Tijd in filosofie van geest
Filosoof dr. Marc Slors onderzocht in opdracht van NWO hoe alledaagse
verklaringen van menselijk gedrag zich verhouden tot
natuurwetenschappelijke verklaringen. Zijn conclusie is dat beide
zienswijzen verenigbaar zijn als de inhoud van gedachten een grotere
rol krijgt in de filosofie van de geest.
Het onderzoek komt voort uit een oud conflict. Natuurwetenschappers
zien het menselijk handelen als een gevolg van processen in de
hersenen. In de alledaagse werkelijkheid spreken we echter over
redenen en argumenten, als we uitleggen waarom we iets hebben gedaan.
Die twee perspectieven leiden gauw tot conflicterende uitspraken. De
onderzoeker tracht door het verhelderen van de begrippen uit de
filosofie van de cognitiewetenschappen, beide zienswijzen met elkaar
te verenigen.
In de opvatting van Slors zijn mentale toestanden, zoals gedachten,
emoties en overtuigingen, altijd ingebed in een verleden. Elke nieuwe
mentale toestand krijgt pas duidelijk inhoud door dat verleden, net
zoals elke zin in een boek pas betekenis krijgt doordat de lezer
voortbouwt op de kennis van de voorgaande bladzijden. Slors noemt dit
diachroon holisme. Diachroon betekent door de tijd. Holisme betekent
in de filosofie van de cognitiewetenschappen dat de gedachten die zich
voordoen in de geest van een persoon elkaar beïnvloeden.
Diachroon holisme geeft een nieuw perspectief op de vraag hoe
hersenactiviteit en gedachten of gevoelens samenhangen. De onderzoeker
gaat ervan uit dat de hersenactiviteit bewustzijn veroorzaakt, maar
dat het bewustzijn niet tot de fysica en chemie van de hersenen kan
worden gereduceerd. Dit standpunt is gemakkelijker te onderbouwen door
de factor tijd te introduceren in de inhoud van mentale toestanden.
Beschrijvingen van hersentoestanden als neurologische toestanden
verwijzen immers niet naar eerdere toestanden, terwijl beschrijvingen
als mentale toestanden wel terugverwijzen.
Een voorbeeld van een problematiek die met diachroon holisme kan
worden verduidelijkt is de continuïteit van de persoonlijke
identiteit, een oud vraagstuk uit de filosofie: wat is het dat een
persoon door de tijd heen tot dezelfde maakt? In diachroon holisme
vormt de inhoud van de gedachten, inclusief het netwerk met andere
mentale toestanden de basis van de continuïteit. De rol die tijd heeft
in de gedachteninhoud krijgt daarmee een zinvolle relatie met de rol
van tijd in de probleemstelling van psychologische continuïteit. Omdat
de mentale inhoud niet is te reduceren tot fysieke hersentoestanden,
wordt daarmee ook het probleem van de continuïteit van de persoon
losgekoppeld van de fysieke hersenen.
Nadere informatie bij:
* dr. Marc Slors (KUN, fac.Filosofie)
* tel. 024 3612951 of 0294 281829 (privé)
* e-mail mvpslors@euronet.nl
* Een boek over dit onderwerp: The Diachronic Mind, verschijnt eind mei bij Kluwer Academia in de reeks Philosophical studies series