31 mei 2001
Nummer 76 31 mei 2001
Sociale ondersteuning belangrijk voor welzijn varkens in intensieve
veehouderij
Verlies en sociale ondersteuning
Stressrespons uit speeksel
Proactief en reactief
Stap vooruit
Curriculum vitae
Noot voor de pers
Relatief eenvoudige aanpassingen in de huisvesting van intensief
gehouden varkens kunnen het welzijn van deze bij uitstek sociale
dieren bevorderen, aldus bioloog Marko Ruis. Zo kan een juiste
samenstelling van groepen de kans op een stressverlagende sociale
ondersteuning van ondergeschikte dieren vergroten. Ruis gebruikte
onder andere een nieuwe en diervriendelijke meetmethode voor zijn
studie naar stress bij varkens onder verschillende sociale
omstandigheden, waarop hij op 11 juni 2001 aan de Rijksuniversiteit
Groningen promoveert.
Dat de leefomstandigheden van varkens in de intensieve
varkenshouderij sterk afwijken van die van natuurlijk levende
varkens hoeft weinig verbazing te wekken. Consumenten zijn zich
steeds meer bewust van de ethische bezwaren van deze
'bio-industrie', met onder andere als resultaat strengere
regelgeving gericht op de verbetering van het welzijn van intensief
gehouden varkens. Toch lijden intensief gehouden varkens nog
onnodig veel stress, aldus Ruis: "Stress is niet per definitie
ongunstig - ook onder natuurlijke omstandigheden hebben varkens er
mee te maken. Maar in de bio-industrie is vaak sprake van
chronische stress, met als gevolg ziekten en een verlaagd welzijn."
Verlies en sociale ondersteuning
In de intensieve varkenshouderij worden biggen van gelijk gewicht
uit verschillende nesten bij elkaar gebracht om tot (soms grote)
groepen met een soortgelijk slachtgewicht te komen. "Omdat de
varkens aan elkaar gewaagd zijn, ontstaan langdurige gevechten om
rangorde." Om de welzijnseffecten van dit 'mengen' nader te
onderzoeken, onderwierp Ruis biggen aan een zogeheten 'sociaal
verlies' door een confrontatie met een dominante big. Het blijkt
dat dit steevast een grote stressrespons veroorzaakt bij het
verliezend dier, die lang kan aanhouden. Ruis stelde vast dat bij
biggen die na de verlieservaring werden gehouden in hokken samen
met bekende soortgenoten de stressrespons het snelst uitdoofde.
"Blijkbaar is er sprake van een stressverlagende 'sociale
ondersteuning' door de aanwezigheid van bekende dieren."
Stressrespons uit speeksel
Ruis mat de stressrespons onder andere met behulp van
speekselmonsters van groeiende biggen, waarin hij het gehalte
cortisol bepaalde. Van dit 'stresshormoon' is bekend dat het
betrokken is bij de reactie van dieren op een vreemde of
bedreigende situatie en dat hoge concentraties ervan een negatieve
uitwerking hebben in het lichaam, waaronder een onderdrukking van
het afweersysteem. De speekselmeting is een diervriendelijk
alternatief voor de gangbare bepaling, waarvoor het aftappen van
bloed noodzakelijk is. Door de varkens te laten kauwen op
wattenstaven was geen enkele dwang nodig en werd gemakkelijk
voldoende speeksel verzameld. "Daarmee waren de proeven niet behept
door stress veroorzaakt door de monstername zelf. Een bijkomend
voordeel is dat speeksel, anders dan bloed, alleen de biologisch
actieve vorm van cortisol bevat waardoor de meting van de
'stressrespons' nauwkeuriger uitpakt."
Proactief en reactief
Mengen van mestvarkens heeft een negatief gezondheidseffect, blijkt
uit proeven waarin Ruis het functioneren van het afweersysteem
tegen een experimentele virusinfectie onderzocht. Daarnaast bleken
mannetjesbiggen (borgen) minder bestand tegen infectie dan
vrouwtjes (gelten), een verschil dat Ruis toeschrijft aan het
gebruikelijke onverdoofd castreren: "De stressrespons daarvan ijlt
na. Borgen zijn daardoor permanent gevoeliger voor hernieuwde
stress en hebben een verlaagde weerstand." Ruis onderzocht verder
met gedragsexperimenten of ook bij biggen een overerfbare
tweedeling in hoogagressieve ('proactieve') en laagagressieve
('reactieve') 'karaktertypen' bestaat, zoals die is gevonden bij
muizen en sommige wilde vogelsoorten. Met de zogeheten 'rugtest' -
waarin de reacties van op de rug gelegde biggen worden geturfd -
waren inderdaad verschillen in aanleg tussen biggen te ontdekken,
al was van een duidelijke tweedeling geen sprake.
Stap vooruit
Volgens Ruis is het recente Varkensbesluit, dat meer dan éénmaal
mengen van mestvarkens verbiedt, in de bio-industrie al een stap
vooruit. "Maar het welzijn kan nog relatief eenvoudig worden
verbeterd door met elkaar bekende varkens, bijvoorbeeld
nestgenoten, zoveel mogelijk bij elkaar te houden. Ook valt aan
alternatieven voor onverdoofd castreren te denken." Ruis benadrukt
dat niet alleen leefoppervlak doorslaggevend is voor het welzijn
van vleesvarkens. "Andere mogelijkheden om te kunnen ontsnappen aan
langdurige stress door confrontaties met dominante dieren, zoals
bijvoorbeeld het aanbrengen van afscheidingen in de hokken, zijn
minstens even belangrijk. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat
bepaalde combinaties proactieve en reactieve biggen tot lagere
agressie- en stressniveaus leiden."
Curriculum vitae
Marko Ruis (Breda, 1965) studeerde biologie aan de
Landbouwuniversiteit Wageningen (nu Wageningen Universiteit en
Researchcentrum, WUR). Hij verrichtte zijn promotieonderzoek bij de
vakgroep Dierfysiologie van de Rijksuniversiteit Groningen. Het
onderzoek, grotendeels uitgevoerd aan het Instituut voor
Dierhouderij en Diergezondheid (ID) te Lelystad, werd gefinancierd
door het door NWO en het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en
Visserij (LNV). Momenteel is Ruis verbonden aan het instituut
Praktijkonderzoek Veehouderij in Lelystad, waar hij het welzijn van
konijnen en legpluimvee onderzoekt. De titel van het proefschrift
is: Social stress as a source of reduced welfare in pigs. Promotor
is prof.dr. J.M. Koolhaas.
Noot voor de pers