeld van een lange de mogelijkheid om de werkelijk gemaakte
afstandgerelateerdheid is ook geen oplossing voor het gasmarkt verschilt op dit punt van de afstand transport of een transport kosten van transport over lange afstanden tot
aangeven van knelpunten in het systeem, gezien alleen electriciteitsmarkt, gezien de fysieke op een deel van het netwerk met uitdrukking te laten komen, zodat zowel
de fysieke afstand in ogenschouw wordt genomen. concentratie van het aanbod van gas op hoge congestie). Knelpunten in congestie op de entry en exit points als afstand
de Nederlandse markt. Hierdoor ligt een het netwerk, anders dan congestie van en congestie op het specifieke af te leggen
postzegeltarief wellicht minder voor de op entry points, worden niet traject in ogenschouw wordt genomen. Het
hand. De knelpunten in het netwerk gesignaleerd. uitdrukken van deze elementen in een matrix,
worden met dit systeem niet kan verder de hanteerbaarheid vergroten. Per
gesignaleerd en het postzegeltarief geeft individueel transport wordt hier de juiste
dan ook niet de juiste economische congestieprikkel gegeven. Dit systeem geeft
prikkels. derhalve het best uitdrukking aan het
kostenveroorzakingsbeginsel.
Bevorderen van handel Belemmert handel omdat, afhankelijk van de gekozen Bevordert handel vanwege maximale Bevordert handel vanwege Maakt handel mogelijk vanwege de flexibiliteit.
uitwerking, capaciteit alleen tegen gelijke kosten eenvoud en flexibiliteit. eenvoud en flexibiliteit.
doorverkocht kan worden aan een shipper met dezelfde
entry/ exit points of pas naderhand en met extra
administratieve handelingen kan worden bepaald.
Bovendien is de commerciële anonimiteit niet
gewaarborgd.
Non-discriminatie Omdat fysieke afstanden van transport niet Discriminatie van bepaalde shippers is in In dit systeem kan non- In dit systeem kan non-discriminatie op een
noodzakelijkerwijs overeen komen met contractuele dit systeem zeer moeilijk te discriminatie op een bepaald entry bepaald entry of exit point gegarandeerd
- Pagina 39 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Point-to-point Postzegel Entry point Entry - Exit point afstanden (zijn in de regel korter), zou een geïntegreerd verwezenlijken. In beginsel zou dit point gegarandeerd worden. worden. Echter, in de prijsbepaling van de gasbedrijf door extra transport opbrengsten bevoordeeld systeem het principe van non- Echter, in de prijsbepaling van de entry/exit points kan een element van kunnen worden(zgn. over-recovery). Discriminatie van discriminatie het best garanderen. entry points kan een element van discriminatie optreden door bevoordeling van shippers is echter minder problematisch, indien voor discriminatie optreden door bepaalde shippers die veelvuldig van een elke shipper dezelfde point-to-point prijs geldt. bevoordeling van bepaalde bepaald entry point gebruik maken. shippers die veelvuldig van een Transparante en marktconforme prijsstelling op bepaald entry point gebruik deze punten is derhalve van groot belang voor maken. Transparante en het succes van dit systeem. Indien aan deze marktconforme prijsstelling op voorwaarden voldaan is kan dit systeem non- deze punten is derhalve van groot discriminatie goed garanderen. belang voor het succes van dit systeem.
Transparantie / Dit systeem is complex in de toepassing aangezien per Dit systeem is het meest eenvoudig. Dit systeem is eenvoudig. Dit systeem is min of meer eenvoudig. duidelijkheid individueel transport de contractuele afstand moet worden vastgesteld.
Milieu, duurzaamheid, Gezien de zwakke connectie tussen afstanden en Dit systeem geeft geen uitdrukking Dit systeem geeft ten dele Dit systeem geeft in belangrijke mate veiligheid kostenveroorzaking geeft dit systeem geen aan kostenveroorzaking of congestie uitdrukking aan uitdrukking aan kostenveroorzaking en (bij prikkels t.o.v. milieu, duurzaamheids- of op bepaalde delen van het netwerk kostenveroorzaking (en benadering) aan congestie en is derhalve veiligheidsoverwegingen. Dit systeem geeft geen en geeft derhalve geen prikkels t.o.v. congestie op het netwerk) en geschikt om prikkels t.o.v. milieu, congestiesignaal. Verder geeft dit systeem een milieu, duurzaamheids- of is derhalve ten dele geschikt duurzaamheids- of
- Pagina 40 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Point-to-point Postzegel Entry point Entry - Exit point negatieve prikkel voor transport over lange veiligheidsoverwegingen. Door om prikkels t.o.v. milieu, veiligheidsoverwegingen te geven. Dit afstanden en is het mogelijk dat congestie wordt kruissubsidie ontstaat in principe een duurzaamheids- of systeem is ook geschikt voor het afgeschoven van het landelijk naar het regionale onwenselijke incentivestructuur veiligheidsoverwegingen te toepassen van backhaul kortingen. Dit net. welke nadelige gevolgen zou kunnen geven. Dit systeem is ten dele systeem geeft derhalve het best hebben wat betreft premature of geschikt voor het toepassen uitdrukking aan de milieu en andere onnodige expansie. van backhaul kortingen. overwegingen.
- Pagina 41 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
78. De bovenstaande tabel afwegend, overweegt DTe dat een entryexit point tariefstructuur, zoals beschreven onder punt
d, het meest aan de beschreven criteria voldoet. Om een entry-exit systeem overzichtelijk te houden is het van belang
dat een beperkt aantal entry- en exit points ontstaat. Om te bepalen welke entry-points van belang zijn kan men wellicht
kijken naar de fysieke plaatsen waar gas wordt ingevoerd. DTe zou in de Richtlijnen bijvoorbeeld kunnen opnemen dat
iedere fysieke plek waar derden gas in het net van het transportdeel van Gasunie brengen een entry-point, met
bijbehorend tarief, behoort te zijn. Op deze wijze zullen (naar schatting) maximaal 10 entry-points ontstaan. Aan de kant
van de exit-points lijkt een en ander complexer. Er zijn immers ruim 1.100 gasontvangststations waar gas fysiek het
netwerk van het transportdeel van Gasunie verlaat. Het ligt voor de hand dat hier een praktische oplossing voor
gevonden moet worden, bijvoorbeeld verdeling in zones.
79. Het Platform Versnelling Energieliberalisering heeft de point-to-point en entry/exit varianten uitgewerkt in een " zone-
naar-zone" systeem, waarbij feitelijk een strippenkaart-model ontstaat. Het Platform constateert dat een zone-model ten
opzichte van point-to-point systeem, weliswaar meer mogelijkheden voor handel biedt, doch dat deze tegelijkertijd weer
worden ingeperkt. Ook geeft deze variant geen uitdrukking aan het kostenveroorzakingsbeginsel. Deze variant biedt wel
een mogelijke oplossing voor het hoge aantal exit points. Gelet echter op het feit dat Nederland binnen Europa te zien is
als een zone, vraagt DTe zich af welke voordelen het instellen sub-zones binnen Nederland heeft. Met name een groot
aantal subzones zal gashandel zeer complex maken.
Vraag 29. Welke tariefstructuur verdient naar de mening van de respondenten de voorkeur, en waarom? Zijn er andere tariefstructuren die DTe dient te onderzoeken? Hoe dienen bij een eventuele keuze voor een entry/exit systeem, de entry- en exit punten bepaald te worden?
5.4 Tariefstructuur regionale gastransportbedrijven
80. De enige invoeding van gas op het netwerk van een regionaal transportbedrijf is afkomstig vanaf het netwerk van het
transportdeel van Gasunie, met uitzondering van het Zebra netwerk86. Dit betekent dat een vrije afnemer van een
regionaal transportbedrijf in alle gevallen te maken heeft met minimaal 2 transportbedrijven: het distributiebedrijf en het
transportdeel van Gasunie.
81. Gezien het feit dat een vrije afnemer van een regionaal transportbedrijf met minimaal twee bedrijven te maken heeft,
bestaat de mogelijkheid dat de tariefstructuren van de twee bedrijven niet onderling op elkaar zijn afgestemd
("contractual pancaking")87. Contractual pancaking kan ontstaan doordat aaneengesloten bedrijven verschillende
tarieven en voorwaarden hanteren, bijvoorbeeld:
?? Verschillen in tariefstructuur;
?? Verschillen in balanceringseisen;
86 Enkele uitzonderingen zoals bijvoorbeeld biogas e.d. daargelaten.
87 Voor Zebra zou het probleem van contractual pancaking zich alleen kunnen voordoen indien de tariefstructuur niet aansluit
op die van het Distrigas netwerk. Immers, het Zebra netwerk is alleen verbonden met het Belgische Distrigas, zie paragraaf
6.2.
- Pagina 42 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
?? Verschillen in overige voorwaarden (bijvoorbeeld termijnen).
Vraag 30. In welke mate bestaat het probleem van contractueel pancaking in tarieven en voorwaarden momenteel in Nederland? Met welke bepalingen in de Richtlijnen kan DTe dit voorkomen?
5.5 Onderlinge vergelijkbaarheid tarieven regionale gastransportbedrijven
82. Op basis van de Richtlijnen zouden de tarieven voor regionaal gastransport onderling vergelijkbaar moeten zijn. Dit is tevens van belang voor de vrije afnemers, aangezien zij kunnen onderhandelen over hun nettoegang. Voor een succesvolle onderhandeling is het immers belangrijk dat de afnemer beschikt over vergelijkingsmateriaal als referentiepunt voor het aanbod dat het betreffende regionale transportbedrijf doet.
83. Om deze vergelijking mogelijk te maken moet aan een aantal minimumvoorwaarden zijn voldaan. In de eerste plaats dient sprake te zijn van gelijksoortige tariefstructuren. Het is immers onmogelijk om tarieven te vergelijken wanneer de tariefstructuren verschillen. In de tweede plaats betreft dit de wijze waarop kosten zijn gealloceerd. Hiermee wordt bedoeld dat tarieven niet vergelijkbaar zijn wanneer de kosten die door een tarief worden gedekt verschillen. In de derde plaats zijn tarieven niet vergelijkbaar wanneer de gealloceerde kosten op verschillende wijze (dus met verschillende boekhoudkundige regels) zijn berekend88. Zonder deze minimumvoorwaarden is de kans groot dat tariefsvergelijking van de distributiebedrijven ontaardt in een vergelijking van "appels" met "peren".
84. In onderstaande tabel staat weergegeven op welke wijze de regionale transportbedrijven met vrije afnemers hun indicatieve tarieven voor het jaar 2001 hebben ingediend. De tariefdragers lijken voor een belangrijk deel geharmoniseerd en versimpeld ten opzichte van het CDS. Op basis van overleg met een aantal bedrijven heeft DTe geconstateerd dat de bedrijven van mening zijn dat hun tariefstructuur goed aansluit bij de tarieven van het transportdeel van Gasunie. Contractual pancaking zou geen probleem zijn.
85. De wijze waarop de kosten zijn gealloceerd naar de verschillende tariefdragers oogt minder geharmoniseerd (zie hoofdstuk 6). Opvallend is ook dat het voorschrift uit de tijdelijke Richtlijnen dat vaste kosten in een vast tariefelement verwerkt moeten worden, en variabele kosten in een variabel tariefelement, niet tot vergelijkbare tarieven heeft geleid.
88 In hoofdstuk 6 wordt nader ingegaan op het berekenen en alloceren van de kosten.
- Pagina 43 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 8. Vergelijking transporttarieven 2001 voor regionale gastransportbedrijven
Naam Kosten Tariefdragers Variabel / Vast Tarief
Eneco ?? investering, onderhoud, beheer, operationele kosten, ?? m3/h/j variabel ?? fl.51,93
precario rechten
?? meteropname, incasso, vervanging aansluiting ?? aansluiting/j vast ?? fl. 1466,--
Eneco Zie Eneco ?? m3/h/j variabel ?? fl. 51,93
N-O Friesland ?? aansluiting /j vast ?? fl. 1466
Essent Limburg ?? kosten hoge druk net (o.a. kapitaal, rendement e.d.) ?? m3/h variabel ?? fl. 44,--
exclusief meter- en verkoopkosten.
?? meter en verkoop kosten ?? aansluiting/j vast ?? G1000: fl. 3922,--
G1600: fl. 4529
G2500: fl. 5431
Essent Brabant ?? kosten hoge druk net (o.a. kapitaal, rendement e.d.) ?? m3/h variabel ?? fl. 44,--
exclusief meter- en verkoopkosten.
?? meter en verkoop kosten ?? aansluiting/j vast ?? G1000: fl. 4074,--
G1600: fl. 4681
G2500: fl. 5584
Essent Noord ?? kosten hoge druk net (o.a. kapitaal, rendement e.d.) ?? m3/h variabel ?? HD: fl. 46,30
(Netwerk Noord, exclusief meter- en verkoopkosten. EHD: fl. 10,--
Friesland Netwerk ?? meter en verkoop kosten ?? aansluiting/j vast ?? HD: o.b.v. G1600 fl. 5025
NW-ZO, Friesland EHD: n.v.t.
Netwerk ZW)
Nutsbedrijf ?? kapitaallasten, saldo van lekverliezen en meetwinsten, ?? m3/h variabel ?? fl. 18,33
Haarlemmermeer onderhoudskosten, odoriseren gas
?? meetdiensten, administratie ?? aansluiting/j vast ?? fl. 1360,--
- Pagina 44 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Naam Kosten Tariefdragers Variabel / Vast Tarief
Netbeheer ?? rentekosten, afschrijvingkosten, onderhoud ?? m3/h/j variabel ?? fl. 45,20
Midden Holland ?? meteropname/databeheer, incassokosten/ administratie, ?? aansluiting/j vast ?? fl. 707,--
overhead
Nuon ?? afschrijvingen, gecalculeerde rente over investeringen en ?? m3/h variabel ?? fl. 56,--
operationele kosten
?? totale vaste kosten ?? afnemer /j vast ?? fl. 5100,--
Obragas ?? productiekosten, overhead, afschrijvingen, ?? m3/h/j variabel ?? fl. 35,--
vermogenskosten
?? instandhouding aansluiting, administratie ?? aansluiting /j vast ?? fl. 14586,--
ONS ?? kapitaallasten, onderhoudskosten, odorisatie, saldo ?? m3/h variabel ?? fl. 32,--
lekverlies - meetwinst
?? meteropname, beschikbaar stellen meter ?? aansluiting /j vast ?? fl. 4000,--
Remu ?? kapitaallasten, onderhoudskosten, beheerskosten, overig ?? m3/h variabel ?? fl. 27,94
?? beschikbaar stellen meter, meteropname,
verbruiksadministratie, debiteuren administratie, incasso ?? aansluiting / j vast ?? G1000: fl. 10166
G1600: fl. 10921
Zebra ?? ? ?? m3/h ?? fl. 48,--
Bron: DTe, bewerking van gepubliceerde indicatieve transporttarieven en -voorwaarden 2001
- Pagina 45 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 31. Hoe geschikt is de vergelijking van indicatieve tarieven voor onderhandelingen met regionale
gastransportbedrijven?
86. Zoals reeds blijkt uit de tabel, zijn regionale gastransportbedrijven voorstander van een transporttarief dat volledig of
grotendeels onafhankelijk is van het feitelijke verbruik. In de praktijk zou dat erop neer komen dat afnemers betalen
voor de gecontracteerde capaciteit, ongeacht het gebruik. Middelgrote en grote afnemers zullen in de regel in staat zijn
om zelf te bepalen hoeveel capaciteit zij wensen te contracteren. Voor kleine afnemers (waaronder huishoudens) zou
een dergelijk systeem evenwel betekenen dat wordt betaald voor de technische maximum aansluitcapaciteit, ongeacht
of dit maximum wordt benut. Dit kan tot tariefstijgingen leiden voor afnemers met een laag gasverbruik.
87. DTe is van mening dat een tariefstructuur het kostenveroorzakingsprincipe moet reflecteren. De kosten van de distributiebedrijven worden gedeeltelijk veroorzaakt door het beschikbaar maken van capaciteit, en gedeeltelijk door het daadwerkelijk transporteren van gas. Een volledig gebruiksonafhankelijk tarief zou geen recht doen aan deze situatie.
Vraag 32. Wat is de mening van respondenten over een grotendeels gebruiksonafhankelijke tariefstructuur voor regionale gastransportbedrijven?
5.6 Tariefstructuur gasopslagbedrijven
88. In hoofdstuk 4 werd aangegeven dat DTe de volgende basisdiensten ziet voor opslagfaciliteiten:
?? Injectie (m3/tijdseenheid)
?? Productie (m3/tijdseenheid)
?? Ruimte (m3).
89. In het bovenstaande overzicht is steeds per basisdienst tussen haakjes aangegeven welke tariefdragers DTe voor ogen
heeft. Voor injectie en productie zijn dit capaciteitseenheden. Voor ruimte wordt alleen een volume-eenheid voorgesteld.
De tijdseenheid bij de tariefdragers voor injectie- en productiecapaciteit is opengelaten. Men kan denken aan capaciteit
per uur, per etmaal, of per deel van een etmaal. DTe vermoedt dat het belangrijk is dat deze tijdsduur aansluit bij de
perioden die op de (Europese) gasmarkt worden gehanteerd.
Vraag 33. Welke tariefdragers en overeenkomstige tijdseenheden dient DTe per opslagbasisdienst voor te schrijven in de Richtlijnen?
- Pagina 46 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
6 KOSTENORIENTATIE EN EFFICIENCY TRANSPORT
6.1 Inleiding
102. Indien een markt wordt gekenmerkt door een gebrek aan concurrentie, is het risico aanwezig dat een bedrijf met een
economische machtspositie misbruik maakt van zijn positie door bijvoorbeeld excessief hoge tarieven in rekening te
brengen. Om dit risico in te perken, is het gebruikelijk om vooraf regels te stellen die dit misbruik kunnen voorkomen.
103. In dit hoofdstuk wordt onderzocht in welke mate gastransportbedrijven een economische machtspositie hebben.
Aanvullend wordt aangegeven met welke bepalingen in de Richtlijnen de mogelijkheid om misbruik te maken van deze
positie beperkt kan worden. In het bijzonder wordt ingegaan op de mogelijkheden om het efficiënt handelen van
transportbedrijven te bevorderen.
6.2 De huidige concurrentiesituatie op de Nederlandse markt voor transportdiensten
104. Wanneer men in Nederland gas wenst te leveren aan een afnemer, dient men gebruik te maken van één of meer van
de in Nederland aanwezige transportnetten:
?? Het netwerk van het transportdeel van Gasunie;
?? De Zebraleiding;
?? De regionale distributienetwerken.
105. Het netwerk van het transportdeel van Gasunie en de regionale distributienetwerken zijn zo aangelegd dat zij naadloos
op elkaar aansluiten. Indien een shipper gas wil leveren aan een afnemer die aangesloten is op een distributienetwerk
dient hij zowel gebruik te maken van het netwerk van het transportdeel van Gasunie als van het bewuste regionale
distributienetwerk. Het netwerk van het transportdeel van Gasunie en de verschillende distributienetwerken overlappen
elkaar geografisch niet wezenlijk. Zij zijn derhalve geen concurrenten van elkaar.
106. Gasunie heeft in gesprekken met DTe aangegeven dat het transportdeel van Gasunie concurrentie ondervindt van de Zebraleiding. Voorts zou het transportdeel van Gasunie op de internationale transitmarkt concurrentie ondervinden. Om het eerste argument te beoordelen heeft DTe de situatie en ligging van de Zebraleiding nader onderzocht. Dit onderzoek heeft geleid tot de volgende bevindingen:-
?? De Zebraleiding heeft alleen een interconnectie met het netwerk van het Belgische Distrigas (dus niet met het
transportdeel van Gasunie of de distributienetwerken, behoudens "noodgarantie");
?? Bedrijven die zijn aangesloten op het Zebranetwerk zijn hiertoe gebonden via langlopende contracten;
?? Bedrijven die gelegen zijn in het betreffende grondgebied zijn of aangesloten op het Zebranetwerk of op het
netwerk van . Er zijn geen bedrijven met een dubbele aansluiting en switchen is technisch gezien alleen mogelijk
indien een nieuwe aansluiting wordt aangelegd;
?? Zebra heeft in een gesprek met DTe aangegeven zichzelf niet als concurrent van het transportdeel van Gasunie te
zien.
??
107. Bovenstaande bevindingen leiden tot de conclusie dat de Zebraleiding niet met het netwerk van het transportdeel van
Gasunie concurreert bij het aanbieden van transportdiensten.
- Pagina 47 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
108. Ten aanzien van het argument van het transportdeel van Gasunie dat zij concurrentie ondervindt op de internationale
transitmarkt, merkt DTe op dat dit niet afdoet aan het feit dat het transportdeel van Gasunie op de binnenlandse markt
een (bijna) monopoliepositie bezit. DTe dient richtlijnen vast te stellen ten behoeve van indicatieve tarieven en
voorwaarden die gelden op de nationale markt. Op die nationale markt is het transportdeel van Gasunie een
monopolist. Het feit dat het transportdeel van Gasunie op de internationale markt concurrentie zou ondervinden, doet
daar niets aan af89.
109. Verder is DTe van mening dat verreweg de meeste afnemers niet kunnen kiezen voor een bepaald regionaal
transportnetwerk. Er bestaat in de meeste gevallen simpelweg slechts één netwerk in de buurt waarop men
aangesloten kan worden. DTe is derhalve van mening dat de netbeheerders van de regionale transportnetwerken ook
gezien moeten worden als monopolisten.
110. Wel merkt DTe op dat het aannemelijk is dat in uitzonderingssituaties wel enige keuzevrijheid bestaat. Te denken valt
aan afnemers op het geografische grensgebied tussen regionale transportnetwerken of afnemers die vlakbij het netwerk
van Gasunie en een regionaal transportnetwerk gesitueerd zijn. In die situaties is het denkbaar dat via
onderhandelingen wordt afgeweken van de op de Richtlijnen gebaseerde indicatieve tarieven en voorwaarden.
Vraag 34. Wat is de mening van de respondenten ten aanzien van de analyse van DTe over de huidige Nederlandse concurrentiepositie van de transportbedrijven?
6.3 De mogelijkheid van pipe-to-pipe concurrentie
111. Uit het bovenstaande kan worden geconstateerd dat er op de nationale gastransportmarkt feitelijk geen pipe-to-pipe
concurrentie bestaat. DTe acht het niet aannemelijk dat de Nederlandse gastransportbedrijven in de toekomst wél op
grote schaal met daadwerkelijke concurrentie te maken zullen krijgen. Het aanleggen van een
gastransportinfrastructuur is immers kapitaalintensief en tijdrovend. Dit betekent dat er hoge toetredingsbarrières
bestaan voor (potentiële) concurrenten. Daarbij zij opgemerkt dat de vraag naar gas in de meeste delen van Nederland
stabiel, of soms zelfs dalend is. Potentiële concurrenten kunnen in een dergelijke marktsituatie alleen marktaandeel
winnen ten koste van de huidige transportbedrijven. Deze situatie maakt het probleem van hoge toetredingsbarrières
des te nijpender.
112. De conclusie van DTe is dan ook dat de (bijna) monopoliepositie van de transportbedrijven op de binnenlandse markt in
ieder geval in de nabije toekomst gehandhaafd zal blijven. Deze conclusie vormt het uitgangpunt voor de wijze waarop
DTe grondslagen voor indicatieve tariefcalculatie zal voorschrijven. Bovendien heeft DTe geconstateerd dat de Gaswet
geen aanleiding geeft om de concurrentie tussen gastransportbedrijven zogeheten pipe-to-pipe concurrentie verder
te bevorderen. Derhalve zal DTe bij het opstellen van de Richtlijnen geen rekening houden met het bevorderen van
pipe-to-pipe concurrentie.
89 DTe ontving op 21 mei van Gasunie het rapport NV Nederlandse Gasunie: gas carriage and third party transmission tariffs
in Europe, opgesteld door PA Consulting Group. In dit rapport worden de tarieven van het transportdeel van Gasunie
vergeleken met een aantal andere Europese landen. Gelet op het hierboven weergegeven standpunt van DTe inzake transit,
is ervoor gekozen om dit rapport hier niet te bespreken.
- Pagina 48 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 35. Wat is de mening van de respondenten ten aanzien van de analyse van DTe over de mogelijkheid van pipe-to-pipe concurrentie in Nederland? Vraag 36. Zijn respondenten van mening dat (potentiële) pipe-to-pipe concurrentie in de periferie van netwerken aanleiding kan zijn voor onderhandelingen over indicatieve tarieven en voorwaarden?
6.4 Het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie
113. In een concurrerende markt, dat wil zeggen een markt met vrije toe- en uittreding, verschillende vragers en aanbieders,
volledige transparantie en homogene goederen, is het voor bedrijven niet mogelijk om meer dan haar bedrijfskosten
(inclusief een redelijk rendement op het geïnvesteerde vermogen) te verdienen. De klanten van een bedrijf dat een veel
hoger rendement wil behalen, zouden in een dergelijke markt immers de overstap maken naar een bestaande
concurrent of een nieuwe toetreder. Dit is niet altijd mogelijk in een netwerksector (zoals elektriciteit, gas of vaste
telefonie) waar soms een van rechtswege monopolie heerst of waar hoge toetredingbarrières bestaan. Een monopolist
die, in een dergelijke situatie, structureel meer verdient dan zijn bedrijfskosten, maakt in feite misbruik van zijn
monopolie door excessief te prijzen. Hij maakt dan immers misbruik van het feit dat er geen toetreding plaats kan
vinden.
114. Het is gebruikelijk dat een toezichthouder op een monopoloïde markt regels stelt waarin bepaald wordt dat de
monopolist de tarieven dient te baseren op de onderliggende efficiënte kosten (inclusief een redelijk rendement op het
geïnvesteerde vermogen). Op deze wijze worden de uitkomsten van een competitieve markt zo dicht mogelijk
benaderd. Een competitieve markt met vrije- toe en uittreding leidt tot tarieven die gelijk zijn aan lange termijn marginale
kosten. In een de facto monopoloïde markt is het voorschrijven van efficiënte kostenoriëntatie de beste manier om deze
uitkomst te benaderen.
115. Efficiënte kostenoriëntatie gekoppeld aan het kostenveroorzakingsbeginsel, leidt naar het oordeel van DTe bovendien
tot efficiënt handelen van netgebruikers. Immers, de netgebruiker krijgt een prikkel om zijn kosten zoveel mogelijk te
beperken90. Zoals in hoofdstuk 2 reeds is aangegeven behoort het bevorderen van het doelmatig handelen van
netgebruikers tot de doelen van de Richtlijnen.
116. Samenvattend merkt DTe op dat de indicatieve tarieven van gastransportbedrijven voor transportdiensten op efficiënte
kosten gebaseerd moeten zijn. In paragraaf 6.5 wordt aangegeven hoe het efficiënte niveau van de kosten bepaald kan
worden.
Vraag 37. Dient DTe het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie naar het oordeel van de respondenten voor te
blijven schrijven als uitgangspunt voor de indicatieve transporttarieven (s.v.p. motiveren)?
90 Een alternatieve methode om doelmatig handelen door netgebruikers (zogeheten allocatieve efficiëntie) te bevorderen zou
kunnen zijn het toepassen van tarieven op basis van "Ramsey-pricing". In de praktijk is Ramsey-pricing data-intensief en
mede daardoor zeer moeilijk uitvoerbaar gebleken, en bij weten van DTe nooit succesvol toegepast. Derhalve wordt
Ramsey-pricing in dit Consultatie- en informatiedocument buiten beschouwing gelaten.
- Pagina 49 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
6.5 Uitwerking van efficiënte kostenoriëntatie
117. Het principe van efficiënte kostenoriëntatie zal in de Richtlijnen nader worden uitgewerkt. Hierbij zal aansluiting worden gezocht bij de gangbare (internationale) praktijk van toezichthouders en regulators.
6.5.1 Waardering van geïnvesteerd vermogen en afschrijvingen
118. In de tijdelijke Richtlijnen is bepaald dat het geïnvesteerd vermogen gewaardeerd dient te worden op historische aanschafwaarde. Iedere andere grondslag zou leiden tot een suboptimale uitkomst. Het toepassen van een andere (hogere) waarderingsgrondslag bijvoorbeeld vervangingswaarde zou kunnen leiden tot excessieve winsten. In dat geval zouden de tarieven immers een vergoeding voor niet daadwerkelijk gemaakte kosten bevatten.
119. In reguleringsdiscussies wordt vaak naar voren gebracht dat waardering op basis van vervangingswaarde nodig is om toekomstige vervangingsinvesteringen mogelijk te maken. Dit argument berust op de gedachte dat afschrijvingen bedoeld zijn om het vervangen van activa te financieren. Afschrijvingen op basis van historische kosten zijn voor de financiering van vervangingsinvesteringen dan onvoldoende.
120. De hierboven beschreven gedachte berust evenwel op het misverstand dat afschrijvingen bedoeld zouden zijn om de
vervangingsinvesteringen te financieren91. Afschrijvingen zijn bedoeld om de daadwerkelijke kosten die gemaakt zijn
voor de aanschaf van een bepaald activum over de economische levensduur van het activum terug te verdienen. In het
geval dat afschrijvingen geschieden op basis van vervangingswaarde zouden de tarieven verhoogd zijn ten behoeve
van een niet-gemaakte investeringen. Dit zou een impliciete subsidie van huidige naar toekomstige gebruikers beteken.
DTe is van mening dat een dergelijke kruissubsidie onwenselijk is omdat dit in een concurrerende markt ook niet
mogelijk is92.
121. Concluderend stelt DTe zich op het standpunt dat bij het bepalen van de omvang van het geïnvesteerde vermogen het
transportbedrijf alleen de activa mag betrekken die daadwerkelijk worden gebruikt voor het verrichten van gastransport.
Met andere woorden, er dient sprake te zijn van "used and operating assets". DTe is van mening dat in ieder geval
goodwill hier niet onder valt93. Daadwerkelijk gemaakte vervangingsinvesteringen maken uiteraard wel onderdeel uit
van het totale geïnvesteerde vermogen van een transportbedrijf.
122. De toegestane afschrijvingskosten zijn de afschrijvingskosten op basis van de historische aanschafwaarde en economische levensduur. Ten behoeve van de vergelijkbaarheid van tarieven is het van belang dat alle tarieven op dezelfde afschrijvingstermijnen zijn gebaseerd. In het kader van de benchmarking van het gereguleerde deel van de regionale transportbedrijven, wordt gewerkt met de onderstaande termijnen.
Tabel 9. Overzicht afschrijvingstermijnen immateriële vaste activa Soorten immateriële vaste activa Afschrijvingstermijn Kosten die verband houden met de oprichting en uitgifte van aandelen 5 Kosten van onderzoek en ontwikkeling 5
91 Daarbij merkt DTe op dat het niet waarschijnlijk is dat grote delen van een transportnetwerk in korte tijd moeten worden
vervangen.
92 In een concurrerende marktsituatie zouden vervangingswaarden bij voortschrijdende technologische mogelijkheden
overigens kunnen leiden tot verlaging van de vergoeding voor deze investeringen en derhalve tot tariefsverlaging.
93 In het kader van de besluiten inzake de X-factor elektriciteit 2001/2003 is dit standpunt uitvoerig toegelicht.
- Pagina 50 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Kosten van verwerving ter zake van concessies, vergunningen en rechten van intellectuele 10
eigendom
Afkoop rechten (b.v. precario) 10
Kosten van goodwill -
Vooruitbetalingen op immateriële vaste activa -
Bron: Tabellen en Definities Dataverzoek 2001 Gasdistributiebedrijven (20 april 2001, aangepast op 16 mei 2001)
Tabel 10. Overzicht afschrijvingstermijnen immateriële vaste activa Soorten materiële vaste activa Afschrijvingstermijn Bedrijfsgebouwen en terreinen 30 Machines en installaties 20 Distributieleidingen en installaties 25 Overige bedrijfsmiddelen 10 Bedrijfsmiddelen in uitvoering - Niet aan het produktieproces dienstbare mva - Bron: Tabellen en Definities Dataverzoek 2001 Gasdistributiebedrijven (20 april 2001, aangepast op 16 mei 2001)
Vraag 38. Welke afschrijvingstermijnen voor welk type activa dient DTe in de Richtlijnen voor het transportdeel van Gasunie, Zebra en de andere regionale transportbedrijven op te nemen?
6.5.2 Rendement op het geïnvesteerde vermogen
123. Het rendement dat gemaakt mag worden op het geïnvesteerd vermogen wordt bepaald door de WACC (weighted
average cost of capital), oftewel de gemiddeld gewogen investeringsvoet. In de tijdelijke Richtlijnen is aan de bedrijven
de mogelijkheid geboden om zelf een (onderbouwd) voorstel voor een WACC te doen (randnummer 62). Hiertoe diende
het zogeheten Capital Asset Pricing Model (CAPM) te worden gebruikt. In de tijdelijke Richtlijnen werd reeds
aangekondigd dat de DTe zelf een schatting voor een WACC zou maken voor 2002 en later.
124. DTe heeft voor de regulering van de netbeheerders elektriciteit een schatting van de WACC gemaakt94. Hiervoor heeft DTe het zogeheten capital asset pricing model gebruikt. Gelet op de overeenkomsten in bedrijfsvoering en risicoprofiel tussen gas- en elektriciteitsnetbeheerders kan DTe zich voorstellen dat het voor de hand ligt om deze WACC ook van toepassing te verklaren op de gasnetbeheerders.
Vraag 39. Delen de respondenten de analyse van DTe inzake het hanteren van een WACC. Zijn er argumenten om voor de gastransportbedrijven een andere WACC voor te schrijven ten opzichte van de elektriciteitstransportbedrijven?
6.5.3 Bepaling van de operationele kosten
94 DTe, Richtsnoeren inzake de price cap regulering in de Nederlandse elektriciteitssector (en bijbehorende
achtergrondrapportage), februari 2000.
- Pagina 51 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
125. Voor het bepalen van de operationele kosten zijn met name de algemene principes voor kostentoerekening van belang.
De volgende principes zijn reeds weergegeven in de tijdelijke Richtlijnen95:
?? Causaliteit;
?? Genoten voordelen;
?? Redelijkheid en gelijkheid.
126. Gelet op het feit dat deze begrippen binnen de accountancy gangbaar zijn, behoeven zij inhoudelijk geen toelichting.
Wel is bij de regionale distributiebedrijven vergelijkbaarheid van belang. DTe zal in de Richtlijnen aansluiting zoeken bij
de Audit instructie ten behoeve van het dataverzoek 2000 gasbenchmarking96.
Vraag 40. Welke Richtlijnen over het toedelen van indirecte kosten, waaronder operationele kosten, dient DTe voor te schrijven? Zijn er redenen om af te wijken van de tijdelijke Richtlijnen?
6.6 Bepalen van het efficiënte kostenniveau
127. Indien het een transportbedrijf toegestaan is om al zijn kosten in de tarieven door te rekenen, bestaat het risico dat het bedrijf daarmee geen prikkel heeft om efficiënt te investeren ("gold-plating") en te handelen. De tarieven dienen derhalve gebaseerd te zijn op efficiënte kosten. Dat wil zeggen dat deze kosten in de eerste plaats noodzakelijk zijn en in de tweede plaats dat de kosten gebaseerd zijn op marktconforme prijzen. Dit standpunt is in overeenstemming met artikel 13 van de Gaswet, waarin wordt bepaald dat rekening gehouden dient te worden met het belang van het bevorderen van doelmatig handelen van de transportbedrijven.
128. Door het bevorderen van doelmatig handelen van de transportbedrijven wordt productieve efficiëntie gestimuleerd. De term productieve efficiëntie heeft betrekking op situaties waarin maximale productie wordt gerealiseerd met een gegeven inzet van productiefactoren (of vice versa). Van belang voor het bevorderen van productieve efficiëntie is dat de transportbedrijven zowel efficiënte CAPEX als OPEX hebben97. 129. De vraag waar DTe voor staat is hoe het efficiënte kostenniveau kan worden bepaald. Feitelijk zijn er twee routes. De eerste route (A) houdt in dat DTe bepaalt dat indicatieve tarieven worden bepaald op grondslag van actuele kosten. Vervolgens is het aan afnemers om aanbieders van transportdiensten naar het efficiënte niveau te onderhandelen.
130. In de praktijk kan het zo zijn dat sommige afnemers dit onderhandelen uitbesteden aan hun gasleverancier (bijvoorbeeld een shipper). Men kan zich indenken dat shippers door hun omvang meer onderhandelingsmacht kunnen ontwikkelen dan individuele afnemers. Afnemers en shippers kunnen immers vragen stellen bij de aan de tarieven ten grondslag liggende kosten en vervolgens proberen deze naar een efficiënt niveau te onderhandelen. Echter, er moet dan wel aan de volgende minimum randvoorwaarden zijn voldaan:
?? Afnemers dienen inzicht te hebben in de kosten die ten grondslag liggen aan de tarieven die het gastransportbedrijf gedurende de onderhandelingen voorstelt; ?? De tarieven en kosten moeten vergelijkbaar zijn met de tarieven en kosten die concurrenten in rekening brengen;
95 Paragraaf 3.4.1 tijdelijke Richtlijnen (randnummers 46 t/m 63).
96 Audit instructie gasdistributiebedrijven, dataverzoek gas 2001, aangepaste versie d.d. 16-05-2001.
97 CAPEX staat voor capital expenditures (afschrijvingskosten + een rendementsvergoeding), OPEX staat voor operational
expenditures.
- Pagina 52 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
?? Afnemers moeten een serieuze onderhandelingspositie hebben, bijvoorbeeld doordat zij van de onderhandelingstafel kunnen weglopen en onderhandelingen kunnen starten met een concurrent.
131. Men kan zich een situatie voorstellen waarbij de tarieven en actuele kosten van de regionale gastransportbedrijven via
gestandaardiseerde bedrijfseconomische uitgangspunten ("accounting rules") onderling vergelijkbaar worden gemaakt.
In dat geval kan een afnemer de tarieven van een transportbedrijf vergelijken met de tarieven van andere bedrijven. De
uitkomsten van die vergelijking kan het bedrijf vervolgens in zijn onderhandelingen betrekken. Deze methode biedt
echter geen oplossing voor de afnemers die gebruik maken van het netwerk van het transportdeel van Gasunie,
aangezien de kosten en tarieven van het transportdeel van Gasunie qua structuur moeilijk vergelijkbaar zijn met de
tarieven van de distributiebedrijven.
132. De tweede route (B) houdt in dat DTe een concrete methode voorschrijft waarmee het efficiënte kostenniveau bepaald
kan worden voordat het gastransportbedrijf zijn indicatieve tarieven vaststelt en publiceert. Op deze wijze valt er
uiteraard minder te onderhandelen. Beide routes kennen hun eigen voor- en nadelen.
Tabel 11. Voor en nadelen onderhandelen over efficiënt kostenniveau A: Afnemers onderhandelen over efficiënte B: DTe stelt in Richtlijnen een methode ter kostenniveau bepaling van efficiënte kostenniveau vast voordelen ?? Ruimte voor onderhandeling over efficiënte ?? Indicatieve tarieven zijn eenduidig kostenniveau in individuele situaties ?? DTe heeft meer kennis en middelen voor het ?? Minder ingrijpen door toezichthouder bepalen van efficiënte kosten dan individuele afnemers
nadelen ?? Afnemer heeft beperkte mogelijkheden om te ?? Meer ingrijpen door toezichthouder switchen naar een andere aanbieder, dus slechte onderhandelingspositie ?? Voor individuele afnemers moeilijk om te bepalen wat het efficiënte kostenniveau is
133. Bij een eventuele keuze voor de laatste route (DTe stelt Richtlijnen ter bepaling van efficiënte kostenniveau vast), is de
vraag aan de orde welke voorschriften DTe in de Richtlijnen dient op te nemen. Hiertoe is een aantal methoden
denkbaar.
134. Het meest eenvoudig is de X-factor zoals die is bepaald voor het gereguleerde domein van de regionale netbeheerders,
ook van toepassing te verklaren op het vrije domein. Voorwaarde is dan uiteraard dat de X-factor zodanig is ontwikkeld
dat dit methodologisch verantwoord kan geschieden. DTe zou hier bij het vaststellen van de X-factoren (geschiedt naar
verwachting in de maand augustus 2001) rekening mee kunnen houden.
135. Verder is er de vraag hoe het kostenniveau van het transportdeel van Gasunie en Zebra bepaald dient te worden. Beiden hebben geen beschermde afnemers, zodat er ook geen X-factoren zijn die als richtsnoer kunnen dienen. Bij route B zou het meest voor de handliggend zijn dat DTe een efficiëntie-onderzoek voor deze bedrijven verricht.
Vraag 41. Zijn er volgens respondenten nog andere dan de genoemde routes voor het bepalen van het efficiënte
kostenniveau denkbaar?
- Pagina 53 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 42. Hoe dient bij route A en B het efficiënte kostenniveau bepaald te worden voor het transportdeel van Gasunie, Zebra en de andere regionale transportbedrijven?
6.7 Toetsen van tarieven
136. In de tijdelijke Richtlijnen werd bepaald dat DTe zelfstandig de indicatieve tarieven zal toetsen aan de Richtlijnen98.
Deze ambtshalve toetsing heeft het voordeel dat "onderhandelende" partijen weten of de indicatieve tarieven op de
juiste wijze zijn opgesteld. Zeker in de beginfase van de liberalisering kan ambtshalve toetsing duidelijkheid voor
onderhandelende partijen brengen. Afhankelijk of voor het bepalen van de efficiënte kosten voor route A of B wordt
gekozen, zal de toets van DTe betrekking hebben op kostenoriëntatie (route A) of efficiënte kostenoriëntatie (route B).
Om de tarieven te kunnen toetsen heeft DTe in ieder geval informatie over kosten en volumes nodig.
98 Tijdelijke Richtlijnen, randnummer 24.
- Pagina 54 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
7 NOODZAKELIJKERWIJS MET HET TRANSPORT VERBONDEN DIENSTEN
7.1 Inleiding
137. Op grond van artikel 12 van de Gaswet is een gastransportbedrijf verplicht om jaarlijks een indicatie bekend te maken
van de tarieven en voorwaarden die het bedrijf voornemens is te hanteren voor het verrichten van transport en de
"daarmee noodzakelijkerwijs verbonden diensten"99. In dit hoofdstuk wordt nader ingegaan op de afbakening van het
begrip "noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten".
7.2 Welke diensten zijn noodzakelijkerwijs met het transport verbonden?
138. Indien het begrip "noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten" eng wordt geïnterpreteerd, dient men
hieronder alleen de diensten te verstaan zonder welke transport van gas absoluut niet mogelijk is. Het bezwaar tegen
een dergelijke enge interpretatie is dat het begrip op die manier kan worden uitgehold. Immers, in theorie is er altijd wel
een situatie denkbaar waarbij het transport van gas mogelijk is zonder dat gebruik gemaakt hoeft te worden van een
extra dienst. De wetgever heeft dan ook een ruimere interpretatie van het bewuste begrip voor ogen gehad. Uit de
Memorie van Toelichting van de Gaswet blijkt namelijk dat het hier diensten betreft zonder welke het transport niet of
zeer moeilijk mogelijk is100.
139. In de praktijk is het transport van gas over het netwerk van een transportbedrijf alleen mogelijk, indien een shipper er
voor zorgt dat aan een aantal (technische) voorwaarden wordt voldaan101. Deze voorwaarden betreffen onder andere
de kwaliteit van het gas, de druk en de loadfactor waarmee gas moet worden geleverd. Om aan deze voorwaarden te
kunnen voldoen maakt een shipper over het algemeen gebruik van bepaalde diensten. Zonder deze diensten is het
transport voor de shipper niet of zeer moeilijk mogelijk.
140. DTe is van mening dat diensten die door shippers worden gebruikt om aan de (technische) voorwaarden van het transportbedrijf te voldoen, aangemerkt dienen te worden als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten. Daarbij acht DTe het niet van belang of deze diensten alleen door het transportbedrijf aangeboden (kunnen) worden of dat er mogelijk ook andere aanbieders zijn. Evenmin acht DTe de middelen of assets waarmee de dienst wordt aangeboden van belang. Relevant is slechts de vraag of de aangeboden dienst door shippers wordt gebruikt om aan de (technische) transportvoorwaarden te voldoen.
99 Opgemerkt zij dat het niet een dienst van het transportbedrijf zelf hoeft te zijn, maar een dienst van een aanverwant bedrijf
kan betreffen.
100 MvT blz. 31. In dit verband zij ook nog gewezen op het voorstel tot wijziging van de Gasrichtlijn waarin een definitie van
ondersteunende diensten is opgenomen. Volgens deze definitie zijn ondersteunende diensten alle diensten die noodzakelijk
zijn voor het beheer van transmissie- en/of distributienetten en/of LNG-installaties met inbegrip van opslaginstallaties en
gelijkwaardige flexibiliteitsinstrumenten, het in evenwicht houden van de belasting van het net en menging van gas van
verschillende kwaliteiten.
101 De technische voorwaarden waarover in dit hoofdstuk wordt gesproken, kunnen zowel de technische voorwaarden van
artikel 11 Gaswet betreffen als de voorwaarden die vallen onder artikel 12 Gaswet (zie paragraaf 2.2.2).
- Pagina 55 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
141. Omdat shippers zonder deze diensten niet of zeer moeilijk kunnen transporteren, is DTe van mening dat het transportbedrijf in ieder geval verplicht is zulke diensten aan te bieden. Er zou immers sprake kunnen zijn van misbruik van een machtspositie, indien het transportbedrijf wel de technische voorwaarden zou stellen maar niet de daarvoor noodzakelijke dienst zou aanbieden. Het aanbieden van de dienst is echter geen exclusief recht van het transportbedrijf, zodat het andere aanbieders eveneens is toegestaan de dienst aan te bieden. Het transportbedrijf dient echter basisdiensten aan te bieden voor noodzakelijkerwijs met het transportverbonden diensten102.
142. Afhankelijk van de mate waarin sprake is van concurrentie aan de aanbodzijde van noodzakelijk met het transport verbonden diensten, kan men tot een standpunt komen over de wijze waarop tarieven tot stand dienen te komen voor deze diensten. In een monopoliesituatie zal men denken aan efficiënte kostenoriëntatie (zie hoofdstuk 6). In een situatie met concurrentie zal men denken aan meer marktconforme instrumenten.
Vraag 43. Welke criteria dienen in acht genomen te worden bij het afbakenen van noodzakelijk met transport
verbonden diensten?
7.3 Aanpassing van de benuttingsgraad
143. Artikel 12, tweede lid van de Gaswet bepaalt dat het aanpassen van de benuttingsgraad in ieder geval moet worden
beschouwd als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst. Uit de wetsgeschiedenis blijkt dat het hierbij
gaat om diensten waarmee verschillen tussen aanbod en vraag in een bepaalde periode zoals bijvoorbeeld de
verschillen tussen dag en nacht overbrugd kunnen worden. Deze diensten worden ook wel flexibiliteitsdiensten
genoemd 103.
144. Shippers maken in de praktijk vaak gebruik van flexibiliteitsdiensten om op uurbasis (uurflexibiliteit), dagbasis of
jaarbasis (loadfactor conversie of de Annual Contracted Quantity of ACQ)in balans te blijven. Het in balans blijven is
een (technische) voorwaarde die door het transportbedrijf wordt gesteld (zie verder hoofdstuk 8). Indien er aan het
einde van de contractsperiode van de flexibiliteitsdienst geen sprake is van netto gaslevering, heeft de shipper de dienst
uitsluitend voor transportdoeleinden gebruikt. DTe vraagt zich af of in een dergelijk geval de flexibiliteitsdienst moet
worden beschouwd als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst.
145. Ook ten aanzien van de flexibiliteitsdiensten geldt dat het transportbedrijf basisdiensten dient aan te bieden die aan een belangrijk deel van de vraag in de markt voldoen en verhandelbaar zijn. Analoog aan hetgeen DTe in paragraaf 4.7.1 heeft overwogen, zal deze behoefte voornamelijk gedreven worden door de periode waarbinnen shippers in balans moeten zijn. In hoofdstuk 8 betoogt DTe dat Gasunie op de markt voor uurflexibiliteit thans een monopolist is, waardoor het voorschrijven van efficiënte kostenoriëntatie gerechtvaardigd is. Ten aanzien van de andere door Gasunie aangeboden flexibilteitsdiensten, is denkbaar dat zij op die markten een minder dominante positie heeft.
Vraag 44. Welke huidige door Gasunie aangeboden flexibiliteitsdiensten dient DTe naar de mening van respondenten te beschouwen als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden? Op basis van welke criteria zijn respondenten tot hun afbakening gekomen?
102 Dit betekent onder andere dat de diensten zo aangeboden moeten worden dat aan een belangrijk deel van de vraag in de
markt wordt voldaan en dat de diensten verhandelbaar zijn. Zie hiervoor verder hoofdstuk 4.
103 Zie MvT, blz. 31 en Nota n.a.v. Verslag blz. 6. In deze kamerstukken worden de diensten ook wel capaciteitsdiensten of
load factor conversie genoemd.
- Pagina 56 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 45. Welke basisdiensten voor flexibiliteit naar de mening van respondenten aangeboden te worden? Vraag 46. Op welke grondslag dienen tarieven voor flexibiliteitsdiensten tot stand te komen (per dienst motiveren)?
7.4 Kwaliteitsconversie
146. Een gastransportbedrijf kan de shipper niet alleen eisen opleggen met betrekking tot de balanceringsvoorwaarden,
maar ook met betrekking tot de kwaliteit en samenstelling van het aangeleverde gas. Diensten die worden aangeboden
om het gas in de vereiste samenstelling te brengen, dienen naar het oordeel van DTe dan ook te worden beschouwd
als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten104.
147. DTe heeft vastgesteld dat Gasunie op dit moment de enige partij in Nederland is die kwaliteitsconversie aanbiedt. Zij is immers de enige partij die beschikt over de nodige infrastructuur (leidingen, mengstations, stikstoffabriek, etc.). Hierdoor is DTe van mening dat het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie ook op kwaliteitsconversie moet worden toegepast.
Vraag 47. Dient kwaliteitsconversie naar het oordeel van de respondenten als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden te worden beschouwd? Vraag 48. Hoe dient een basisdienst voor kwaliteitsconversie er volgens respondenten uit te zien? Vraag 49. Delen respondenten de mening dat het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie moet worden toegepast op kwaliteitsconversie?
7.5 Aansluitingen en meters
110. De Gaswet kent, in tegenstelling tot de Elektriciteitswet, geen aansluitplicht voor netbeheerders105. De wetgever heeft
hiertoe besloten omdat voor gas alternatieve energiebronnen beschikbaar zijn, bijvoorbeeld stookolie of
stadsverwarming. Daarbij is overwogen dat zich situaties kunnen voordoen waarbij een klant niet bereid is de hoge
kosten van een aansluiting voor zijn rekening te nemen. Van het transportbedrijf kan dan niet worden verwacht dat het
toch de aansluiting tot stand brengt. Dit zou namelijk betekenen dat andere gebruikers betalen voor de kosten van een
aansluiting voor een ander.
111. Omdat de wet geen plicht kent voor netbeheerders om een initiële aansluiting te realiseren, kan een dergelijke dienst
niet als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden worden geacht. DTe wijst er echter op dat de netbeheerder
geen misbruik mag maken van zijn positie door een verzoek om een aansluiting zonder objectieve redenen af te wijzen
of excessief hoge tarieven in rekening te brengen. Misbruik van een economische machtspositie is op grond van de
Mededingingswet verboden.
104 Tweede Kamer, 1998-1999, 26463, nr. 3 (MvT) blz. 31. Andere noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten
kunnen onder meer zijn het aanpassen van de druk en kwaliteit van het gas. Bij het aanpassen van de kwaliteit van het gas
gaat het om bewerkingen die nodig zijn om het gas in de gewenste samenstelling (specificatie) te brengen, zoals het
toevoegen van stikstof of het verwijderen van zwavel.
105 MvT, blz. 38. Hier wordt vermeld dat op de vergunninghouder geen aansluitplicht rust. DTe gaat er vanuit dat dit een
vergissing is en dat de Minister op de netbeheerder doelt.
- Pagina 57 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
112. Daarnaast is DTe van mening dat andere aanbieders met de netbeheerder moeten kunnen concurreren wat betreft de aanleg van een aansluiting. In een dergelijke situatie dient de alternatieve aanbieder uiteraard te voldoen aan de technische voorwaarden, zoals die zijn ingediend op grond van artikel 11.
113. Indien een aansluiting eenmaal gerealiseerd is, maakt zij onderdeel uit van het netwerk waarop de afnemer is aangesloten106. Ingevolge artikel 10 van de Gaswet heeft een transportbedrijf de taak om het netwerk op economische en veilige wijze te onderhouden en te ontwikkelen. Dit betekent dat het transportbedrijf dus wel verantwoordelijk is voor de veiligheid van de aansluiting en transport kan weigeren indien deze aansluiting niet goed onderhouden is. DTe is derhalve van mening dat het onderhouden van de aansluiting (de periodieke aansluitdienst) wel een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst is. Ook hier geldt dat het geen exclusieve taak is van het transportbedrijf, maar dat alternatieve aanbieders de dienst eveneens mogen aanbieden.
114. De beschreven standpunten van DTe ten aanzien van aansluitingen gelden eveneens voor het plaatsen en
onderhouden van meters binnen het kader van artikel 11 van de Gaswet. Het plaatsen van gasmeters behoort tot het
vrije domein en is geen exclusieve taak van het transportbedrijf. Indien een meter eenmaal geplaatst is, maakt het
onderdeel uit van het netwerk waarop de afnemer is aangesloten. Het transportbedrijf heeft dan de taak om voor de
veiligheid van de meter zorg te dragen. Het onderhouden van de meter is dan ook een met het transport
noodzakelijkerwijs verbonden dienst107.
115. DTe veronderstelt dat er ten aanzien van het onderhouden van de aansluitingen en meters geen concurrentie bestaat.
Dit betekent dat tariefregulering op basis van efficiënte kosten oriëntatie voorgeschreven dient te worden.
Vraag 50. Welke voor- en tegenargumenten zijn er om het onderhoud van aansluitingen en meters (periodieke
aansluit- of meterdienst) te beschouwen als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst?
Vraag 51. Hoe dient een basisdienst voor het onderhouden van aansluitingen en meters er uit te zien?
Vraag 52. Delen respondenten de mening dat het tarieven voor deze diensten op efficiënte kosten gebaseerd
dienen te worden?
106 Artikel 1, onderdeel d, Gaswet. Zie ook Tweede Kamer, 1998-1999, nr. 3 (MvT) blz. 29.
107 Zie hiervoor ook de brief van DTe aan EnergieNed d.d. 25 april 2001, zoals openbaargemaakt op de website van DTe
(www.nma-dte.nl).
- Pagina 58 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
8 BALANCERING VAN HET TRANSPORTSYSTEEM
8.1 Inleiding
116. Zoals in paragraaf 7.3 is aangegeven beschouwt DTe flexibiliteitsdiensten die worden gebruikt om in balans te blijven,
in ieder geval als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten. In de tijdelijke Richtlijnen is bepaald dat het
transportsysteem in Nederland op dagbasis gebalanceerd dient te worden108.
117. Begin januari 2001 heeft DTe geconcludeerd dat nader technisch onderzoek nodig was, alvorens tot een strikte
handhaving van het balanceringsvoorschrift uit de tijdelijke Richtlijnen kon worden overgegaan. Hiertoe heeft DTe aan
het onafhankelijke ingenieursbureau BET (Büro für Energiewirtschaft und Technische Planung GmbH) de opdracht
gegeven om een onderzoek uit te voeren naar de technische noodzaak van uurbalancering op het netwerk van
Gasunie. In de periode februari tot en met mei 2001 werd een simulatiestudie uitgevoerd. Hierbij is een deel van het
hoge druknetwerk gemodelleerd, teneinde het gedrag ervan te bestuderen. Voorts is een aantal gesprekken gevoerd
met de technische staf van Gasunie en is gesproken met operators van de Centrale Commando Post (hierna: CCP) van
Gasunie109.
118. Een tussenrapport van BET heeft geleid tot een aantal conclusies. Deze conclusies zullen in dit hoofdstuk worden
gepresenteerd. Een aantal voorlopige bevindingen van BET zullen in de komende maanden nader worden uitgewerkt in
een eindrapportage.
8.2 Definitie onbalans
119. Door gebruikers van het transportsysteem wordt gas in het systeem ingevoerd en gas uit het systeem onttrokken. Het is
belangrijk dat er niet te veel verschil bestaat tussen de totale vraag en aanbod. Bij een tekortschietend aanbod daalt
immers de druk in het systeem, en ontstaat het risico dat het niet mogelijk wordt om aan de vraag te voldoen. In een
omgekeerde situatie (meer aanbod dan vraag) bestaat het risico dat de druk in het systeem zo hoog wordt dat invoer
van gas niet meer mogelijk is.
120. Het transportsysteem is theoretisch perfect in balans op het moment dat vraag en aanbod van gas volstrekt met elkaar
in evenwicht zijn. Zoals hieronder zal blijken is dit slechts zelden het geval. Dat is overigens niet erg, aangezien het
systeem een zekere mate van tolerantie heeft waarbinnen de druk van het systeem kan variëren. Dit noemt men de
bufferfunctie van het systeem, oftewel de line-pack110.
121. Het verschil tussen vraag en aanbod kan niet oneindig groot worden. In de gevallen dat de grenzen van de toleranties van het systeem worden bereikt, zal een beheerder van een transportnetwerk ("system operator") corrigerend moeten optreden om de integriteit van het systeem te handhaven. Hieronder wordt beschreven hoe Gasunie de balancering
108 Tijdelijke Richtlijnen, randnummer 72.
109 In de CCP wordt het gastransportsysteem van Gasunie bestuurd. De CCP is onderdeel van de unit Assetmanagement.
110 Line-pack is de buffercapaciteit in een transportnet. Feitelijk fungeert het transportnet als opslagvat op het moment dat er
meer aanbod van gas is dan vraag. De druk in het transportnetwerk zal oplopen, maar moet wel binnen de technisch
verantwoorde grenzen blijven.
- Pagina 59 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
uitvoert. In het kader van dit Consultatie en informatiedocument is sprake van "onbalans" op het moment dat Gasunie daadwerkelijk in actie komt om het systeem in balans te brengen.
122. In de terminologie van het CDS is er echter ook sprake van onbalans op het moment dat de vraag van de klanten van een individuele shipper op uurbasis groter of kleiner is dan de hoeveelheid gas die de shipper in het systeem invoert. Zoals hieronder zal blijken, leidt een dergelijke situatie vaak niet tot onbalans in het systeem. In dit Consultatie- en informatiedocument worden de termen "short" (de vraag is groter dan het aanbod) en "long" (de vraag is kleiner dan het aanbod) gebruikt om de individuele positie van een shipper te beschrijven.
123. Op dit moment stelt Gasunie zich op het standpunt dat de technische kenmerken van het systeem het noodzakelijk maken dat individuele shippers vraag en aanbod op uurbasis met elkaar matchen. Gasunie biedt aan shippers die niet in staat zijn om te voldoen aan deze eis de dienst uurflexibiliteit. Met uurflexibiliteit koopt een shipper het recht om af te wijken van de balanceringeisen. De mate waarin een shipper verwacht af te wijken van de balanceringeisen zijn bepalend voor de hoeveelheid uurflexibiliteit die hij moet inkopen. Wanneer een shipper "short" of "long" is, en hij heeft geen (of onvoldoende) uurflexibiliteit gekocht, geeft Gasunie een boete.
124. DTe heeft uit gesprekken met regionale transportbedrijven begrepen dat Gasunie het enige transportbedrijf is dat een boete geeft wanneer een shipper short of long is. De regionale transportbedrijven achten een boete niet nodig.
Vraag 53. Dient DTe aandacht te besteden aan de balanceringsproblematiek bij regionale transportbedrijven (s.vp.
motiveren)?
8.3 Hoe balanceert Gasunie het transportsysteem fysiek?
125. In het technisch onderzoek is vastgesteld op welke wijze Gasunie de balancering fysiek feitelijk verricht. Gebleken is dat
het systeem niet fysiek op uurbasis in balans wordt gehouden. Onderstaand volgt een beschrijving van de
daadwerkelijke wijze van balancering.
?? Op basis van marktverplichtingen en voorspellingen over o.a. temperatuurverloop wordt dagelijks de Nederlandse
gasbehoefte per uur geschat voor het volgende etmaal;
?? Vervolgens wordt op basis van deze schatting door Gasunie aan NAM een "bestelling" voor productie van gas
gedaan. Voor Gasunie is het om economische redenen aantrekkelijk om het gas in een zo vlak mogelijk patroon af
te nemen. Doordat afname gedurende de dag hoger is dan gedurende de nacht is de consequentie dat er 's
nachts meer gas in het systeem wordt opgeslagen dan overdag. De druk loopt op in de nacht, en terug gedurende
de dag;
?? Gedurende het etmaal wordt het systeem geregeld door de druk en de kwaliteit te observeren op de uiterste
leveringspunten (dus de punten die ver verwijdert liggen van de leveringspunten bij de velden in Groningen en de
Noordzee);
?? Zolang de druk op de uiterste leveringspunten binnen de toleranties blijft, is er geen reden voor Gasunie om in te
grijpen.
126. Als regel geldt dat het systeem op de bovenbeschreven wijze op dagbasis in balans is. Uiteraard controleert Gasunie
de druk en kan zij ingrijpen wanneer de druk op de kritieke punten te laag of te hoog wordt. Gasunie gebruikt dan een
van de volgende om het systeem weer in balans te brengen:
- Pagina 60 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
a. De portefeuille van shipper Gasunie kan gebruikt worden om het systeem in balans te brengen;
b. Bepaalde afnemers kunnen worden afgeschakeld;
c. Re-routing van gasstromen111;
127. Uit bovenstaande beschrijving blijkt dat de feitelijke balancering geschiedt door gebruik te maken van een mix van
activiteiten. Gasunie beschikt over deze mix doordat zij een geïntegreerde onderneming is. Met name instrument (a) is
een instrument waarover Gasunie beschikt uit hoofde van haar handelsfunctie en niet uit hoofde van haar
transportfunctie112.
128. DTe trekt uit het bovenstaande de conclusie dat fysiek alleen het meten van onbalans daadwerkelijk op uurbasis wordt
verricht. Deze meet-informatie wordt vervolgens gebruikt om de klanten van GasTransport die "short" of "long" zijn te
beboeten, alsmede om in bepaalde kritieke situaties het besluit te nemen een balanceringsactie in te zetten.
8.4 Toleranties van het systeem
129. Zoals hiervoor beschreven, heeft ieder gastransportsysteem bepaalde maximale toleranties waarbinnen de druk kan
variëren zonder dat dit leidt tot technische problemen. Op basis van deze toleranties kan het shippers worden
toegestaan om gedurende een bepaald tijdsvak een bepaalde afwijking te hebben tussen vraag en aanbod. Gasunie
stelt op basis van de technische mogelijkheden van haar systeem dat shippers per uur maximaal 2 procent meer of
minder dan de vraag mogen invoeren113. Het zal duidelijk zijn dat shippers gebaat zijn bij een zo ruim mogelijke eis,
aangezien zij dan minder tijd, geld en aandacht hoeven te besteden aan het matchen van vraag en aanbod.
130. Onderstaande tabel geeft aan welke toleranties andere gasbedrijven hanteren. DTe heeft besloten dat nader onderzoek nodig is naar de toleranties van het systeem van Gasunie.
Tabel 12. Voorbeelden van systeemtoleranties
Duitsland Dagbalanceren met tolerantie van 15 procent op uurcapaciteit
Frankrijk Dagbalanceren met tolerantie van 5 procent op uurcapaciteit
Verenigd Koninkrijk Dagbalancering; voorstel voor uurbalanceren met tolerantie van 0
procent114
Bron: onderzoek DTe
111 Gasunie heeft kenbaar gemaakt dat het niet mogelijk is aan te geven in welke situatie in welke mate van welk instrument
gebruik wordt gemaakt. Gasunie maakt de vergelijking met piloten: de medewerkers in de CCP dienen beschouwd te
worden als "gaspiloten" die op basis van veelal jarenlange ervaring en intuïtie handelen.
112 Gasunie heeft de DTe aangegeven op uiterlijk 1 juli 2001 een contract te zullen opstellen tussen Gasunie Handel en het
transportdeel van Gasunie. De DTe zal in de gelegenheid worden gesteld om dit contract te toetsten. In dit contract zal onder
andere geregeld moeten worden onder welke condities het transportdeel van Gasunie gebruik kan maken van de
inkoopportefeuille van Gasunie. Deze portefeuille is op dit moment waarschijnlijk het belangrijkste balanceringsmiddel van
Gasunie.
113 In de systematiek van Gasunie is sprake van onbalans voor derde shippers indien gedurende enig uur de
normaaluurhoeveelheid 2 procent meer of minder is dan de vigerende contractcapaciteit. Klanten van Gasunie kennen
slechts een overschrijdingsnorm.
114 Ten tijde van het schrijven van dit Consultatie- en informatiedocument was dit voorstel nog niet geeffectueerd.
- Pagina 61 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
131. Tijdens een observatiemoment op 9 februari 2001 is geconstateerd dat de feitelijke onbalans in het net 4,1 procent was voor het H-gas systeem, en 9,5 procent voor het G-Gas systeem. Dat is in beide gevallen dus substantieel meer dan de eis die Gasunie hanteert voor shippers. DTe zal zich in de komende maanden een technisch oordeel vormen over de tolerantiemogelijkheden van het systeem van Gasunie.
8.5 Discussie: voorwaarden voor balancering
132. Door veel shippers wordt het huidige systeem van uurbalancering onredelijk geacht. Hiervoor is een aantal redenen. In de eerste plaats leidt uurbalancering ertoe dat Gasunie de enige partij is die in Nederland balanceringsdiensten op uurbasis kan aanbieden (zogeheten uurflexibiliteit). De oorzaak hiervan is gelegen in het feit dat Gasunie als enige toegang heeft tot de beschikbare flexibele gasbronnen in Nederland, namelijk het Groningenveld en de gasopslagfaciliteiten. Voor zover DTe heeft kunnen vaststellen is het daarnaast op dit moment voor shippers onmogelijk om in Nederland gas en transportcapaciteit te kopen of te verkopen op uurbasis115. Het kortste leveringscontract van gas van shipper Gasunie en het kortste transportcontract van GasTransport is één maand.
133. In de tweede plaats wordt uurbalancering veelal onredelijk geacht wegens de hoge tarieven die het transportdeel van Gasunie vraagt voor balanceringsdiensten, alsmede de hoge boetes die worden gehanteerd wanneer een shipper "short" of "long" is116. Gasunie geeft zelf overigens ook aan dat de tarieven voor uurflexibiliteit en de boetes voor het "short" of "long" zijn, niet op kosten zijn gebaseerd.
134. In de derde plaats geldt vaak dat wanneer sommige shippers "short" zijn, andere shippers op hetzelfde moment "long" zijn. Hierdoor vallen de individuele posities van de shippers tegen elkaar weg, waardoor in het systeem geen of minder onbalans ontstaat. Voor Gasunie is alleen het netto resultaat van belang. In het huidige systeem brengt Gasunie alle shippers die "short" of "long" zijn kosten in rekening, ook al zijn er geen daadwerkelijke onbalanskosten. Het voordeel van het salderen van de individuele posities van alle shippers houdt zij dus voor zichzelf.
135. In de vierde plaats wordt uurbalancering onredelijk geacht omdat het systeem geen technische noodzaak tot uurbalancering zou kennen. Dit zou betekenen dat Gasunie geen daadwerkelijke kosten heeft om het systeem op uurbasis in balans te houden. Feitelijk zouden shippers betalen voor kosten die niet worden gemaakt. Er wordt vaak op gewezen dat buitenlandse gasbedrijven veelal een systeem van dagbalancering kennen. Zoals gesteld verricht DTe nader onderzoek naar de technische redenen voor uurbalancering.
Tabel 13. Internationaal vergelijkend overzicht balanceringsregimes
Dagbalancering Uurbalancering
Frankrijk Nederland
Spanje België
Italië Duitsland
Ierland Denemarken
Verenigd Koninkrijk117
115 Zo werken de handelsplaatsen in Zelzate en Oude Statenzijl met contracten minimaal op dagbasis.
116 Het huidige systeem van boetes valt bovendien a-symetrisch uit omdat Gasunie de boetes aan zichzelf betaalt. Het is niet
bekend in welke mate Gasunie de boetes die zij zichzelf in rekening brengt doorbelast aan klanten.
117 In het Verenigd Koninkrijk zijn spotmarkten en korte termijn contracten wel aanwezig. OFGEM, de toezichthouder op de
energiemarkten in het Verenigd Koninkrijk, stelt momenteel voor om van een balanceringsregime op dagbasis over te
- Pagina 62 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Bron: onderzoek DTe
136. DTe heeft begrip voor bovengenoemde bezwaren: onredelijkheid van uurbalancering vanwege het feit dat Gasunie de
enige is die flexibiliteitsdiensten op uurbasis kan aanbieden, de hoge tarieven en boetes alsmede het voordeel dat
Gasunie heeft door saldering van de individuele posities van shippers. DTe is derhalve van mening dat een systeem
van dagbalancering om economische redenen te prefereren valt boven een systeem van uurbalancering. Ten aanzien
van bezwaar vier valt op voorhand niet uit te sluiten dat een systeem van uurbalancering om technische redenen
inderdaad wenselijk zal blijken te zijn. Hiervan kan sprake zijn wanneer de buffer (line-pack) in het systeem niet
voldoende is om dagbalancering op te vangen, en Gasunie continue op grote schaal moet ingrijpen om de balans te
herstellen, mogelijk met een toename van het risico van storingen.
137. De technische beperkingen van het systeem zouden ertoe kunnen leiden dat DTe constateert dat dagbalancering technisch niet goed mogelijk is. Dat betekent evenwel niet automatisch dat op uurbasis gebalanceerd dient te worden. Men zou kunnen denken aan systemen op 6- of 12-uurbasis. Zo'n tussenvorm betekent evenwel niet direct dat sprake is van een goede aansluiting op de (internationale) gasmarkt. Daarnaast kan gedacht worden aan een balanceringsregime dat gedifferentieerd is naar afnemersgroepen.
138. DTe wijst erop dat een ruim balanceringsregime dat niet goed aansluit bij de technische mogelijkheden van het systeem, de system operator zal noodzaken tot veelvuldig ingrijpen. Zo zou een situatie kunnen ontstaan waarbij het gasbedrijf veelvuldig gas moet in- of verkopen. DTe acht dit geen wenselijke situatie: de participatie van de system operator in het inkopen en verkopen van gas dient tot een minimum beperkt te blijven.
139. DTe is van mening dat aan een aantal minimale voorwaarden voldaan moet zijn, teneinde te garanderen dat Gasunie haar monopoliepositie als aanbieder van uurbalanceringsdiensten niet kan misbruiken. De minimale voorwaarden voor een balanceringsregime zoals DTe die thans ziet, zullen hieronder verder worden uitgewerkt.
Vraag 54. In welke mate is het wenselijk dat een system operator participeert op de gasmarkt? Hoe bruikbaar is een eventuele tussenvorm tussen uur- versus dagbalancering voor handelaren?
8.5.1 Voorwaarde 1: Het aanbieden van transportcontracten en flexibiliteitcontracten met de zelfde looptijd als
het balanceringsregime
140. Een shipper die "short" is op uurbasis zal gas moeten kopen voor dat uur. Dat betekent dat hij een gascontract alsmede
een transportcontract moet afsluiten voor dat uur.
141. DTe is derhalve van mening dat het noodzakelijk is dat het transportdeel van Gasunie onder een systeem van uurbalancering transportcontracten en flexibiliteitsdiensten op uurbasis aanbiedt. DTe ziet flexibiliteitsdiensten als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst (zie ook hoofdstuk 7). Vanzelfsprekend geldt dat bij een systeem van dagbalancering bovengenoemde diensten in ieder geval op dagbasis aangeboden moeten worden.
stappen naar een regime op uurbasis. Dit voorstel is echter niet ingegeven door zorgen omtrent de technische integriteit van het systeem, maar met name door overwegingen over korte termijn arbitrage tussen gas- en elektriciteitsmarkten.
- Pagina 63 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
8.5.2 Voorwaarde 2: Verhandelbaarheid van gas- en transportcontracten en het rekening houden met deze transactie bij het bepalen of een shipper "short" of "long" is
142. Zoals hiervoor gesteld, heeft Gasunie thans feitelijk een monopoliepositie als aanbieder van balanceringsdiensten op
uurbasis. Deze monopoliepositie kan worden ingeperkt door alle shippers in staat te stellen onderling gas- en
transportcontracten te verhandelen en deze transacties te registreren. Zo zou een shipper die "long" is zijn overschot
kunnen verkopen aan een shipper die "short" is. Op deze manier kunnen deze shippers samen voordeel behalen uit
een situatie waarin de individuele posities van shippers tegen elkaar wegvallen. Een dergelijk systeem garandeert dat
de shippers profiteren van hun bijdrage aan het verhelpen van onbalans, daar waar Gasunie thans deze voordelen voor
zichzelf houdt (zie hierboven).
143. De ervaring uit andere landen leert dat de administratieve kosten van een systeem voor het registreren van
gastransacties laag zijn vergeleken met de verkregen voordelen. DTe acht het bovendien redelijk dat het transportdeel
van Gasunie deze kosten verdisconteert in de tarieven voor basisdiensten voor transport118.
8.5.3 Voorwaarde 3: redelijke tarieven en boetes voor het "short" of "long" zijn
144. Op dit moment is het transportdeel van Gasunie een monopoloïde aanbieder van diensten voor uurbalancering.
Wanneer verhandelbaarheid van onbalans mogelijk is, vermindert deze monopoliepositie. Het is evenwel aannemelijk
dat in veel gevallen er ook na onderhandeling netto een vraag naar de balanceringsdiensten van het transportdeel van
Gasunie blijft bestaan. Dit betekent dat zij voor dat deel haar monopoliepositie behoudt. Gelet op dit gegeven, is DTe
van mening dat de tarieven voor balanceringsdiensten en boetes voor het "short" of "long" zijn op efficiënte kosten
gebaseerd dienen te zijn.
145. Zoals beschreven, wordt het systeem niet daadwerkelijk op uurbasis gebalanceerd. Er vindt hoogstens bijsturing in
"noodgevallen" plaats. Dit betekent dat Gasunie geen dan wel beperkte kosten maakt voor het balanceren van het
systeem.
146. De tarieven of boetes voor het "short" of "long" zijn moeten gebaseerd zijn op de kosten die Gasunie maakt om
eventuele onbalans die in het systeem is ontstaan te herstellen. Een shipper die vooraf tijdig aangeeft op een bepaald
moment "short" of "long" te zullen zijn, kan een lager tarief in rekening worden gebracht dan de shipper waarvan dit pas
achteraf wordt geconstateerd. Immers, in het eerste geval heeft het transportdeel van Gasunie voldoende tijd om de
nodige maatregelen te nemen en balanceringsbronnen beschikbaar te houden. Om non-discriminatie te waarborgen
zouden de balanceringsacties en de daaraan verbonden kosten inzichtelijk moeten zijn voor derden.
147. Uit het feit dat balancering thans gedeeltelijk geschiedt door middel van het vooraf inkopen van meer of minder gas bij NAM, veronderstelt de DTe dat deze kosten gedreven worden door de prijs van gas, alsmede door het daarvoor benodigde transport. Aanvullend op het gas zijn er de kosten van de line-pack. De line-pack ontstaat doordat er altijd in meer of mindere mate overcapaciteit in het transportsysteem is.
148. Het is de vraag aan wie de kosten van het balanceren doorberekend moet worden. Dit kan naar rato over alle
gebruikers geschieden, of naar rato van degene die onbalans veroorzaken. Dit laatste zal vermoedelijk leiden tot een
complex systeem.
118 Zie hiervoor ook hoofdstuk 4.
- Pagina 64 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 55. Wat zijn de minimum voorwaarden waaronder balancering mogelijk is, zonder dat Gasunie misbruik kan
maken van haar monopoliepositie als aanbieder van balanceringsdiensten?
Vraag 56. Achten de respondenten een administratief systeem waarmee gastransacties door het transportdeel van
Gasunie erkend kunnen worden wenselijk? Zo ja, hoe zou zo'n systeem er dan uit moeten zien, en op
welke termijn denken de respondenten dat een dergelijk systeem kan worden ingevoerd?
Vraag 57. Op welke wijze dienen de tarieven en boetes voor onbalans bepaald te worden? Wie dient de kosten van
de line-pack te betalen?
- Pagina 65 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
9 GASOPSLAG
9.1 Inleiding
90. Het systeem van onderhandelde toegang, indicatieve tarieven en richtlijnen geldt eveneens voor gasopslagbedrijven
met een economische machtspositie. Bij opslag speelt bovendien een aantal aanvullende juridische en technische
vraagstukken. Ten einde deze vraagstukken te kunnen beantwoorden, heeft DTe zowel een juridisch als een technisch
onderzoek uitgevoerd. De uitkomsten van deze onderzoeken zullen respectievelijk in de paragrafen 9.2 en 9.3 worden
behandeld. In paragraaf 9.4 wordt aangegeven welke economische consequenties hieraan verbonden kunnen worden.
9.2 Juridisch onderzoek
91. In het juridische onderzoek heeft DTe de volgende vragen onderzocht:
a) Wie is de beheerder van de verschillende Nederlandse opslagfaciliteiten?
b) Wanneer is er sprake van opslag voor productieactiviteiten en wanneer voor handelsdoeleinden?
c)Hoe moet worden omgegaan met bestaande contracten tussen Gasunie, Nam en BP?
9.2.1 De beheerder van de opslagfaciliteiten
3. Ingevolge artikel 18 van de Gaswet, zijn gasopslagbedrijven met een economische machtspositie verplicht om te
onderhandelen met degene die daarom verzoekt. Artikel 1, onderdeel g van de Gaswet definieert een gasopslagbedrijf
als een natuurlijke of een rechtspersoon die een gasopslaginstallatie beheert. De plicht om te onderhandelen en
indicatieve tarieven en voorwaarden in te dienen, rust derhalve op de beheerder van de gasopslaginstallatie.
4. De ondergrondse opslaginstallaties in Norg en Grijpskerk zijn in eigendom van NAM, die ook eigenaar is van het
werkgas en het kussengas in deze installaties119. NAM heeft de totale beschikbare opslagcapaciteit (de totale
hoeveelheid werkgas) van beide opslaginstallaties voor lange termijn verhuurd aan Gasunie (met een optie tot
verlenging). Ten aanzien van de installatie in Alkmaar geldt een vergelijkbare situatie. Deze installatie is in eigendom
van de Bergen concessiehouders, vertegenwoordigd door BP. De totale capaciteit is voor lange termijn verhuurd aan
Gasunie en het kussengas is eveneens in eigendom van NAM120. De LNG-installatie op de Maasvlakte is geheel in
eigendom en gebruik van Gasunie.
5. Om te bepalen wie beheerder is van welke opslaginstallatie, heeft DTe naar aanknopingspunten in de literatuur en
praktijk gezocht. In de literatuur over het verbintenissenrecht wordt beheer omschreven als: alle handelingen die voor
119 Onder werkgas, of: "werkvolume", wordt verstaan dat gedeelte van het opgeslagen gas dat bij geregeld cyclisch gebruik
(waarbij de faciliteit opnieuw bruikbaar is voor injectie na de productiefase) van de gasopslaginstallatie maximaal bruikbaar
is. Onder kussengas wordt verstaan dat gedeelte van het opgeslagen gas dat aanwezig moet zijn als drijvende kracht om de
druk in het veld op peil te houden en derhalve niet onttrokken kan worden bij geregeld cyclisch gebruik.
120 Door partijen is naar voren gebracht dat de eigendomsverhoudingen rond het kussengas het moeilijk zouden maken om
aan derden toegang te verlenen. Gelet op het beginsel van non-discriminatie, meent DTe evenwel dat aan derden onder
gelijke condities als Gasunie toegang geboden moet worden. Derhalve wordt dit onderwerp hier niet verder behandeld.
- Pagina 66 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
de normale exploitatie van het goed dienstig kunnen zijn121. Tot de normale exploitatie van een onderneming behoren bijvoorbeeld het verkopen van geproduceerde waren, vervangen van afgeschreven productiemiddelen of ontbinden dan wel opzeggen van bepaalde overeenkomsten. Uit de praktijk van de bestaande beheersovereenkomsten in netwerksectoren blijkt bijvoorbeeld dat de beheerder in de regel onder andere de volgende taken heeft122:
?? Het op economische voorwaarden in werking hebben, onderhouden en ontwikkelen van het netwerk op een wijze die veiligheid, doelmatigheid en betrouwbaarheid van het net waarborgt en het milieu ontziet; ?? Het opstellen van objectieve en non-discriminatoire voorwaarden en het bekend maken van de tarieven; ?? Het onderhandelen over, en sluiten van, overeenkomsten.
6. Uit de bestudering van de verschillende contracten tussen BP, NAM en Gasunie blijkt dat BP bovengenoemde
beheerstaken uitvoert voor de opslaginstallatie bij Alkmaar. NAM is belast met het dagelijks beheer van de
opslaginstallatie bij Norg en Grijpskerk. De LNG faciliteit op de Maasvlakte wordt beheerd door Gasunie. DTe
concludeert hieruit het volgende:
?? BP is op grond van artikel 18 van de Gaswet verplicht om toegang te bieden en te onderhandelen ten aanzien van
de opslaginstallatie bij Alkmaar;
?? NAM is op grond van artikel 18 van de Gaswet verplicht om toegang te bieden en te onderhandelen ten aanzien
van de opslaginstallaties bij Norg en Grijpskerk;
?? Gasunie is op grond van artikel 18 van de Gaswet verplicht om toegang te bieden en te onderhandelen ten
aanzien van de LNG-installatie op de Maasvlakte.
9.2.2 Productieactiviteiten versus handelsdoeleinden
7. Artikel 1, onderdeel f van de Gaswet definieert een opslaginstallatie als een installatie voor de opslag van gas met uitsluiting van dat gedeelte dat wordt gebruikt voor productieactiviteiten. Dit betekent dat de bepalingen van de Gaswet slechts van toepassing zijn ten aanzien van het gedeelte dat wordt gebruikt voor handelsdoeleinden (de totale opslagcapaciteit minus de opslagcapaciteit welke benodigd is voor productieactiviteiten). Voor dit gedeelte geldt in beginsel dat de toegangsvoorwaarden voor elk bedrijf gelijk moeten zijn.
8. De Gaswet definieert het begrip productieactiviteit niet. Ook de wetsgeschiedenis biedt geen eenduidige interpretatie. Dit betekent dat DTe een juridische interpretatie van het begrip productieactiviteit moet geven.
9. Volgens Gasunie wordt er met productieactiviteiten zowel de afname van het kleine-veldengas bedoeld als de leveringszekerheid voor beschermde afnemers. Zo zou Gasunie in de zomer opslag nodig hebben vanwege het continue karakter van de fysieke stroom uit de kleine velden. In de winter zouden de opslagfaciliteiten gebruikt worden om ook op zeer koude dagen kleinverbruikers van gas te kunnen voorzien.
10. Gasunie claimt dat uit de wetsgeschiedenis valt te herleiden dat er een verband is tussen de verplichtingen uit hoofde
van het kleine-veldenbeleid en de invulling van het begrip productieactiviteiten in het kader van toegang tot
opslagfaciliteiten. DTe is echter van mening dat een dergelijk verband niet valt te leggen. Bovendien is duidelijk dat een
121 Een andere definitie van beheer is: het verrichten van handelingen die nodig zijn om goederen op normale wijze te
exploiteren en rentedragend te maken (economische werkzaamheden).
122 Te denken valt bijvoorbeeld aan de bestaande beheersovereenkomsten in de elektriciteits- en gassector.
- Pagina 67 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
eventuele overeenkomstige publieke taak namelijk het accommoderen van een gasoverschot vraagt om injectie van gas. Zoals beschreven in hoofdstuk 3 is dat wezenlijk anders dan productie. Uit het feit dat de wetgever spreekt over productie mag men afleiden dat injectie niet is bedoeld.
11. In tegenstelling tot het kleine-veldenbeleid, blijkt uit de wetgevingsgeschiedenis dat de wetgever een reservering heeft
willen maken voor leveringszekerheid ten behoeve van beschermde afnemers. Dit verband ligt naar zijn aard ook meer
voor de hand. De opslaginstallaties produceren immers gas, en vormen daarmee een substituut voor reguliere
gasvelden. Ook uit het rapport aan de zogeheten "Commissie van Drie" blijkt dat in ieder geval de installatie in Norg is
aangelegd om afnemende productiecapaciteit van het Groningenveld te compenseren123. Deze commissie heeft hierbij
overigens gekeken naar de totale verkoopportefeuille van Gasunie, dus inclusief de export. Voor de publieke taken van
Gasunie zijn echter alleen de verplichtingen ten behoeve van beschermde afnemers van belang.
12. Door Gasunie en NAM is in een zogeheten "position paper" gesteld dat de huidige opslaginstallaties voor 100 procent
noodzakelijk zijn voor productieactiviteiten124. Hiervoor halen partijen een groot aantal technische en juridische
argumenten aan. DTe is evenwel van mening dat het evident is dat de wetgever toegang tot de bestaande
opslagfaciliteiten van NAM en BP door derden mogelijk heeft willen maken. De wetgever heeft de opslagbedrijven
(NAM, BP en Gasunie) immers bij wet aangewezen als partijen met een economische machtspositie. Daarnaast heeft
de wetgever een duidelijk onderscheid tussen productie en handelsactiviteiten aangebracht. Het is evident dat de
wetgever dit heeft gedaan met de intentie om toegang voor derden mogelijk te maken. DTe acht het standpunt van
Gasunie en NAM derhalve niet redelijk.
13. Om de juridische invulling van het begrip "productieactiviteiten" vooralsnog niet doorslaggevend te laten zijn voor het
antwoord op de vraag welk gedeelte van de huidige gasopslaginstallaties beschikbaar is voor handelsactiviteiten, heeft
DTe zorgvuldigheidshalve besloten om in het technische onderzoek naar gasopslag zowel te verkennen of opslag nodig
is voor het kleine-veldengas als voor de leveringszekerheid. Dit laat echter het standpunt, dat het accommoderen van
het kleine-veldengas niet onder productieactiviteiten valt, onverlet.
9.2.3 Hoe moet worden omgegaan met bestaande contracten tussen Gasunie, Nam en BP?
14. DTe heeft vastgesteld dat op dit moment de volledige capaciteit van de opslaginstallaties van NAM en BP is verhuurd
aan Gasunie. Volgens de bestudeerde overeenkomsten moeten NAM en BP aan Gasunie toestemming vragen
alvorens NAM en BP aan derden toegang kunnen verlenen. Dit zou kunnen betekenen dat NAM en BP contractueel
gezien niet de mogelijkheid hebben om derden rechtstreeks toegang te bieden tot hun installaties. Op deze wijze
zouden zij niet in de gelegenheid zijn om hun taak als beheerder waar te maken.
15. NAM en BP kunnen op grond van de artikelen 15 en 18 van de Gaswet de toegang tot de opslaginstallaties onder
andere weigeren als geen capaciteit beschikbaar is voor de opslag van de hoeveelheid gas waarop het verzoek om
toegang betrekking heeft, dan wel als in redelijkheid niet gevergd kan worden dat zij alle capaciteit beschikbaar stellen.
Zoals verder in dit hoofdstuk zal blijken, is uit het technische onderzoek gebleken dat de capaciteit van de
opslaginstallaties niet volledig nodig is voor productieactiviteiten van Gasunie. Gegeven dit feit is DTe van oordeel dat
NAM en BP zich niet op het standpunt kunnen stellen dat er geen opslagcapaciteit voor derden beschikbaar is. De
123 Eindrapport aan de Commissie van Drie inzake Gasopslag Langelo (Langelo is Norg), "The Proposed Gas Storage
Facility at Langelo", 1994.
124 Position paper ondergrondse bergingen, NAM en Gasunie, april 2001.
- Pagina 68 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
omstandigheid dat Gasunie op grond van de met NAM en BP gesloten overeenkomsten moet instemmen met het
toelaten van derden tot de opslaginstallaties, wijzigt dit oordeel niet. DTe sluit niet uit dat er omstandigheden kunnen
zijn waaronder Gasunie zijn instemming onthoudt of onder voorwaarden verleent. In het licht van het algemene
mededingingsrecht, staat naar het oordeel van DTe vast dat het onthouden van de instemming door Gasunie er nimmer
toe kan leiden dat Gasunie een exclusieve claim legt op de gecontracteerde, maar niet voor productieactiviteiten
benodigde, opslagcapaciteit.
16. Daarnaast merkt DTe op dat de Gaswet (formele wet) voorrang heeft boven civiele overeenkomsten. In beginsel
hoeven de gesloten overeenkomsten dan ook geen belemmering te vormen bij het verlenen van toegang aan derden.
Voor zover in de genoemde overeenkomsten niet is geanticipeerd op de inwerkingtreding van de Gaswet, merkt DTe op
dat de overeenkomsten zijn gesloten aan de vooravond van de liberalisering (1996/97), zodat partijen hier tot op zekere
hoogte rekening mee hadden kunnen houden.
17. Het is overigens wel denkbaar dat partijen verplichtingen voor gaslevering zijn aangegaan op basis van de
gecontracteerde capaciteit in de opslaginstallaties. Bij het "ruimte maken" voor derden zal hiermee tot op zekere hoogte
rekening gehouden moeten worden. Daarbij kan worden gedacht aan een zeker "overgangsregime". Partijen krijgen zo
de gelegenheid om zich binnen een redelijke termijn aan te passen aan de nieuwe situatie.
18. DTe voorziet een gefaseerde vrijmaking over een periode van een beperkt aantal jaren. De Gaswet is op 10 augustus
2000 in werking getreden. Het eerste jaar dat derhalve toegang geboden had kunnen worden is het jaar 2001. DTe
constateert dat de opslagbedrijven deze mogelijkheid niet hebben benut. Voor zover DTe heeft kunnen vaststellen is
derden in het jaar 2001 toegang geweigerd. DTe is van mening dat in het tweede jaar na inwerkingtreding van de
Gaswet wel een gedeelte van de opslagfaciliteiten aan derden aangeboden moet worden. Inmiddels is aan NAM en BP
gevraagd hiervoor voorstellen te doen.
19. DTe wijst marktpartijen erop dat de wijze en de snelheid waarmee toegang voor derden mogelijk gemaakt moet worden,
mede gedreven moet zijn door de concrete vraag naar opslagdiensten in de markt. Verder in dit hoofdstuk wordt
getracht een goed beeld te krijgen van deze behoefte. Respondenten wordt verzocht de desbetreffende vragen
nauwkeurig te beantwoorden.
9.2.4 Juridische conclusies
20. Het is duidelijk dat de verplichting tot het verlenen van toegang voor derden ("third party access" of TPA) tot
opslagfaciliteiten op NAM, BP en Gasunie rusten. Daarnaast heeft DTe geconstateerd dat deze partijen toegang
moeten bieden voor dat gedeelte van de opslagfaciliteiten dat niet gebruikt wordt voor leveringszekerheid. Omwille van
de zorgvuldigheid heeft DTe er echter voor gekozen om ook onderzoek te doen naar de technische noodzaak van
opslag voor de productie uit de kleine velden.
21. DTe heeft ook geconstateerd dat de Gaswet voorrang heeft boven bestaande contracten. Daarbij geldt dat er een
redelijk overgangsregime moet zijn. Het jaar 2001 is het eerste jaar in het overgangsregime. In dit jaar heeft geen TPA
plaatsgevonden. DTe is van mening dat er geen juridische reden is waarom in het tweede jaar TPA niet mogelijk zou
zijn.
- Pagina 69 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
9.3 Technisch onderzoek
72. Teneinde onderbouwde Richtlijnen voor gasopslag op te kunnen stellen, heeft DTe een technisch onderzoek laten
uitvoeren door het onafhankelijke onderzoeksbureau BET betreffende de capaciteit van de bestaande opslagfaciliteiten
in Nederland. Op verzoek van Gasunie en NAM heeft DTe verder Jacobs Comprimo Nederland B.V. ingehuurd om
contra-expertise te verschaffen. Jacobs Comprimo Nederland B.V. is onder andere nauw betrokken geweest bij de
bouw van de gasopslaginstallaties van NAM.
73. Het technische onderzoek was gericht op het vaststellen van de capaciteit van de gasopslaginstallaties (zoals bedoeld
in artikel 1, lid 1, sub f van de Gaswet) van de gasopslagbedrijven NAM en BP, alsmede van de LNG-installatie van
Gasunie (te weten de gasopslaginstallaties in Norg, Grijpskerk en Alkmaar alsmede de LNG installatie op de
Maasvlakte).
74. De hoofdvraag in dit onderzoek luidde als volgt: Welk deel van de totale hoeveelheid beschikbare opslagcapaciteit kan
vanuit een technische optiek beschikbaar worden gesteld aan derden?
75. Hierbij zijn de volgende elementen van belang:
?? De hoeveelheid totaal beschikbare opslagcapaciteit (vaststelling van de omvang van de capaciteit van de
betrokken opslaginstallaties, zowel wat betreft werkvolume als injectie- en productiesnelheid);
?? De reserveringen van deze hoeveelheid voor productieactiviteiten (kleine velden en leveringszekerheid) van
Gasunie;
?? De resulterende aftreksom (beschikbare capaciteit minus de reservering voor publieke taken) bepaalt de totale
hoeveelheid gasopslag welke open gesteld dient te worden voor toegang voor derden.
9.3.1 Totaal beschikbare opslagcapaciteit in de Nederlandse opslaginstallaties
76. Er zijn in Nederland vier opslaginstallaties, waarvan twee in de provincie Groningen (Norg en Grijpskerk), één in
Alkmaar en een LNG installatie op de Maasvlakte. Hieronder volgt een korte samenvatting van de technische
specificaties.
Tabel 14. Technische specificaties Norg
Mogelijke gebruiksdoeleinden Seizoenopslag en peakshaver
Beheerder NAM
Totale hoeveelheid gas 28.0 BCM125
Hoeveelheid gecontracteerd werkgas 3.0 BCM N.B. Kan uitgebreid worden door
installatie van additionele compressor
capaciteit.
Hoeveelheid kussengas 25.0 BCM
Maximale productie capaciteit 55.0 MCM/d126 {VERTROUWELIJK}
Minimale productie capaciteit 4.8 MCM/d
Maximale injectie capaciteit 24.0 MCM/d
125 BCM = Billion Cubic Metres of miljard kubieke meter.
126 MCM = Million Cubic Metres of miljoen kubieke meter¸ MCM/d is deze capaciteit op dagbasis en MCM/h op uurbasis.
- Pagina 70 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Maximale gebruikstijd in geval van 80
onafgebroken maximale productiecapaciteit
Bron: BET rapport
- Pagina 71 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 15. Technische specificaties Grijpskerk
Mogelijke gebruiksdoeleinden Seizoenopslag en peakshaver
Beheerder NAM
Totale hoeveelheid gas 13.1 BCM
Hoeveelheid gecontracteerd werkgas 1.5 BCM N.B. Kan uitgebreid worden door
installatie van additionele
compressor capaciteit.
Hoeveelheid kussengas 11.6 BCM
Maximale productie capaciteit 55.0 MCM/d {VERTROUWELIJK}
Minimale productie capaciteit 4.8 MCM/d
Maximale injectie capaciteit 12.0 MCM/d
Maximale gebruikstijd in geval van 32
onafgebroken maximale productiecapaciteit
Bron: BET rapport
Tabel 16. Technische specificaties Alkmaar
Mogelijke gebruiksdoeleinden Peakshaver
Beheerder BP Amoco (Bergen
Concessiehouders)
Totale hoeveelheid gas 3.6 BCM
Hoeveelheid gecontracteerd werkgas 0.5 BCM N.B. Technisch maximaal:
0.75 BCM.
Hoeveelheid kussengas 3.1 BCM
Maximale productie capaciteit 36.0 MCM/d {VERTROUWELIJK}
Minimale productie capaciteit 2.4 MCM/d
Maximale injectie capaciteit 4.5 MCM/d
Maximale gebruikstijd in geval van 14
onafgebroken maximale productiecapaciteit
Bron: BET rapport
- Pagina 72 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 17. Technische specificaties Maasvlakte (LNG)
Mogelijke gebruiksdoeleinden Peakshaver
Beheerder Gasunie
Totale hoeveelheid werkgas127 72 MCM
Maximale productie capaciteit 1.3 MCM/h N.B. Op maximale productie
capaciteit wordt deze faciliteit in 2
dagen volledig uitgeput.
Maximale injectie capaciteit - N.B. Volledige vulling duurt tussen
300 350 dagen per jaar.
Maximale gebruikstijd in geval van 2
onafgebroken maximale productiecapaciteit
Bron: BET rapport
Vraag 58. Welke vraag naar opslagcapaciteit hebben marktpartijen, gegeven de beschreven technische specificaties
(svp onderbouwd en in kwantitatieve termen beantwoorden)? Onder welke voorwaarden zijn partijen
bereid de vraag naar opslagcapaciteit te effectueren?
9.3.2 Huidige functies Nederlandse opslagfaciliteiten volgens Gasunie
77. De Nederlandse opslagfaciliteiten vervullen thans volgens informatie van Gasunie de volgende taken:
?? Seizoensopslag voor de uitvoering van het kleine-veldenbeleid, d.w.z. opslag welke dient om seizoensfluctuaties op te
vangen door opslag van gas in een seizoen van lage gasvraag (zomer) ten behoeve van productie voor het hoge
vraagseizoen (winter). Hiervoor is met name het volume van de opslagcapaciteit van belang, en is leveringscapaciteit
(snelheid) van ondergeschikt belang;
?? Peak-shaving voor het garanderen van leveringszekerheid: d.w.z. opslag welke dient om te voldoen aan een piek van
slechts korte duur. Hiervoor is een beperkte opslagcapaciteit qua omvang normaliter voldoende, zolang de
productiesnelheid hoog is.
De bestaande gasopslagfaciliteiten zijn als volgt, op basis van technische karakteristieken, naar functionaliteit ingedeeld:
Tabel 18. Functionaliteit gasopslagfaciliteiten
Naam Functionaliteit
Norg Seizoensopslag en peak-shaver
Grijpskerk Seizoensopslag en peak-shaver
Alkmaar Peak-shaver
Maasvlakte (LNG) Peak-shaver
Bron: BET rapport
127 Aangezien een LNG installatie geen kussengas behoeft, is de totale hoeveelheid gas in deze installatie gelijk aan de
maximale hoeveelheid werkgas.
- Pagina 73 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
9.3.3 Noodzaak gasopslag voor uitvoering van het kleine-veldenbeleid
78. De technische mogelijkheden van opslag ten behoeve van de uitvoering van het kleine-veldenbeleid verdienen de volgende nuancering. Het totale huidige werkvolume van de gasopslaginstallaties in Nederland bedraagt 5.07 BCM. In vergelijking met de totale gasproductie uit de kleine velden, in de afgelopen 10 jaar oplopend van 39.2 naar 50.4 BCM per jaar, bedraagt de maximale opslagvolume 10 tot 13 procent van het productievolume. De opslagfaciliteiten zouden derhalve, indien zij in hun totaliteit ingezet zouden worden voor accommodatie van het kleine-veldengas, slechts een beperkt gedeelte van de totale huidige productie uit de kleine velden kunnen accommoderen. Met andere woorden: in een situatie waarin het kleine-veldengas maximaal geaccommodeerd zou worden en dit onverhoopt niet langer mogelijk zou zijn zou de huidige kleine-veldenproductie met maximaal 10 procent verminderd moeten worden. De analyse in dit document heeft betrekking op deze 10 procent.
79. Cruciaal is de vraag of de productie uit de kleine velden überhaupt verminderd moet worden wanneer derden toegang krijgen tot de gasopslaginstallaties van NAM en BP. DTe concludeert uit het technische rapport van BET dat deze vraag ontkennend beantwoord moet worden. Deze conclusie volgt uit een aantal constateringen.
80. Er is geen "minimum flow" probleem. Een minimum flow probleem ontstaat wanneer de contractuele minimale productie128 hoger is dan de laagst mogelijke vraag naar gas in de markt en er bijgevolg een overschot aan gas ontstaat welke op enigerlei wijze geaccommodeerd dient te worden. BET stelt in haar rapport vast dat dit probleem zich onder de huidige omstandigheden niet voordoet. De gecalculeerde minimale vraag (voor 2001/2002) is 81 MCM/d (zie onderstaande tabel). Deze minimale vraag bestaat uit de laagst mogelijke hoeveelheid gas die de beschreven afnemersgroepen, met name op basis van de zich voordoende temperatuur, zullen vragen. Het totale minimale aanbod (zoals bepaald door de contractuele mogelijkheid van Gasunie om alle producerende velden inclusief de import af te schakelen naar een minimum) bedraagt 72 MCM/d. Voor de huidige discussie is echter alleen het aanbod uit de kleine velden alsmede het minimale aanbod uit het Groningenveld van belang. Deze twee bronnen leveren samen {VERTROUWELIJK} MCM/d. Gezien het feit dat de minimale vraag (81 MCM/d) het contractuele minimale aanbod van {VERTROUWELIJK} MCM/d overschrijdt, is er geen minimum flow probleem129.
81. Daarbij beschikt het Groningenveld over voldoende "swing" (kan afgeschakeld worden naar {VERTROUWELIJK} MCM/d) om alle productie uit de kleine velden te accommoderen (d.w.z. dat de productie uit de kleine velden in eerste instantie wordt aangewend om aan de vraag naar gas te voldoen en de productie uit het Groningenveld daaraan wordt aangepast). In deze statische analyse is bovendien geen rekening gehouden met de mogelijkheden voor line-pack in het transportnetwerk, welke een eventueel overschot aan gasproductie mede zou kunnen absorberen.
Tabel 19. Minimum flow 2001/2002 (totaal) Minimum vraag MCM/d Minimum aanbod MCM/d Regionale leveringsbedrijven {VERTROUWELIJK} Groningen {VERTROUWELIJK} Industriële afnemers {VERTROUWELIJK} Kleine velden {VERTROUWELIJK} Elektriciteitscentrales {VERTROUWELIJK} Groningen + kleine {VERTROUWELIJK}
128 Als alternatief zou het technische minimum in de analyse betrokken kunnen worden. Om redenen van redelijkheid is hier
echter niet voor gekozen.
129 Zelfs wanneer men zorgvuldigheidshalve de minimum flow vanuit het buitenland (de minimale import) meetelt is er geen
minimum flow probleem.
- Pagina 74 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
velden
Export {VERTROUWELIJK} Import {VERTROUWELIJK}
Totaal 81 Totaal 72
Bron: BET rapport
82. Deze getallen kunnen (ruwweg) als volgt vertaald worden in hoog- en laagcalorisch gas.
Tabel 20. Minimum flow 2001/2002 (hoog calorisch laag calorisch)
Minimum vraag MCM/d Minimum aanbod MCM/d
Laag calorisch {VERTROUWELIJK} Laag calorisch {VERTROUWELIJK}
(regionale leveringsbedrijven) (Groningen)
Hoog calorisch {VERTROUWELIJK} Hoog calorisch {VERTROUWELIJK}
(industriële afnemers + (kleine velden +
elektriciteitscentrales + export) import)
Totaal 81 Totaal 72
Bron: BET rapport
83. Gezien de kwaliteitsverschillen tussen Groningen (laagcalorisch) en niet-Groningen gas (kleine velden produceren
hoogcalorisch gas) is ook de samenstelling van de vraag (afzet) van belang. In Nederland worden de beschermde
afnemers voorzien van laagcalorisch gas (en het merendeel van de grote verbruikers van hoogcalorisch gas). Uit
bovenstaande tabel blijkt dat het verschil tussen de minimum vraag naar, en het contractuele minimum aanbod van
hoogcalorisch gas van{VERTROUWELIJK} MCM/d en {VERTROUWELIJK} MCM/d slechts 1 MCM/d bedraagt.
84. De BET studie betrekt verder toekomstige ontwikkelingen in de vraag en aanbodzijde zoals aangegeven door
Gasunie in deze analyse. Deze ontwikkelingen worden geschat binnen twee extremen, enerzijds een sterk
aantrekkende marktvraag voor Gasunie en anderzijds een sterk achterblijvende marktvraag voor Gasunie voor het jaar
2005.
- Pagina 75 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 21. Minimum flow 2005
Minimum flow 2001 / 2002 2005 Hoog Scenario 2005 Laag Scenario
MCM/d MCM/d MCM/d
Totale minimale vraag (alleen {VERTROUWELIJK} {VERTROUWELIJK} {VERTROUWELIJK}
hoogcalorisch: industriële
afnemers +
elektriciteitscentrales + export)
Minimale productie (Groningen, {VERTROUWELIJK} {VERTROUWELIJK} {VERTROUWELIJK}
kleine velden)
Benodigde injectiecapaciteit 0 0 0
Bron: BET rapport
85. Hieruit blijkt dat zelfs in het meest pessimistische scenario (die van achterblijvende vraag) de minimum vraag naar gas
van {VERTROUWELIJK}MCM/d130 het contractuele minimum aanbod uit Groningen en de kleine velden van
{VERTROUWELIJK} MCM/d overstijgt. Er is derhalve ook op basis van de toekomstscenario's geen opslag nodig voor
accommodatie van gas uit de kleine velden131.
86. Daarnaast constateert DTe uit het rapport van BET dat tot op heden geen ondergrondse gasopslagfaciliteiten zijn
ingezet voor een volledige cyclus van seizoensopslag (injectie in de zomer en productie in de winter) voor gas uit de
kleine velden. De ondergrondse opslagen zijn gebruikt in hun functie van stand-by piekopslag. Gezien het feit dat de
installaties in de periode 1996 2000 gevuld zijn (initiële vulling) met hoog calorisch en/of laagcalorisch gas, goeddeels
in de zomerperiode, is er volgens Gasunie sprake van accommodatie. DTe concludeert echter uit het technische
rapport van BET dat er geen reservering van opslagcapaciteit noodzakelijk is om uitvoering te geven aan het kleine-
veldenbeleid.
87. Overigens biedt ook de Gaswet hier ampel ruimte voor een alternatieve oplossing voor een eventueel (voorspeld)
gasoverschot: artikel 54, lid 2 van de Gaswet "Onze Minister kan Gasunie tijdelijk ontheffing verlenen van de in het
eerste lid, onder b bedoelde verplichting, indien Gasunie door naleving van die verplichting ernstige economische en
financiële moeilijkheden ondervindt of dreigt te ondervinden". Uit de parlementaire behandeling blijkt dat indien een
ontheffing verleend is, Gasunie tijdelijk de afname kan staken. "Dat betekent dat bestaande contracten wel uitgevoerd
worden maar dat Gasunie tijdelijk geen gas uit nieuw aangeboden kleine velden hoeft te accepteren"132.
9.3.4 Noodzaak gasopslag voor transportzekerheid
88. Op de gastransportmarkt bestaat een verband tussen de rol van opslagfaciliteiten en transportzekerheid. In beginsel is sprake van een trade-off die er als volgt uitziet. Een gastransportbedrijf kan er enerzijds voor kiezen om het netwerk dusdanig op te zetten dat de buizen die de locatie van gaswinning (of import) verbinden met de locatie waar vraag uitgeoefend wordt voldoende capaciteit bezitten om het gas direct en met voldoende snelheid te transporteren naar de plaats waar de vraag gesitueerd is. Anderzijds kan het gastransportbedrijf het gas in een periode met weinig vraag alvast naar de plaats van toekomstige vraag brengen, en het daar opslaan als reserve voor tijden met veel vraag.
130 Dat wil zeggen de vraag naar hoogcalorisch gas (zonder vrije afnemers).
131 Uiteraard liggen aan deze calculaties een aantal veronderstellingen ten grondslag, zie BET rapport.
132 Tweede Kamer 1999-2000, 26 463, nr. 7, p.11.
- Pagina 76 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
89. In het eerste geval word een opslagfaciliteit bespaard, maar moet meer geïnvesteerd worden in het transportnetwerk. In de tweede situatie is sprake van het omgekeerde, en worden buizen uitgespaard, ten koste van een gasopslaginstallatie. Een geïntegreerd gastransportbedrijf kan op basis van een kostenafweging bepalen welke oplossing het meest voordelig is. Gasunie stelt dat dergelijke afwegingen ook in Nederland zijn gemaakt. Zo zou de opslaginstallatie in Alkmaar zijn gerealiseerd om een transportbuis door het IJsselmeer uit te sparen. De installatie in Alkmaar functioneert als peakshaver voor het noordelijk deel van de Randstad.
90. In een geliberaliseerde markt ontstaat een andere situatie. Een gastransportbedrijf is dan immers alleen belast met het
aanleggen en exploiteren van transportinfrastructuur. Per definitie kent iedere transportinfrastructuur beperkingen ten
aanzien van de transportzekerheid. Geen enkel systeem kan immers onbeperkt gas transporteren. Een
gastransportbedrijf zal zijn klanten moeten informeren over de transportbeperkingen van de infrastructuur. De klant kan
dan bepalen of hij de transportbeperkingen aanvaardbaar acht. Wanneer dit niet het geval is, kan hij back-up capaciteit
bij een opslagbedrijf bestellen. Wanneer er veel vraag is naar back-up, kan het gastransportbedrijf besluiten om
transportinfrastructuur uit te breiden. Feitelijk ontstaat op deze wijze concurrentie tussen transport en opslag ("peak-t0-
pipe" concurrentie).
91. Dat betekent dus dat deze verplichting uiterlijk in 2004 eindigt. Na die tijd zullen afnemers en shippers volgens het
hiervoor beschreven marktmodel zelf moeten bepalen welke transportzekerheid, tegen welke prijs, acceptabel is. De
vraag die DTe voor de Richtlijnen moet beantwoorden luidt derhalve of het transportdeel van Gasunie opslaginstallaties
nodig heeft om transportzekerheid voor beschermde afnemers te garanderen.
92. BET heeft geconstateerd dat de Nederlandse opslagfaciliteiten tot op heden nooit zijn ingezet om kortstondig veel gas te leveren. Er is slechts sprake van testen. Zodoende kan niet op basis van ervaring worden aangegeven of de installaties inderdaad noodzakelijk zijn voor het bieden van transportzekerheid aan beschermde afnemers. Daarom heeft DTe op basis van de voorhanden zijnde feiten een analyse gemaakt.
93. In de eerste plaats is gekeken naar de locatie van de gasopslaginstallaties. De vraag naar gas in Nederland is hoofdzakelijk geconcentreerd in het westen van het land. De opslaginstallaties van NAM zijn gelegen in Groningen, dichtbij de Duitse grens. Het is niet waarschijnlijk dat deze installaties een rol kunnen vervullen in de transportzekerheid voor beschermde afnemers133. Het is ook onduidelijk welke transportleidingen uitgespaard zijn met deze installaties. Deze constatering spoort ook goed met het rapport aan de Commissie van Drie, waarin wordt gesteld dat Langelo met name bedoeld is ter ondersteuning van de productiecapaciteit van het Groningenveld134.
94. De situatie rond de installaties in Alkmaar en op de Maasvlakte is wezenlijk anders. Beide installaties liggen immers
dicht bij de fysieke locatie van de vraag in de Randstad. Ook hier geldt dat geen van beiden tot op heden daadwerkelijk
heeft geproduceerd. Er is slechts sprake geweest van stand-by perioden en korte perioden van productie voor
testdoeleinden.
95. De publieke taak van transportzekerheid geldt alleen voor beschermde afnemers. In dit geval moet een schatting
gemaakt worden van de beschermde afnemers in het gebied dat door de installaties in Alkmaar en op de Maasvlakte
beleverd kan worden. De installatie in Alkmaar is gebouwd ten behoeve van alle afnemers in het Noorden van de
Randstad. Een belangrijk gedeelte zal vrij zijn met ingang van 1 januari 2002. Het is daarom niet aannemelijk dat de
installatie volledig nodig is voor het bieden van transportzekerheid aan beschermde afnemers.
133 Afgezien wellicht van een calamiteit betreffende de toevoer uit het Groningenveld zelf.
134 Eindrapport van de Commissie van Drie inzake Gasopslag Langelo (Langelo is Norg), 1994.
- Pagina 77 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 59. Delen respondenten de analyse van DTe omtrent transportzekerheid (s.v.p. motiveren)?
9.3.5 Zekerheid van gaslevering
96. Op het gebied van de gaslevering (i.e. het verkopen van gas als commodity) aan beschermde afnemers wordt de
verantwoordelijkheid in de vrije markt anders verdeeld. Alle leveranciers, en niet alleen Gasunie, zijn dan
verantwoordelijk voor de leveringszekerheid van hun klanten. Dit laat onverlet dat de bedrijven die aan kleinverbruikers
gas leveren ingevolge artikel 44 van de Gaswet de plicht hebben er zorg voor te dragen dat in voldoende mate en op
doelmatige wijze in die levering wordt voorzien. Zo nodig kan de Minister in dat kader aan gasbedrijven opdragen
voorzieningen te treffen.
97. Voor leveringszekerheid van gas geldt dat in het jaar 2002 een additionele groep afnemers als "vrij" aangemerkt wordt,
waardoor Gasunie slechts leveringszekerheid voor de resterende afnemers (afnemers welke jaarlijks een volume
afnemen van minder dan 1 MCM gas) behoeft te verzorgen. Dit betreft een beperkt gedeelte van Gasunie's totale
verplichtingenportefeuille, namelijk ongeveer 39 procent van haar binnenlandse afzet135.
98. Teneinde deze verplichting nader te onderzoeken heeft BET in haar onderzoek de zgn. piekvraag onderzocht. Hiervoor
werd het als uitgangspunt een extreem lage temperatuur genomen (- 17? Celsius) zodat een goed beeld verkregen kon
worden van de maximaal mogelijke vraag. BET constateert het volgende met betrekking tot de maximale vraag en het
maximale aanbod.
135 Bron: Jaarverslag Gasunie 2000.
- Pagina 78 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Tabel 22. Piekvraag en maximaal aanbod van gas
Piekvraag Maximaal aanbod
MCM/d MCM/d
Regionale {VERTROUWELIJK} Groningen {VERTROUWELIJK}
leveringsbedrijven
(waarvan beschermde {VERTROUWELIJK}
afnemers)
Industriële afnemers {VERTROUWELIJK} Non-Groningen {VERTROUWELIJK}
Elektriciteitscentrales {VERTROUWELIJK} Non-Groningen slippage136 {VERTROUWELIJK}
Export {VERTROUWELIJK} Operating margin {VERTROUWELIJK}
Import {VERTROUWELIJK}
Totaal 546 Totaal 446
Bron: BET rapport
99. Uit de berekeningen van BET blijkt dat de huidige piekvraag van beschermde afnemers {VERTROUWELIJK}MCM/d
bedraagt. Om aan deze vraag te voldoen staat Gasunie een aantal productiefaciliteiten ter beschikking, welke
cumulatief gezien 446 MCM/d bedragen. Sterker nog, het Groningenveld alleen (minimaal {VERTROUWELIJK} MCM/d)
zou volstaan om de gaszekerheid van beschermde afnemers (waarvoor {VERTROUWELIJK}MCM/d benodigd is) te
waarborgen. De conclusie luidt derhalve dat er geen reservering van gasopslag nodig is om uitvoering te geven aan de
publieke taak van gaszekerheid.
Vraag 60. Delen respondenten de analyse van DTe omtrent gaszekerheid (s.v.p. motiveren)?
9.3.6 Conclusies technisch onderzoek
100. DTe constateert op grond van het technisch onderzoek dat het kleine-veldenbeleid tot op heden niet als een activiteit
beschouwd kan worden die in het jaar 2002 Gasunie redelijkerwijs noopt tot reservering van gasopslagcapaciteit voor
productieactiviteiten.
101. DTe concludeert verder dat voor het bieden van gaszekerheid aan beschermde afnemers geen enkele reservering van
de opslaginstallaties uit hoofde van productieactiviteiten noodzakelijk is.
102. Tenslotte concludeert DTe dat het niet aannemelijk is dat de installaties in Norg en Grijpskerk noodzakelijk zijn voor het
bieden van transportzekerheid. Bovendien is het niet aannemelijk dat de installatie in Alkmaar volledig nodig is voor het
bieden van transportzekerheid aan beschermde afnemers. De LNG-installatie lijkt, vanwege de geringe capaciteit,
minder geschikt voor TPA.
Vraag 61. Delen respondenten de conclusies uit het technisch onderzoek (s.v.p. motiveren)?
136 In het BET rapport wordt "slippage" als volgt gedefinieerd: slippage is het verschil tussen geplande, gecontracteerde
gasvolumes en gerealiseerde, gemeten gasvolumes.
- Pagina 79 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
9.4 Marktwerking op een dynamische gasopslagmarkt
103. Nu op juridische en technische gronden is geconstateerd dat het mogelijk is om derden opslag te verlenen tot de
installaties in Norg, Grijpskerk en Alkmaar, is het zinvol om na te denken over de wijze waarop derden toegang
verleend kan worden. In het bijzonder zijn allocatie- en prijsregels van belang. Deze regels staan centraal in deze
paragraaf.
104. Voor het jaar 2001 zijn door Gasunie indicatieve tarieven gepubliceerd.
Tabel 23. Indicatieve tarieven van Gasunie voor gasopslagfaciliteiten in 2001 Norg 165/m³/u Grijpskerk 125/m³/u Alkmaar 140/m³/u Bron: Indicatieve tarieven Gasunie zoals ingediend bij DTe
105. Voor zover DTe heeft kunnen nagaan hebben derden in 2001 desalniettemin geen daadwerkelijke toegang gekregen tot
de installaties.
106. Voor de mogelijkheden van toegang door derden tot de Nederlandse gasopslagfaciliteiten is de keuze tussen de
verschillende prijsvormingsmechanismen van wezenlijk belang. Het is voor marktpartijen immers belangrijk om te weten
op welke wijze de prijzen voor het gebruik van gasopslagfaciliteiten tot stand zullen komen. Bovendien is het van belang
dat de gasopslagbedrijven via de prijsvorming geen misbruik maken van hun economische machtspositie.
107. Idealiter, indien er geen mogelijkheid zou zijn voor de gasopslagbedrijven om hun economische machtspositie te
misbruiken, zou de prijsvorming op de gasopslagmarkt op marktconforme wijze tot stand moeten komen. Een
marktconform syste em geeft immers de beste economische signalen aan bedrijven en gebruikers (hoge prijzen kunnen
bijvoorbeeld een impuls zijn voor capaciteitsuitbreiding), en maakt ingrijpen door een toezichthouder overbodig. Deze
vorm van prijsvorming heeft de voorkeur van DTe aangezien de markt voor opslag geen natuurlijk monopolie is. Het is
immers mogelijk om nieuwe opslagfaciliteiten te bouwen, c.q. de bestaande faciliteiten uit te breiden. Er zijn signalen
dat de bestaande beheerders van opslagfaciliteiten overwegen om meer opslaginstallaties te bouwen. Zo onderzoekt
BP op dit moment de potentiële vraag naar opslag voor nieuwe offshore gasopslaginstallaties in de zones genaamd
P15 en P18.
108. Indien deze markt voor gasopslag zich "op natuurlijke wijze" zou kunnen ontwikkelen, zou DTe zich kunnen beperken
tot het op hoofdlijnen voorschrijven van de wijze waarop tarieven tot stand dienen te komen, en de wijze waarop
capaciteit gealloceerd moet worden. De uiteindelijke prijsvorming zou in dat geval min of meer vrij gelaten kunnen
worden. Een voorbeeld van een dergelijk allocatiesysteem is het veilingmechanisme. In een concurrerende Europese
opslagmarkt zou men eventueel ook het benchmarken van tarieven van opslagdiensen kunnen overwegen.
109. Hier zijn een aantal kanttekeningen bij te plaatsen. De markt voor gasopslag staat in Nederland op dit moment nog in de kinderschoenen. Er is geen ervaring met vraag- en aanbodpatronen en prijsvorming zal derhalve in de eerste periode een kwestie van "trial and error" zijn, te meer daar er een hoge concentratiegraad bestaat aan de aanbodzijde.
110. DTe stelt verder vast dat er hoge toetredingsdrempels zijn voor aanbieders op de opslagmarkt. Er is een hoog kapitaalsbeslag gemoeid met het realiseren van een opslaginstallatie, de bouw, welke pas kan aanvangen nadat alle vereiste vergunningen op ruimtelijke ordening en milieu gebied verkregen zijn, neemt een aantal jaren in beslag, en er
- Pagina 80 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
dienen ook geschikte velden aanwezig te zijn. Door deze toetredingsdrempels ontstaat een prijsopdrijvende schaarstepremie voor gasopslagdiensten ("scarcity rents"). Een marktconforme methode zoals veilen zou een uitkomst kunnen bieden in het correct op waarde schatten van de opslagdiensten.
111. De aanwezigheid van de mogelijkheid tot misbruik heeft de wetgever ertoe gebracht om de concessiehouders bij wet
aan te wijzen als partijen met een economische machtspositie. Indien blijkt dat de prijsvorming niet aan de markt
overgelaten kan worden is regulering van de tarieven noodzakelijk. In dit geval kunnen analoog aan gastransport
voorwaarden aan de prijsvorming gesteld worden om toegang door derden te faciliteren (zie hoofdstuk 6 voor een
beschrijving). Zo zou DTe bijvoorbeeld historische kostenoriëntatie kunnen opleggen aan de aanbieders van
opslagfaciliteiten om monopoliewinsten af te romen. Regulering van deze prijzen heeft een algemeen nadeel. De prijzen
geven dan immers niet langer automatisch de juiste signalen aan de markt. De taak van de toezichthouder neemt dan
ook toe.
112. Er bestaat derhalve een expliciete keuze voor DTe tussen een marktgeoriënteerd prijsvormingsmechanisme voor
opslagfaciliteiten of nauwlettende regulering van de tarieven. Juist omdat de opslagmarkt geen natuurlijk monopolie is,
geeft DTe in beginsel de voorkeur aan een marktgeoriënteerd systeem. Voorwaarde voor het slagen van een
marktconform systeem is evenwel dat de opslagbedrijven NAM, BP en Gasunie bereid zijn om de opslagfaciliteiten in
Alkmaar, Norg, Grijpskerk en op de Maasvlakte op marktconforme wijze aan te bieden. DTe stelt vast dat op dit moment
nog niet aan deze voorwaarde is voldaan. Aan de opslagbeheerders NAM en BP wordt gevraagd om dergelijke
voorstellen te doen.
Vraag 62. Onder welke condities is het volgens de respondenten waarschijnlijk dat een markt voor opslagdiensten
met marktconforme prijsstelling binnen een beperkt aantal jaren kan ontstaan?
Vraag 63. Welke voorschriften dienen de Richtlijnen te bevatten ten aanzien van de prijsvorming door de
gasopslagbedrijven? (Marktgeoriënteerd of gereguleerd, s.v.p. toelichten)?
Vraag 64. Indien partijen voorstander zijn van een marktgeoriënteerd systeem, hoe zou dit er dan uit moeten zien?
Vraag 65. Welke "best practices" op het gebied van prijsvorming zou DTe moeten bestuderen in het kader van
gasopslag?
- Pagina 81 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
10 Prioriteiten voor 2002
92. In hoofdstuk 2 van dit Consultatie- en informatiedocument werd aangegeven dat DTe de permanente Richtlijnen in een
aantal stappen geleidelijk wil opbouwen. Na de tijdelijke Richtlijnen 2001 zal de eerste stap in het jaar 2002 gezet
worden. Het is voor DTe belangrijk om zeker te weten dat deze eerste stap in de juiste richting wordt gezet en een
aantal logische minimale voorwaarden is voldaan. In zekere zin zal deze stap het fundament leggen, waarna het huis in
latere jaren gebouwd kan worden.
93. DTe streeft ernaar om de omvang en reikwijdte van deze eerste stap centraal te stellen in deze consultatie. DTe
realiseert zich dat dit slechts in beperkte mate mogelijk zal zijn. Zittende partijen, met een te verdedigen belang, zullen
immers snel geneigd zijn om een eerste stap te vergaand c.q. niet uitvoerbaar te achten. Aan de andere kant zullen
eerste stappen nieuwe partijen niet snel ver genoeg gaan. Binnen dit spanningsveld is het uiteraard de
verantwoordelijkheid van DTe om een oordeel te vellen over de stap 2002.
94. DTe hecht eraan om dit oordeel te vellen op basis van informatie en standpunten van alle marktpartijen. Teneinde
marktpartijen in de gelegenheid te stellen om gericht te reageren, heeft DTe een indicatief overzicht met prioriteiten voor
het jaar 2002 opgesteld.
Tabel 24. DTe indicatieve prioriteiten voor Richtlijnen Transport 2002137
Prioriteit Beschrijving voorkeur DTe
1. Basisdiensten Transport ?? Gegarandeerde transportdienst, waaronder een transportdienst met
gelijke looptijd als termijn balanceringsregime
?? Backhaul transportdienst
?? Basisdiensten verhandelbaar op secundaire markt
2. Tariefstructuur ?? Afschaffen point-to-point tariefstructuur.
3. Transporttarieven ?? Gebaseerd op efficiënte kosten
4. Balancering ?? Kostenoriëntatie van balanceringsdiensten (tarieven en boetes)
?? Verhandelbaarheid van onbalans
?? Aansluiting looptijd transportcontracten/periode balanceringsregime
5. Gepubliceerde informatie (naast ?? Beschikbare capaciteit
indicatieve tarieven en voorwaarden) ?? Kosten die aan tarieven voor basisdiensten en noodzakelijkerwijs
verbonden diensten ten grondslag liggen
?? Onderhandelingsresultaten met afwijkingen indicatieve tarieven en
voorwaarden
?? Overige informatie die nodig is voor succesvolle onderhandelingen
over efficiënt kostenniveau138
Tabel 25. DTe indicatieve prioriteiten voor Richtlijnen Opslag 2002139
Prioriteit Beschrijving voorkeur DTe
1. Capaciteit opslag ?? Transparant aanbod van capaciteit die beschikbaar is voor
137 Het spreekt voor zich dat deze tabel ten gevolge van het consultatieproces wijzigingen kan ondergaan.
138 Zie "route A" in hoofdstuk 6.
139 Het spreekt voor zich dat deze tabel ten gevolge van het consultatieproces wijzigingen kan ondergaan.
- Pagina 82 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
handelsdoeleinden
?? Fysieke toegang door derden
2. Tarieven en allocatie opslag ?? Tot stand gekomen via marktconforme instrumenten (initiatief in
2002 bij NAM en BP)
Vraag 66. Welke onderwerpen ontbreken in de lijst met prioriteiten voor het jaar 2002 (svp. toelichten)? Welke
onderwerpen kunnen ook in latere jaren aan de orde komen (svp toelichten)?
- Pagina 83 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Bijlage 1: verklarende woordenlijst
?? Annual Contracted Quantity De over één jaar gecontracteerde hoeveelheid af te nemen gas.
?? Arbitrage Een investeringsstrategie waarbij op de ene markt een goed wordt
gekocht om op de andere markt te verkopen met de verwachting om winst
te maken.
?? Asset-based trading Handel gebaseerd op een fysieke opslagcapaciteit als
"onderpand".
?? Backhaul Transportstromen die gecontracteerd worden tegen de fysieke
stroom in.
?? CDS Commodity Diensten Systeem (tarievensysteem van Gasunie)
?? EMP Economische machtspositie: positie van een of meer
ondernemingen die hen in staat stelt de instandhouding van een
daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan
te verhinderen door hun de mogelijkheid te geven zich in belangrijke mate
onafhankelijk van hun concurrenten, hun leveranciers, hun afnemers of de
eindgebruikers te gedragen (artikel 1, onderdeel i, Mededingingswet).
?? Gas-to-gasmarkt Een markt waarin het aanbod van gas qua prijzen en voorwaarden
rechtstreeks met ander gas concurreert en waar dus geen gas-olie
pariteiten worden gehanteerd
?? Gasunie Handel Het commerciële deel van Gasunie, dat zich bezig houdt met de
handel en levering
?? Hedging Het kopen of verkopen van futures (financiële instrumenten welke
betrekking hebben op koop of verkoop in de toekomst) om
eventuele verliezen ten gevolge van prijsfluctuaties te voorkomen.
?? Het transportdeel van Gasunie Het deel van Gasunie dat zich bezig houdt met het beheer en de
bedrijfsvoering van het Gasunie net
?? Incumbent Het bedrijf dat voor de liberalisering van de markt een van
rechtswege monopoloïde positie bezat.
?? Kussengas Het deel van het opgeslagen gas dat aanwezig moet zijn als
drijvende kracht om de druk in het veld op peil te houden en derhalve niet
onttrokken wordt
?? Line-pack Buffer capaciteit binnen een (deel)net
?? Load factor Indicator van de benuttingsgraad gedefinieerd als het quotient van
de gemiddelde hoeveelheid getransporteerd of geproduceerd gedurende
een periode en de piekhoeveelheid getransporteerd of geproduceerd
gedurende deze periode.
?? Minister Ministerie van Economische Zaken
?? NTPA Negotiated third party access - systeem waarbij tarieven en
voorwaarden door onderhandelingen tot stand komen.
?? LNG Liquified Natural Gas
?? RTPA Regulated third party access - systeem waarbij tarieven en
voorwaarden door regulator worden vastgesteld.
?? Secundaire markt Een markt voor het verhandelen van rechten.
?? Shipper Een bedrijf dat gas inkoopt en verkoopt aan klanten
- Pagina 84 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
?? Slippage Het verschil tussen geplande, gecontracteerde gasvolumes en gerealiseerde, gemeten gasvolumes. ?? Swing De reciproke waarde van load factor en is dus ook een indicator van de regelmatigheid van gebruik. ?? Peak shaving Opslag welke dient om te voldoen aan een piek van slechts korte duur ?? PVE Platvorm Versnelling Energieliberalisering ?? Take-or-Pay Betalingsvoorwaarde in contracten die ook geldt wanneer niet afgenomen wordt ?? TPA Third Party Access, ofwel: toegang voor derden ?? Transitdiensten Diensten om gas, bestemd voor het buitenland, over het Nederlandse transportnet te transporteren. ?? TSO Transmission System Operator / netwerkbeheerder ?? WACC Weighted Average Cost of Capital / gemiddeld gewogen kapitaalskosten ?? Werkgas Het maximale bruikbare deel van het opgeslagen gas bij cyclisch gebruik van de gasopslaginstallatie (of: "werkvolume")
- Pagina 85 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Bijlage 2: samenvatting consultatievragen
Vraag 1. Welke van de technische voorwaarden dienen naar het oordeel van de respondenten te vallen onder de
reikwijdte van artikel 11 van de Gaswet (niet onderhandelbaar) en welke onder die van artikel 12 van de
Gaswet (onderhandelbaar), en welke aanvullingen zijn er op de gepresenteerde tabel? ...................................14
Vraag 2. Dienen de Richtlijnen, als zijnde gericht op de Nederlandse markt, rekening te houden met de bredere
ontwikkelingen op de (regionale) Europese markt? Zo ja, op welke wijze en in welke mate?.............................15
Vraag 3. Welke informatie dienen de gastransport- en opslagbedrijven minimaal bekend te maken, teneinde het
Nederlandse HTPA systeem tot een succes te maken? ......................................................................................26
Vraag 4. Op welke wijze dient de informatie gepubliceerd te worden? En op welke wijze betekent dit aanpassing van de
gangbare praktijk in de gasmarkt? ........................................................................................................................26
Vraag 5. Welke (financiële) drempels zijn er volgens respondenten momenteel aanwezig voor toetreders op de markt?
Op welke wijze kunnen dergelijke drempels weggenomen worden? ...................................................................27
Vraag 6. Zijn respondenten van mening dat het stellen van voorwaarden met betrekking tot het minimum beslag van
deze basisdiensten op de vraag in de markt zinvol is? Zo ja, wat achten de respondenten een redelijke
indicatie van "een belangrijk deel" van de vraag in de markt? .............................................................................28
Vraag 7. Welke behoeftes hebben respondenten aan verhandelbaarheid van basisdiensten?.........................................28
Vraag 8. Op welke wijze kan volgens de respondenten op korte en lange termijn het beste vorm worden gegeven aan
een systeem van overdracht van rechten voor transport en opslag?...................................................................28
Vraag 9. Welke bijdrage zou het transportdeel van Gasunie en de opslagbedrijven ten minste moeten leveren aan het
verhandelbaar maken van transport en opslagdiensten?.....................................................................................28
Vraag 10. Op welke punten in een transportsysteem moet verhandelbaarheid van capaciteit mogelijk zijn? Op welke
termijn zou verhandelbaarheid van capaciteit kunnen geschieden? ....................................................................28
Vraag 11. In hoeverre is het risico van ongewenste speculatie op de secundaire markt naar de mening van de
respondenten aanwezig? Indien de respondenten het risico van speculatie op de secundaire markt aanwezig
achten, welke methode achten de respondenten het meest geschikt om dit risico tegen te gaan? ....................29
Vraag 12. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een gegarandeerde transportdienst
als basisdienst? .....................................................................................................................................................30
Vraag 13. In hoeverre worden gegarandeerde diensten momenteel door de verschillende transportbedrijven
aangeboden? Welke behoefte aan aanpassing leeft er in de markt? ..................................................................30
Vraag 14. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een afschakelbare transportdienst
als basisdienst? Zo ja, kunnen respondenten aangeven waarom de gegarandeerde transportdienst niet
toereikend is en op welke wijze een afschakelbare transportdienst eventueel aangeboden en geprijsd dient te
worden?.................................................................................................................................................................30
Vraag 15. Is er een noodzaak om reeds in 2002 afschakelbare diensten in het pakket basisdiensten te hebben? ............31
Vraag 16. Welke basisdiensten dienen de regionale transportbedrijven aan te bieden?.....................................................31
Vraag 17. Bestaat er naar de mening van de respondenten behoefte in de markt aan een backhaul als basisdienst? Zo ja,
op welke wijze dient deze dienst aangeboden en geprijsd te worden? Is er een noodzaak om reeds in 2002
backhaul diensten in het pakket basisdiensten te hebben? .................................................................................31
Vraag 18. Zijn er andere transportdiensten die volgens de respondenten als basisdienst aangeboden dienen te worden?
31
Vraag 19. Naar welke basisdiensten opslag bestaat op dit moment vraag bij de respondenten? Hoe zouden eventuele
bundels samengesteld dienen te worden? ...........................................................................................................32
Vraag 20. Kunnen de basisdiensten injectie en productie ook in afschakelbare vorm worden aangeboden? Zo ja, is hier
naar de mening van respondenten behoefte aan in de markt? ............................................................................32
- Pagina 86 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 21. Achten respondenten het noodzakelijk dat DTe nadere voorwaarden stelt aan de looptijden van contracten voor basisdiensten?...............................................................................................................................................33 Vraag 22. Delen respondenten de opvatting dat het vraagstuk van de looptijden van de contracten voor transport, opslag en de noodzakelijkerwijs met het transport verbonden diensten identiek is?.......................................................33 Vraag 23. Welke methoden zijn er om te bevorderen dat een bepaald gedeelte van de transport- en opslagcapaciteit als korte termijn contracten wordt aangeboden?........................................................................................................34 Vraag 24. Welke looptijd van contracten dient DTe in dat verband te beschouwen als korte termijn contracten? ..............34 Vraag 25. Met welke looptijd dienen de basis transport- en opslagdiensten in het jaar 2002 minimaal te worden aangeboden en waarom? ......................................................................................................................................34 Vraag 26. Zijn de respondenten van mening dat DTe in de Richtlijnen voor het jaar 2002 regels moet opnemen ten aan zien van de minimale of maximaal toegestane duur van contracten voor basisdiensten? Zo ja, welke?............35 Vraag 27. Zijn de respondenten van mening dat DTe in de nieuwe Richtlijnen aanvullende voorschriften moet opnemen voor de door het transportbedrijf te hanteren tariefstructuur? ..............................................................................37 Vraag 28. Met welke principes dient een transportbedrijf naar de mening van respondenten bij het opstellen van haar tariefstructuur rekening te houden? ......................................................................................................................37 Vraag 29. Welke tariefstructuur verdient naar de mening van de respondenten de voorkeur, en waarom? Zijn er andere tariefstructuren die DTe dient te onderzoeken? Hoe dienen bij een eventuele keuze voor een entry/exit systeem, de entry- en exit punten bepaald te worden? ........................................................................................42 Vraag 30. In welke mate bestaat het probleem van contractueel pancaking in tarieven en voorwaarden momenteel in Nederland? Met welke bepalingen in de Richtlijnen kan DTe dit voorkomen? ....................................................43 Vraag 31. Hoe geschikt is de vergelijking van indicatieve tarieven voor onderhandelingen met regionale gastransportbedrijven?..........................................................................................................................................46 Vraag 32. Wat is de mening van respondenten over een grotendeels gebruiksonafhankelijke tariefstructuur voor regionale gastransportbedrijven?..........................................................................................................................................46 Vraag 33. Welke tariefdragers en overeenkomstige tijdseenheden dient DTe per opslagbasisdienst voor te schrijven in de Richtlijnen? ...................................................................................................................................................46 Vraag 34. Wat is de mening van de respondenten ten aanzien van de analyse van DTe over de huidige Nederlandse concurrentiepositie van de transportbedrijven? ....................................................................................................48 Vraag 35. Wat is de mening van de respondenten ten aanzien van de analyse van DTe over de mogelijkheid van pipe-to- pipe concurrentie in Nederland? ...........................................................................................................................49 Vraag 36. Zijn respondenten van mening dat (potentiële) pipe-to-pipe concurrentie in de periferie van netwerken aanleiding kan zijn voor onderhandelingen over indicatieve tarieven en voorwaarden? .....................................49 Vraag 37. Dient DTe het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie naar het oordeel van de respondenten voor te blijven schrijven als uitgangspunt voor de indicatieve transporttarieven (s.v.p. motiveren)?..........................................49 Vraag 38. Welke afschrijvingstermijnen voor welk type activa dient DTe in de Richtlijnen voor het transportdeel van Gasunie, Zebra en de andere regionale transportbedrijven op te nemen?..........................................................51 Vraag 39. Delen de respondenten de analyse van DTe inzake het hanteren van een WACC. Zijn er argumenten om voor de gastransportbedrijven een andere WACC voor te schrijven ten opzichte van de elektriciteitstransportbedrijven?.............................................................................................................................51 Vraag 40. Welke Richtlijnen over het toedelen van indirecte kosten, waaronder operationele kosten, dient DTe voor te schrijven? Zijn er redenen om af te wijken van de tijdelijke Richtlijnen? .............................................................52 Vraag 41. Zijn er volgens respondenten nog andere dan de genoemde routes voor het bepalen van het efficiënte kostenniveau denkbaar? .......................................................................................................................................53 Vraag 42. Hoe dient bij route A en B het efficiënte kostenniveau bepaald te worden voor het transportdeel van Gasunie, Zebra en de andere regionale transportbedrijven? ...............................................................................54
- Pagina 87 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Vraag 43. Welke criteria dienen in acht genomen te worden bij het afbakenen van noodzakelijk met transport verbonden diensten? ...............................................................................................................................................................56 Vraag 44. Welke huidige door Gasunie aangeboden flexibiliteitsdiensten dient DTe naar de mening van respondenten te beschouwen als noodzakelijkerwijs met het transport verbonden? Op basis van welke criteria zijn respondenten tot hun afbakening gekomen?........................................................................................................56 Vraag 45. Welke basisdiensten voor flexibiliteit naar de mening van respondenten aangeboden te worden?....................57 Vraag 46. Op welke grondslag dienen tarieven voor flexibiliteitsdiensten tot stand te komen (per dienst motiveren)?.......57 Vraag 47. Dient kwaliteitsconversie naar het oordeel van de respondenten als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden te worden beschouwd? .......................................................................................................................57 Vraag 48. Hoe dient een basisdienst voor kwaliteitsconversie er volgens respondenten uit te zien?..................................57 Vraag 49. Delen respondenten de mening dat het beginsel van efficiënte kostenoriëntatie moet worden toegepast op kwaliteitsconversie?...............................................................................................................................................57 Vraag 50. Welke voor- en tegenargumenten zijn er om het onderhoud van aansluitingen en meters (periodieke aansluit- of meterdienst) te beschouwen als een noodzakelijkerwijs met het transport verbonden dienst? ......................58 Vraag 51. Hoe dient een basisdienst voor het onderhouden van aansluitingen en meters er uit te zien?...........................58 Vraag 52. Delen respondenten de mening dat het tarieven voor deze diensten op efficiënte kosten gebaseerd dienen te worden?.................................................................................................................................................................58 Vraag 53. Dient DTe aandacht te besteden aan de balanceringsproblematiek bij regionale transportbedrijven (s.vp. motiveren)?............................................................................................................................................................60 Vraag 54. In welke mate is het wenselijk dat een system operator participeert op de gasmarkt? Hoe bruikbaar is een eventuele tussenvorm tussen uur- versus dagbalancering voor handelaren? .....................................................63 Vraag 55. Wat zijn de minimum voorwaarden waaronder balancering mogelijk is, zonder dat Gasunie misbruik kan maken van haar monopoliepositie als aanbieder van balanceringsdiensten? .................................................................65 Vraag 56. Achten de respondenten een administratief systeem waarmee gastransacties door het transportdeel van Gasunie erkend kunnen worden wenselijk? Zo ja, hoe zou zo'n systeem er dan uit moeten zien, en op welke termijn denken de respondenten dat een dergelijk systeem kan worden ingevoerd? .........................................65 Vraag 57. Op welke wijze dienen de tarieven en boetes voor onbalans bepaald te worden? Wie dient de kosten van de line-pack te betalen? .............................................................................................................................................65 Vraag 58. Welke vraag naar opslagcapaciteit hebben marktpartijen, gegeven de beschreven technische specificaties (svp onderbouwd en in kwantitatieve termen beantwoorden)? Onder welke voorwaarden zijn partijen bereid de vraag naar opslagcapaciteit te effectueren? .........................................................................................................73 Vraag 59. Delen respondenten de analyse van DTe omtrent transportzekerheid (s.v.p. motiveren)?.................................78 Vraag 60. Delen respondenten de analyse van DTe omtrent gaszekerheid (s.v.p. motiveren)? .........................................79 Vraag 61. Delen respondenten de conclusies uit het technisch onderzoek (s.v.p. motiveren)? .........................................79 Vraag 62. Onder welke condities is het volgens de respondenten waarschijnlijk dat een markt voor opslagdiensten met marktconforme prijsstelling binnen een beperkt aantal jaren kan ontstaan? .......................................................81 Vraag 63. Welke voorschriften dienen de Richtlijnen te bevatten ten aanzien van de prijsvorming door de gasopslagbedrijven? (Marktgeoriënteerd of gereguleerd, s.v.p. toelichten)?.......................................................81 Vraag 64. Indien partijen voorstander zijn van een marktgeoriënteerd systeem, hoe zou dit er dan uit moeten zien?.......81 Vraag 65. Welke "best practices" op het gebied van prijsvorming zou DTe moeten bestuderen in het kader van gasopslag? ............................................................................................................................................................81 Vraag 66. Welke onderwerpen ontbreken in de lijst met prioriteiten voor het jaar 2002 (svp. toelichten)? Welke onderwerpen kunnen ook in latere jaren aan de orde komen (svp toelichten)?...................................................83
- Pagina 88 van 89 - 05-06-01
Richtlijnen Gaswet, Consultatie- en informatiedocument, juni 2001
Bijlage 3: tijdelijke Richtlijnen 2001
De tijdelijke Richtlijnen zullen worden opgenomen in de gedrukte versie van dit Consultatie- en Informatiedocument. Dit
document is te vinden op de website van DTe (www.nma-dte.nl).
- Pagina 89 van 89 - 05-06-01