Persconferentie na ministerraad 3 juli 2015

Mediatekst | 03-07-2015

Rutte:
Vanochtend hebben wij gesproken over de berechting van de verantwoordelijken voor de ramp met vlucht MH17. Rechtvaardigheid voor de slachtoffers is vanaf moment één onze prioriteiten geweest. De schuldigen moeten gevonden en berecht worden. Nederland staat daarin niet alleen. Ook de VN-Veiligheidsraad heeft op 21 juli 2014 resolutie 2166 aangenomen die stelt dat de daders van het neerhalen van MH17 moeten worden vervolgd. Het ligt daarom voor de hand om nu ook bij de VN terug te komen om steun te vragen voor de oprichting van een tribunaal. Via die route wordt een breed draagvlak gecreëerd voor het vervolgingsproces. Bovendien is het de beste garantie voor medewerking van alle landen. En daarom bespreken Nederland, Australië, België, Maleisië en Oekraïne op dit moment actief de optie van een Internationaal Tribunaal met onze VN-partners. Dat  is een belangrijke stap. Een internationaal tribunaal is een logische optie met voordelen. Maar ook andere opties staan nog open, zowel internationaal als nationaal. Dus dit is nu de optie die we onderzoeken, er zijn ook andere opties nog mogelijk. Voorop staat dat ongeacht de uitkomst van dat proces de daders uiteindelijk hun straf niet mogen ontlopen.

Daarnaast hebben we vandaag stilgestaan bij de actuele situatie rondom Griekenland, in de aanloop ook naar het referendum van aanstaande zondag. Wat de uitkomst ook zal zijn, het belangrijkste is natuurlijk wat de Griekse regering daarmee gaat doen. Zij moeten echt aan de slag om de eigen financiële problemen op te lossen, zodat er een einde komt aan de onzekerheden waar de Griekse bevolking momenteel in verkeert. Zoals ik ook zei bij het Kamerdebat deze week: van Griekenland zullen ingrijpende, ingewikkelde hervormingen, bezuinigingen worden verwacht. Nederland wordt niet direct geraakt door de huidige situatie. Onze economieën zijn op dit moment nauwelijks verweven. Ongeveer 0,5 procent van onze export gaat naar Griekenland, maar dat neemt niet weg dat we de ontwikkelingen nauwlettend in de gaten houden. De Rijksdienst voor Ondernemend Nederland staat in contact met Nederlandse ondernemers die zaken doen in Griekenland, en voorziet hen zo nodig van advies. Het ministerie van Buitenlandse Zaken en de consulaire posten in Griekenland vervullen die rol voor vakantiegangers. Zij zijn alert op veranderingen in de situatie en zorgen voor een actueel reisadvies. Net als afgelopen maandag zullen een deel van het kabinet, de meest betrokken ministers, en de president van de Nederlandsche Bank aanstaande maandag weer bijeen komen, om bij te praten over de laatste stand van zaken. 

Maar eerst hebben we nog een zonnig weekend voor de boeg, met voor de liefhebbers de Tourstart morgen in Utrecht. Ik wens de 20 Nederlandse deelnemers veel succes en verheug me op prachtige beelden van het Nederlandse landschap, zoals we die in de Tour gewend zijn. Maar ja de Tour in Nederland is natuurlijk extra mooi. Dit weekend start niet alleen de Tour de France. Voor veel Nederlanders begint ook de vakantie, net als het zomerreces voor de Kamer. Het kabinet gaat nog een weekje door, en heeft volgende week vrijdag de laatste ministerraad voor de zomer. Ik hoop u, als journalisten neem ik aan dat u ook pas met vakantie gaat als wij pas met vakantie gaan, dus ik zie u graag volgende week weer terug.

WESTER
Hoe groot acht u de kans op vertrek van de Grieken uit de Eurozone?

RUTTE
Ik ga daar niet over speculeren. Net zoals het Nederlandse kabinet ook geen opvatting heeft over de vraag of de Grieken ja of nee moeten stemmen aanstaande zondag.

WESTER
Maar de scenario's liggen wel klaar voor het geval dat mag ik aannemen.

RUTTE
Goed, uiteraard is bekend, dat is ook met de Kamer besproken, dat je natuurlijk altijd op allerlei eventualiteiten bent voorbereid.

WESTER
Dus er wordt serieus rekening mee gehouden?

RUTTE
Nogmaals, ik ga geen inschatting geven van die kansen.

WESTER
Even iets anders, het tribunaal, MH17, daarvoor is een eenheid in de Veilheidsraad nodig. Acht u de kans groot dat de Russen daarmee zullen instemmen?

RUTTE
Ja goed, dat gaan we nu allemaal bekijken. Er is met iedereen goed contact en ook goed gesproken. Donderdagavond, gisteren heeft het Veiligheidsraad-lid Maleisië heeft het voornemen aan de overige Veiligheidsraadsleden medegedeeld in New York. Daar is een hele zorgvuldige periode van voorbereiding, weken zo niet maanden, aan voorafgegaan. We zullen nu moeten bekijken of dat draagvlak er ook is voor de oprichting van een internationaal tribunaal. Dat betekent dat ook andere vervolgingsopties, zowel internationaal als nationaal, ook mogelijk blijven. Alles ligt wat dat betreft nog op tafel. Dit is wel de voorkeursoptie die we nu echt proberen.

WESTER
Als zo'n tribunaal er daadwerkelijk komt, moet dat in Nederland plaatsvinden of kan dat ook ergens anders zijn?

RUTTE
Dat ligt allemaal nog in de toekomst besloten.

WESTER
Het hoeft niet perse hier?

RUTTE
Het kan overal in de wereld zijn, het zou ook in Nederland kunnen, maar dat is echt nog een zaak die later besloten moet worden.

BREEDVELD
Waarom is een VN- tribunaal de beste optie wat u betreft?

RUTTE
Omdat door de rugdekking ook van een volgende uitspraak van de VN-veiligheidsraad waarin zo'n tribunaal wordt gefaciliteerd, wordt opgericht, er de grootste kans is dat je naar onze taxatie en interpreterend het hele internationaal recht, dat je de grootste kans hebt om uiteindelijk de daders ook voor het gerecht te krijgen.

BREEDVELD
Omdat u, heeft u daarbij het vermoeden dat ja de landen waar de daders dan vandaag komen, laat ik het voorzichtig formuleren, daar misschien wel aan zouden meewerken terwijl een berechting bijvoorbeeld in Nederland dan veel ingewikkelder ligt. Kunt u uitleggen waarom dat de grootste kans biedt op berechting?

RUTTE
Dat is omdat een internationaal tribunaal natuurlijk een hele bijzondere status heeft. Zeker als dat rugdekking heeft van de VN- Veiligheidsraadresolutie en dan heb je de meeste kans om laat maar zeggen met in achtneming van alle juridische haken en ogen die je bij iedere vorm die je kiest waar je mee te maken hebt in het internationaal recht, heb je de grootste kans op vervolging van de eventuele daders.

BREEDVELD
Iedereen hoopt ook dat dat natuurlijk het geval zal zijn, maar durft u een inschatting te geven of er ooit nog daders voor een rechtbank waar dan ook zullen zien?

RUTTE
Dat durf ik wel, maar dat ga ik niet zeggen.

BREEDVELD
Heeft u daar redenen voor om aan te nemen dat het wel of niet mogelijk zou zijn?

RUTTE
Nogmaals we moeten eerst afwachten natuurlijk wat er uit het rapport komt van de onafhankelijke Onderzoeksraad. We verwachten in oktober dat zij met hun rapport komen. Dan weten we ook wie volgens de Onderzoeksraad, die internationaal dat onderzoek doet, wie hier achter zit of zitten, dat moeten we nu eerst afwachten. Wat je nu aan het doen bent is even ongeacht de resultaten van de Onderzoeksraad kijken wat is de beste juridische inbedding van zo'n vervolgstap. Namelijk ook de berechting en de eventuele veroordeling.

BREEDVELD
Het gaat hoogstwaarschijnlijk om rebellen in de Oekraïne. Ik bedoel, wie zou die dan moeten uitleveren?

RUTTE
Ik ga niet met u speculeren wie de MH17 heeft neergeschoten. De Nederlandse regering heeft zich altijd op het standpunt gesteld als land waar het vliegtuig vertrokken is, waar twee derde van de te betreuren slachtoffers het Nederlandse paspoort hebben en het voortouw hebbend zowel in de repatriëring als in het justitieel onderzoek als in het onafhankelijke onderzoek naar de oorzaken, dat wij ons niet kunnen veroorloven ook maar een seconde te gaan speculeren voordat die resultaten er zijn over wie er achter zit. Omdat dat op voorhand die resultaten zou besmeuren met onze opvatting en daarmee politiek kwetsbaar zou maken.

BREEDVELD
U formuleert alles begrijpelijkerwijs heel voorzichtig, tegelijkertijd zien we nu al dat Rusland via woordvoerders van het ministerie van buitenlandse zaken laat weten absoluut niets te zien in zo'n VN- tribunaal. Wat vindt u van die opstelling?

RUTTE
Ik laat me daar nu niet over uit. Wij zijn in gesprek met alle partners om te komen tot een zo breed mogelijk draagvlak, een meerderheid in de Veiligheidsraad en natuurlijk ook steun bij de permanente leden.

BREEDVELD
Gaat u er vanuit dat Rusland gewoon zal meewerken aan een eventuele berechting van de daders?

RUTTE
Ik ga geen landen noemen, ik ga er vanuit dat wij onze uiterste best doen om te komen tot die meerderheid en steun bij de permanente leden. Of dat lukt kan ik niet met zekerheid zeggen maar er is heel veel aan gedaan, ook in de voorbereiding, om die kans tot het maximale groot te maken.

BREEDVELD
Kennelijk voelt Rusland zich enorm aangesproken. Moeten we daar iets uit afleiden?

RUTTE
Nu vraagt u mij opnieuw naar de bekende weg, of ik wil zeggen wie ik denk, daar kan ik helaas niet op ingaan. Er zijn allerlei speculaties wie achter het neerhalen van MH17 zou hebben gezeten. Ik kan op geen enkele manier daarin meebewegen.

BREEDVELD
Zegt de reactie van Rusland iets over het mogelijk succes van het instellen van zo'n VN-tribunaal?

RUTTE
Wij werken er hard aan om met alle  betrokken landen, Rusland is ook onderdeel van het team wat de OVV ter zijde staat zoals heel veel andere landen, wij werken met alle landen heel nauw samen. Voor wat betreft de OVV, voor wat betreft het onafhankelijk onderzoek, in de joint investigation team voor wat betreft de hele justitiële kant van de zaak, de tweede pijler. Met Australië en Maleisië hebben we heel lang samengewerkt bij de repatriëring die is inmiddels afgesloten, de eerste pijler. En voor wat betreft deze geprefereerde route voor de internationale vervolging zijn er heel veel contacten met heel veel landen, waaronder de permanente leden van de Veiligheidsraad, en die gesprekken vinden de komende tijd verder plaats.

BOVEN
Meneer Rutte, wat is het tijdpad waarbinnen u een besluit verwacht van de Veiligheidsraad over het tribunaal?

RUTTE
Er zijn verschillende mogelijkheden, waar ik helaas in het openbaar niks over kan zeggen. Dat kan snel maar ook iets langer duren, daar kan ik in het openbaar niet over speculeren.

BOVEN
Waar hangt dat vanaf?

RUTTE
Dan speculeer ik, dat gaat helaas niet. Ik moet alles doen om de kansen maximaal te maken en dat betekent dat ik op dit punt niet volledige openheid kan geven.

BOVEN
Bent u geïnspireerd door het Lockerbie tribunaal dat u nu voorstelt een MH17 tribunaal op te richten? Moet het zo'n soort tribunaal voorstellen?

RUTTE
Het is heel ingewikkeld om een vergelijking te maken met andere tribunalen, omdat die allemaal hun eigen unieke specifieke kanten hebben, we bovendien niet weten wat uit het onafhankelijk onderzoek komt. Die resultaten kennen we niet. Dus wij zoeken nu naar de beste vorm om de maximale kans te hebben om de daders te vervolgen en ook te kunnen berechten.

BOVEN
Maar heeft u zich dan vastgesteld op de jurisdictie waarbinnen zo'n tribunaal moet vallen of dat dat internationaal rechtelijk is of dat dat Nederlands recht is?

RUTTE
Als het via de VN-veiligheidsraad is dan is dat uiteraard een tribunaal wat ook een internationaal karakter heeft gesteund, daar streven wij naar naar een VN-veiligheidsraad, een opvolgende VN-veiligheidsraadsresolutie die natuurlijk zich baseert op de resolutie 2166 van 21 juli vorig jaar.

DEUTSCH
Hoe belangrijk acht u de samenwerking met Rusland en het berechten van de daders en is deze optie al met Rusland besproken.

RUTTE
Met wie we precies waar over gesproken hebben kan ik niks over zeggen. Ik kan alleen zeggen in het algemeen dat wij breed hebben geconsulteerd. Uiteraard eerst met de leden van het joint investigation team, dus onze directe partners; Australië, België, Oekraïne, Maleisië, Nederland. Dat wij verder uiteraard in Europa, maar ook binnen de Veiligheidsraad breed consulteren. Ik kan geen specifieke inzage geven over specifieke gesprekken met specifieke landen.

DEUTSCH
En over samenwerking met Rusland, hoe belangrijk is dat?

RUTTE
Die vraag beantwoorden wekt weer de indruk dat sommige speculaties over het neerhalen van MH17 ook de opvatting van de regering weerspiegelen. En de Nederlandse regering heeft daar geen opvatting over. Dus die vraag kan ik niet beantwoorden, want die stelt u in die context.

DU PRE
Meneer Rutte, u zegt dat u het concept onderzoeksrapport van de Onderzoeksraad niet kent, maar dat is toch rondgestuurd deze week aan alle betrokken landen?

RUTTE
Ik zal het u precies uitleggen, ik heb het ook even laten opschrijven zodat ik het u precies goed vertel, want die vraag hadden we natuurlijk verwacht. Het onderzoek gebeurt conform de regels van het VN-burgerluchtvaartorganisatiesysteem ICAO, in het ICAO-verdrag is beschreven hoe het onderzoek naar luchtvaartongevallen gedaan moet worden en aan welke eisen het rapport moet voldoen en welke landen er betrokken moeten worden. Het behoeft natuurlijk geen betoog dat ook dit onderzoek volgens die regels is uitgevoerd. Het OVV is zelf nu de geaccrediteerde expert die namens Nederland het rapport heeft ontvangen, dus de OVV heeft zelf dat rapport ontvangen. In annex 13 van het verdrag staat de bepaling dat het land dat het onderzoek verricht of het land dat de leiding heeft een conceptrapport stuurt naar de landen die hebben deelgenomen aan het onderzoek voor commentaar dat kan worden meegenomen in het eindrapport. En bij dit onderzoek gaat dat naast Nederland - in het geval van Nederland is dat rapport dus naar de OVV gestuurd- om de landen Oekraïne, Maleisië, Australië, de VS, het VK en Rusland. Dat betekent dat de regering dus niets weet van de inhoud van het rapport. Dat rapport heeft feitelijk de OVV aan zichzelf gezonden en dat is ook precies volgens de regels.

DU PRE
Gaat u er dan vanuit dat het ook niet wordt gedeeld met de Russische regering nu dan?

RUTTE
Daar kan ik niks over zeggen dat weet ik natuurlijk niet.

DU PRE
En de Russische luchtvaartautoriteiten hebben gereageerd dat het meer vragen oproept dan antwoorden geeft het rapport.

RUTTE
Daar ga ik natuurlijk niet op in. Dat zal leiden heb ik begrepen uit de mediamededelingen tot een reactie van de Russische autoriteiten dien aangaande, die daarmee te maken hebben. De luchtvaartautoriteiten tot een reactie richting de OVV en dan zal de OVV, neem ik aan, maar nu probeer ik in te schatten hoe dat in praktijk gaat werken, zal de OVV neem ik aan die Russische reactie weer beoordelen en geheel of gedeeltelijk tot de zijne maken. Of niet, maar dat is helemaal afhankelijk van wat de OVV er mee doet.

DU PRE
Nog een vraag, u zei net dat u rekent op een meerderheid in de Veiligheidsraad.

RUTTE
We streven naar twee dingen, een meerderheid in de veiligheidsraad en steun van de permanente leden. Zoals u weet als een van de permanente leden tegenstemt is de resolutie verworpen.

MIKKERS
Kan er wat u betreft over een nieuw pakket voor de Grieken worden gesproken als er zondag een ja uit de vraag die de Griekse bevolking wordt voorgelegd komt rollen.

RUTTE
Dat heb ik ook in Kamer gezegd, ook bij een ja zullen er nog heel veel vervolgvragen aan de orde zijn, strikt genomen kan ieder land een aanvraag doen bij het ESM en is dan de verplichting bij het ESM om dan in ieder geval exploratief gesprekken te voeren. Dat is de fase waar we inzitten. Zelfs die exploratieve gesprekken zijn deze week stilgelegd in afwachting van het referendum. Maar ik kan u alleen wijzen op de regels van het ESM, die zijn zodanig dat ieder land in de Eurozone daar een aanvraag kan indienen en die wordt dan beoordeeld op een aantal belangrijke aspecten.

MIKKERS
Nu heeft minister Dijsselbloem gisteren volgens mij ook gezegd dat die bereidheid er bij de 18 eurolanden buiten Griekenland is.

RUTTE
Dat kan ook niet anders, je kunt het niet weigeren.

MIKKERS
Maar hoe verhoudt zich dat dan tot u eerdere opvatting dat er geen derde hulppakket voor de Grieken mag komen?

RUTTE
Ik denk dat in Griekenland er inmiddels een totaal nieuwe situatie is ontstaan omdat het bestaande stelsel van hulppakketen vervallen is, er is niets meer. Dat is afgelopen dinsdag verlopen.

MIKKERS
Ja, dat tweede pakket is niet afgerond, maar dan staat nog steeds (praten door elkaar, red.)

RUTTE
Het hele systeem is nu weg, er is niks meer, je praat over een totaal nieuwe situatie en we zullen eerst moeten kijken wat er zondag gebeurt bij het referendum en vooral ook hoe de Griekse regering daar zelf op reageert. Want het referendum is strikt genomen niet iets wat ons vreselijk bezighoudt. Het is relevant, maar het is een interne Griekse aangelegenheid, maar de vraag is natuurlijk wat de Griekse regering op basis van het referendum gaat doen.

MIKKERS
Ja zeker, maar stel dat er een ja uitkomt dan is er dus gewoon bereidheid om te gaan praten over nieuwe hulp voor Griekenland?

RUTTE
Er is nergens bereidheid toe, ik stel vast dat de regels van het ESM zodanig zijn dat ieder land een beroep kan doen op het ESM en dat dan de regels van de ESM er dan in voorzien dat er tenminste exploratief gesproken wordt, dat is altijd zo. Daarmee is er geen pakket, daarmee is er nog geen deal, niks. Het enige dat je dan vaststelt is dat die gesprekken technisch kunnen plaatsvinden, dat is altijd zo. Dat zijn de bestaande regels.

MIKKERS
Ja, maar het zal toch ook gewoon nodig zijn om Griekenland in de euro te kunnen houden?

RUTTE
Om in de euro te blijven moet ook Griekenland zelf willen en dat gaan we allemaal bezien hoe de Griekse regering reageert op de uitkomst van het referendum.

MIKKERS
Is een Grexit onvermijdelijk als het tot een 'nee' komt zondag?

RUTTE
Een 'nee' zondag heeft ook Jeroen Dijsselbloem gezegd maakt de situatie buitengewoon veel ingewikkelder. Maar ik ga verder geen apocalyptische voorspellingen doen.

VRAAG
Maandag is er dus weer kennelijk een ontmoeting met centrale bank president Knot, betekent dit dat er wel degelijk zorgen zijn om de stabiliteit van de euro en de stabiliteit van de financiële sector?

RUTTE
Nee.

VRAAG
Geen zorgen over de stabiliteit van de euro?

RUTTE
Nee, om de redenen die ik ook maandag genoemd heb in mijn korte persstatement dat voor betreft Nederland de directe verbinding met de Griekse economie heel beperkt is en ten tweede omdat het Eurosysteem er in vergelijking met 2010, 11, 12, zeg maar de laatste jaren waarin we heel veel spraken over dit soort kwesties, er aanzienlijk beter voorstaat. En dat is te danken aan het feit dat Griekenland zelf weliswaar nog een heel groot probleem is, maar de Eurozone een heel instrumentarium heeft om om te gaan met schokken en crisis waaronder het stabiliteits- en groeipact, het Twopack, het Sixpack en het growth pack en het fiscal compact. Al deze zaken zijn gekomen sinds 2011, vanaf eind 2011 en die hebben in combinatie met de Bankenunie de Eurozone zodanig versterkt dat wij geen gevolgen verwachten, er zullen ongetwijfeld enige gevolgen zijn maar geen ernstige gevolgen voor het Eurosysteem.

VRAAG
En wat is dan de reden dat de heer Knot weer wordt uitgenodigd een week na dato?

RUTTE
Hij? Hij is er altijd bij als de ministeriele commissie Europese aangelegenheden vergadert, die vergadert heel regelmatig, daar is de president van de Nederlandse bank meestal of bijna altijd bij. Net zoals hij ook altijd bij de vierhoek is.

VRAAG
Dus dat is wekelijks?

RUTTE
Nee, we gaan maandag specifiek over Griekenland, maar dat doen we in het verband van de ministeriele commissie van Europese aangelegenheden en daar is de heer Knot bijna altijd bij.

VRAAG
Meneer Rutte, ik meen dat u Europa, mogelijk doelend op de Eurozone, wel heeft vergeleken met Hotel California. Je kan er eigenlijk niet uit. Uw kabinet is van mening dat er een exit-clausule zou moeten komen als ik het goed zeg. Is de urgentie van zo'n clausule groter geworden door de Griekse perikelen?

RUTTE
Nee, het laat alleen zien dat het goed zou zijn als je die hebt. Je hebt geen ordentelijke exit-procedure en de Nederlandse regering vindt sinds september 2011 in onze brief over welke veranderingen en verbeteringen er moeten worden aangebracht aan het Eurosysteem hebben we in de brief naast al die andere opvattingen neergelegd de opvatting dat je het mogelijk zou moeten maken voor landen op een ordentelijke wijze ook het Eurosyteem te verlaten. Op dit moment is dat er niet.

VRAAG
En daarom zegt u dus zou Griekenland, zou een Grexit de bedoeling zijn dan is dat aan de Grieken. Op dit moment ligt de mogelijkheid van een Grexit bij de Grieken en niet bij de rest van de eurolanden.

RUTTE
Dat is ingewikkeld, daar hangen ook allerlei monetaire vragen mee samen. Hoe de ECB zich verhoudt tot de Griekse banken, er is een heel stelsel aan kwesties aan de orde die zouden kunnen  leiden tot het uitbrengen van een nieuwe Griekse munt. Maar er is in ieder geval, en dat is het Nederlandse bezwaar, geen gestructureerd, geordend systeem om te komen tot een exit uit de Eurozone.

VRAAG
De Grieken zitten nog gevangen in Hotel California?

RUTTE
Dat niet, alleen het is wel, het is niet mogelijk om op een gestructureerde wijze uit te checken.

BOVEN
Meneer Rutte, na de aanslag in Tunesië in maart heeft Nederland heel duidelijk gemaakt dat Tunesië een cruciale rol speelt voor de stabiliteit in Noord-Afrika omdat Tunesië het enige stabiele land daar nog is na de revoluties. Nu is er een nieuwe aanslag geweest, welke voorstellen liggen nu voor in Europa om Tunesië te helpen dat ze niet afglijden?

RUTTE
Heel Europa staat klaar en is ook bereid, daar zijn ook contacten over natuurlijk, om de Tunesische autoriteiten te helpen in het weerstaan van deze verschrikkelijke aanslagen. Dus vanzelfsprekend.

BOVEN
Dat is heel algemeen, gebeurt er concreet iets? Er is nu een tweede aanslag geweest, de toeristische sector staat op instorten. Dat is een van de kernsectoren van het land. Maakt u zich zorgen?

RUTTE
Ik maak me daar zeker zorgen over, maar dit zal in de eerste plaats op de weg liggen van de Hoge vertegenwoordiger en van de EC om dat te doen. Ik heb niet de laatste informatie nu wat de laatste 48 uur daar gebeurd is, daar kan ik u natuurlijk over nader informeren. Maar het is mijn opvatting en ook mijn waarneming dat Europa zeer gebaad is zoals u zegt bij stabiliteit in Tunesië en ook klaarstaat om daarbij te ondersteunen.

VAN SOEST
Want nu er een voorkeur is uitgesproken voor welke juridische weg er dadelijk zou moeten worden bewandeld is dan ook al duidelijk waar de daders dan eventueel van beschuldigd van moeten worden?

RUTTE
Wij weten daar helemaal niks over, wij hebben noch de resultaten van het strafrechtelijk onderzoek noch van het onafhankelijke onderzoek van de OVV.

VAN SOEST
Ik vraag het omdat internationale rechtsgeleerde zelf zeggen: het maakt nogal wat uit welke route je bewandelt.

RUTTE
Ja, maar dat is net zoals met economen, ook op dit terrein zijn er ontzettend veel geleerden, wij hebben ons natuurlijk heel breed verstaan met heel veel deskundigen. Uiteindelijk moet je natuurlijk ook als joint investigation team - landen die hiermee bezig zijn, Maleisië, Australië, Oekraïne, Nederland, België, moet je op een gegeven moment de knoop doorhakken. En wij hebben op basis van alle informatie en alle inzichten, alle adviezen gezegd: dit is de route. Geen enkele route is 100% perfect. Maar dit is de route die by far het meest te prefereren is. We hebben ook terugvalscenario's als dit niet zou lukken, die schetste ik zowel nationaal als internationaal, maar dit is de route die het beste zou zijn. Vandaar dat we die nu als eerste volledig aflopen.