Toespraak minister Van Nieuwenhuizen bij Bestuurlijke Conferentie Delta-aanpak Waterkwaliteit en Zoetwater

Toespraak | 12-02-2018

Dames en heren,
Wat ontzettend fijn dat u hier weer in zo groten getale naartoe bent gekomen. Slot Zeist is met 200 aanwezigen volgeboekt en daar ben ik heel erg blij om. Want ruim een jaar geleden deed u in Sociëteit de Witte in Den Haag iets bijzonders. U stak de koppen bij elkaar – van waterbeheerders tot drinkwaterbedrijven, van zorg-, natuur- en landbouworganisaties tot industrie en kennisinstituten. Wat dat betreft zitten we goed, hier aan het Broederplein in Zeist…

U stak de koppen bij elkaar om het water in Nederland schoner te maken. Chemisch schoon en ecologisch gezond. En dat is bijzonder. Want het is in deze branche veel makkelijker om voor een oplossing naar de ander te wijzen. Of om te zeggen dat de ander het verkeerd doet. Maar water kent geen grenzen. We moeten het samen doen, en u zet daar sinds een jaar stevig de schouders onder.

Mét resultaat mag ik ook zeggen. Bestuurlijk en politiek is er meer aandacht voor waterkwaliteit. In het Regeerakkoord is 275 miljoen euro extra op tafel gekomen. Dat is mede uw verdienste!
We zijn hard aan het werk voor minder mest en gewasbeschermingsmiddelen in ons water, minder medicijnresten. We zijn ook hard aan het werk met nieuwe chemische stoffen. En we worden concreet: een nieuwe aanpak voor de 40 meest bedreigde drinkwatergebieden, verplichte afvalwaterzuivering in de glastuinbouw, 75% van de gemeenten die oude medicijnen inzamelt via de apotheek, Rijkswaterstaat die stopt met glyfosaat op de kribben, plannen die klaarliggen voor de Grote Wateren. Van de 120 maatregelen die we hebben afgesproken, ligt bijna tweederde op schema.
Een blik op de afgelopen decennia stemt hoopvol: maatregelen werken! Neem de Rijn, decennialang een giftig riool. Zeker na de Sandoz-ramp in 1986, waarbij 20 ton pesticiden de rivier instroomden en duizenden vissen dood gingen. We namen maatregelen en de maatregelen werkten. De zalm is terug in de Rijn. Ook de Waal en de IJssel zijn inmiddels zo schoon dat bijna verdwenen vissoorten een comeback hebben gemaakt. Maatregelen werken!

Vanmorgen was ik bij Dunea, bij een innamepunt op de Afgedamde Maas. Prachtig om te zien hoe ver we daarin zijn en hoe innovatief. Watervlooien als kanarie in de mijn, die kende ik nog niet… Ook het Maaswater is de afgelopen jaren veel schoner geworden, mede omdat de Belgen nu ook hun riool- en afvalwater zuiveren. Maatregelen werken!

Helaas is er niet alleen goed nieuws onder de zon. Er zijn ook nieuwe bedreigingen. Ik noemde al medicijnresten en nieuwe chemische stoffen. Maar ook verzilting, door een stijgende zeespiegel, en langere droge periodes met lage waterafvoeren in de rivieren.
Hier rond Slot Zeist is het ook te zien. In de ‘Sprengkop’ borrelde vroeger grondwater omhoog, afkomstig van de Utrechtse Heuvelrug. De ‘sprengen’, de kanaaltjes die het water bij de deftige buitenhuizen brachten, zijn nog altijd zichtbaar. Maar ze zijn opgedroogd door de daling van het grondwater.
U bent vandaag hier omdat we deze en andere bedreigingen alleen samen te lijf kunnen. We weten elkaar inmiddels te vinden, we zijn hier niet voor niets met zo velen. Maar we willen nog meer resultaat.

Willen we trots blijven op Nederland Waterland, dan moet het nog beter. Dan moeten we over 9 jaar, in 2027, voldoen aan de Kaderrichtlijn Water. Niet alleen omdat het van Brussel moet, maar omdat waterkwaliteit de bron is voor onze gezondheid, ons voedsel, onze economie.
Het klopt: Nederland is het afvoerputje van de Europese rivieren. We hebben een zeer intensieve landbouw en de beste meetapparatuur waardoor we slechte stoffen ook als eerste detecteren. Maar we zijn het aan onze stand verplicht hoger in de Europese lijstjes te komen.
Anders dan voorgaande jaren is er nu ook extra geld beschikbaar. Velen van u staan – terecht – te trappelen om dat geld uit te geven. Bijvoorbeeld aan de aanpak van medicijnresten. Elk jaar verdwijnt er ruim 140 duizend kilo in ons water. Het gewicht van 30 olifanten. Per jaar.
Vissen die ermee in aanraking komen, vertonen afwijkend gedrag. Ze worden stoned, bleek pas uit Amerikaans onderzoek. Mannelijke vissen vertonen vrouwtjesgedrag. Met de toenemende vergrijzing en medicijngebruik wordt het probleem alleen maar groter. Als we niets doen... Maar we hebben nu de kans om wél iets te doen!

Met producenten, ziekenhuizen en apothekers ben ik in gesprek. Dat levert goede resultaten. Maar het levert ook het besef dat we via de bronaanpak slechts 20% van het probleem kunnen oplossen. We zullen dus ook iets aan de ‘achterkant’ moeten doen, bij de zuivering. Het is én-én-én. Met proefprojecten wil ik onderzoeken hoe en waar we dit zo efficiënt mogelijk kunnen doen.

In dat opzicht heb ik nieuws! Het waterschap Aa en Maas is de eerste die hier samen met ons mee aan de slag gaat. Met een pilot op de zuivering in Aarle-Rixtel. Mooi! Ik hoop dat meer waterschappen volgen en ook de Unie de handschoen oppakt.
Waterkwaliteit is dezer dagen ook regelmatig negatief in het nieuws vanwege de incidenten met lozingen. Nieuwe chemische stoffen die we in het water aantreffen: GenX, PFOA, pyrazol... Samen met Evides, Dunea en Oasen staan we al maanden in de ‘crisis-stand’. De samenwerking is intensief, en uitstekend. Graag maak ik hen daarvoor een compliment. U bewijst keer op keer een zeer betrouwbare partner te zijn. Continu betrokken, in een hele professionele rol. Dank daarvoor!

Maar ook hier ligt een grote opdracht. Want we moeten van incidentmanagement naar een structurele aanpak. Zodat we niet steeds in die crisis-stand hoeven. Zodat we aan de voorkant weten wat we moeten doen. Ook hier geldt: dit kunnen we alleen maar samen. Met alle kennis van bedrijven, vergunningverleners en drinkwaterbedrijven verenigd.

Ik ben ook blij dat de ministeries van LNV en IenW, en de landbouworganisaties en waterbeheerders, samen optrekken. Het 6e Actieprogramma Nitraatrichtlijn… Het Deltaplan Agrarisch Waterbeheer… Slimme innovaties of gezond-boeren-verstand-maatregelen. Ook hier geldt: het is én-én-én. Eén integrale Delta-aanpak in plaats van allemaal losse akkoorden. Met één belang: water van goede kwaliteit, veilig drinkwater.  

Dames en heren,
Op 8 juli om twee uur ’s middags springen tijdens de Big Jump weer overal in Europa mensen in rivieren om te protesteren tegen de slechte waterkwaliteit. Ik daag u uit de komende jaren ook een Big Jump te wagen. Om onze nek uit te steken met zuiveringspilots voor medicijnresten, ons in te zetten voor een duurzame landbouw en een structurele aanpak van chemische stoffen. Laten we in de startblokken staan om het nieuwe geld dat onze kant op komt met z’n allen zo goed mogelijk te besteden.
Dank u wel.