Toespraak bij ondertekening aankoop schilderijen Maerten en Oopjen

Toespraak | 01-02-2016

Madame le Ministre,

Dames en heren,

WE hebben ze!!

Nederland heeft Maerten aangekocht. Frankrijk heeft Oopjen. Sámen hebben we 'De huwelijksportretten van Maerten Soolmans en Oopjen Coppit'. En samen dragen we er verantwoordelijkheid voor. Dat heeft ook ons, misschien wel voor eeuwig in de echt verbonden. In de beste traditie van Europese samenwerking.

Niet alleen die samenwerking is een primeur. Rembrandts meest beroemde duoportret is vanaf vandaag voor het eerst in de geschiedenis van deze schilderijen, in publiek bezit. Ze zijn op korte termijn permanent te bewonderen in onze musea. Daar ben ik trots op. Een sleutelstuk uit het oeuvre van Rembrandt komt daarmee, na jaren weer thuis.

Een ontroerend moment. Het maakt mij trots.

Dat deze schilderijen in alle opzichten onze emoties opwekken, toont het verleden wel aan.

Dat ligt in de eerste plaats aan de bijzondere schilderstechniek van Rembrandt, die ervoor zorgt dat zijn schilderijen direct tot je spreken. Dat is bij Maerten en Oopjen niet anders dan bij het Joodse bruidje. Of het portret van Jan Six.

Annewies van Loon, die de schilderijen begin 19e eeuw in bezit had, was (zo gaat het verhaal) zo aan deze schilderijen gehecht, dat zij ze samen per trekschuit meenam van haar grachtenpand naar haar buitenverblijf. En weer terug.

Maar ook de vraag: 'Waar horen deze schilderijen thuis?', maakte in het verleden de gemoederen los. Toen de nazaten van Van Loon deze 2 schilderijen aan de familie Rothschild verkocht, deed dat veel stof opwaaien bij cultuurminnend Nederland. In een tijd dat een zorgvuldiger omgang met ons nationaal kunstbezit politiek op de agenda kwam, noemde men deze verkoop 'Holland op zijn smalst'.

De meest recente reacties op wat er aan onze gezamenlijke aankoop voorafging, vormen het sluitstuk van dat deel van de geschiedenis. Ik ben er trots op dat we niet alleen de aankoop, maar ook de afspraken over behoud, beheer en het tonen, inmiddels in opperste broederschap tot zo’n goed einde hebben gebracht.

Trots op het besluit om deze portretten nooit zonder elkaar te tonen – waarbij de handschoen op het portret van Maerten als symbool van trouw (en wellicht de zwangere buik van Oopjen) nog een extra geheugensteun vormt. En trots op de strakke voorwaarden voor de uitruil van de schilderijen.

Aan het Rijksmuseum en het Louvre de schone taak om het publiek zoveel mogelijk te bedienen en er ondertussen voor te zorgen dat de schilderijen ongeschonden behouden blijven voor toekomstige generaties.

Dat cultuur werelden bij elkaar brengt, is hiermee opnieuw bewezen. En dat kunst en erfgoed uiting geven aan onze nationale en Europese identiteiten, komt daar nog bij.

Deze schilderijen werpen licht op de status van de gegoede Hollandse burgerij in de 17e eeuw. Op een Antwerpse immigrantenzoon die zich verbond met een telg uit een oud, burgerlijk Hollands geslacht. Flamboyant gekleed in de laatste Franse mode (Minister Pellerin refereerde er al aan). En 'ten voeten uit' geportretteerd door een jonge, upcoming schilder die bezig was de wereld te veroveren.

Met kunst en erfgoed kunnen we uitdrukking geven en uitdragen wie we waren, en in hoeverre dat bepalend is voor wie we zijn. Hoe we ons gedragen, wat onze waarden zijn en waar we voor staan. En dat is in deze tijd misschien wel belangrijker dan ooit.

Mede daarom ben ik blij dat onze musea er garant voor staan dat alle jonge mensen tussen de 4 en de 18 jaar minstens 1 keer in hun leven, Maerten en Oopjen in het echt kunnen zien. En dat er in het Rijks alles aangedaan wordt om de zeggingskracht van deze schilderijen voor ons allen te vergroten. Zodat we ons er allemáál, over grenzen heen, aan kunnen hechten.

Madame le ministre,

Ladies and gentlemen,

We hébben ze!

Nous les avons!

We have got them!

The Netherlands has bought Maerten, and France now has Oopjen. Together, we've got '‘The wedding portraits of Maerten Soolmans and Oopjen Coppit'. And together we’re going to look after them. A responsibility that has now bound our two nations in a form of wedlock, perhaps forever. All in the best tradition of European partnership.

And that partnership is not the only first we're celebrating here. For the first time now, in their long history, Rembrandt’s most famous twin portraits are in public ownership. And soon they will on permanent display in both our museums, for all to admire. After so many years away, a highlight of Rembrandt’s oeuvre is coming home. This makes me proud.

As their history shows, these works have the power to rouse our emotions. In évery respect.

First and foremost, that’s down to Rembrandt’s outstanding technique, which makes his paintings speak directly to us. That quality is no different with Maerten and Oopjen as with The Jewish Bride or the Portrait of Jan Six.

Annewies van Loon, who owned these paintings at the beginning of the 19th century, was so attached to them - legend has it - that she had them shipped out by barge from her Amsterdam canal house every time she stayed at her country retreat. And back again when she returned to the city.

And also the question of where these twin paintings belong, has repeatedly stirred up powerful feelings. When Van Loon’s descendants decided to sell them to the Rothschild family in 1877, Dutch culture-lovers were outraged. It came at a moment when taking better care of our national art collection was becoming a political issue. And the sale was described as 'Holland at its most narrow-minded'.

As it turns out, the most recent reactions in the run-up to today’s joint acquisition, marked the final chapter in that part of the paintings' history.

Today I’m proud - not only that we've now successfully completed the purchase. But also that we've finalised the agreements on the works’ conservation, management and exhibition. All in a spirit of the utmost fraternity.

Proud, too, of the decision never to separate these 2 portraits.

The glove Maerten is holding as a symbol of fidelity – and perhaps Oopjen’s pregnant belly, as well – should serve as a constant reminder of that undertaking.
And proud of the strict conditions put in place for sharing the paintings.

The Rijksmuseum and the Louvre have together accepted the noble task of presenting them to the public, and ensuring that they remain in pristine condition for future generations.

Culture, as we experience today once again, brings different worlds together. But art and heritage also are expressions of our national and European identities.

These paintings shed light on the status of the wealthy Dutch bourgeoisie in the 17th century. Light on the son of a very rich immigrant from Antwerp, tying the knot with a member of an old and respectable family of Holland.

Dressed flamboyantly – Ministre Pellerin already referred to it - in the latest French fashion. And portrayed from head to foot by an up-and-coming young painter, out to conquer the world.

Through art and heritage, we express who we are and where that possibly comes from. Our conduct, our values and what we stand for. And that is possibly more important now, than it ever has been.

I’m also pleased, therefore, that our museums have promised that  every young person in our countries, aged 4 to 18, will have the chance to see Maerten and Oopjen face to face at least once in their lives. And that the Rijksmuseum, in particular, will be doing all it can to enrich the story these two paintings tell.
So that all of us, wherever we come from, can bond with them.