Toespraak minister Henk Kamp van Sociale Zaken en Werkgelegenheid tijdens de bijeenkomst van Fair Produce Nederland op 27 februari 2012 in Den Bosch.
Het is goed dat Fair Produce Nederland deze bijeenkomst organiseert. En ik ben graag ingegaan op uw verzoek om hier te komen spreken. De champignonteelt is belangrijk voor ons land.
Ik weet nog dat een champignon een bijzonderheid was. Nu is dat volgens u natuurlijk nog steeds zo, maar ondertussen produceert uw sector jaarlijks 230 miljoen kilo van deze bijzondere paddenstoelen. Ongeveer een derde daarvan wordt geëxporteerd. Daarmee is Nederland de op één na grootste producent en tevens de op één na grootste exporteur van champignons in Europa. De champignonteelt biedt werk aan zo’n vierduizend mensen.
Het lijkt een succesverhaal, maar de werkelijkheid is helaas ook dat de sector met grote problemen kampt.
In uw uitnodiging schreef u dat de prijsconcurrentie in de champignonteelt zeer groot is. Eerlijke ondernemers die bereid zijn reële lonen te betalen, kunnen hun hoofd niet meer boven water houden. Ieder jaar sluiten bonafide bedrijven noodgedwongen hun deuren. Zij kunnen de concurrentie niet aan met ondernemers die op illegale wijze hun kosten drukken, bijvoorbeeld door de wettelijke bepalingen over het minimumloon niet na te leven.
Het gaat hier om een hardnekkig probleem, dat veel breder voor komt dan alleen in uw sector. Bij zo’n 17 procent van alle inspecties door de Inspectiedienst van het ministerie van SZW, zijn de afgelopen jaren overtredingen vastgesteld van de Wet arbeid vreemdelingen en de Wet minimumloon. Het waren selectieve controles, maar tòch.
Bij de controles bij tuinders bleek het vaak samen te gaan: mensen illegaal – in strijd met de Wet Arbeid Vreemdelingen – te laten werken en ze minder dan het minimumloon betalen.
Ook op het gebied van de arbeidsomstandigheden is nog veel te winnen. Werkgevers moeten ervoor zorgen dat hun werknemers gezond en veilig kunnen werken. De naleving van die vanzelfsprekende zorgplicht schommelt bij alle gecontroleerde bedrijven samen maar rond de zestig procent.
Als werkgevers hun verplichtingen niet naleven ontstaat oneerlijke concurrentie en komt de gezondheid en veiligheid van werknemers in gevaar.
Dat accepteer ik niet en daarom worden de straffen op overtreding van de arbeidswetgeving akelig hoog en in geval van recidive nog eens verdubbeld. Fraude mag nooit lonen, voor ondernemers net zo min als voor mensen die knoeien met hun uitkering.
Binnen enkele weken ligt er een wetsvoorstel bij de Tweede Kamer dat het onder meer mogelijk maakt een bedrijf te sluiten als de regels voor de tewerkstellingsvergunning twee keer zijn overtreden. En neemt u van mij aan dat we dat ook gaan doen.
Aanvullend daarop heb ik de Tweede Kamer vandaag geïnformeerd over nog een aantal maatregelen om ontduiking van de regels voor de tewerkstellingsvergunning en het minimumloon harder aan te pakken.
Zo wil ik dat het UWV en de Inspectie SZW hun gegevens nog gerichter uitwisselen om effectievere controles mogelijk te maken. De overheid beschikt over een schat aan gegevens en die gaan we voor dit goede doel – fraudebestrijding – beter gebruiken.
Verder wil ik de regels voor notificatie aanscherpen, de plicht om bij het UWV te melden dat een dienstverlenend bedrijf uit Roemenië of Bulgarije of van buiten de EU wordt ingehuurd. In zo’n geval is voor de medewerkers geen tewerkstellingsvergunning nodig, maar kan met een notificatie volstaan worden. Die notificatie kan nu behalve vooraf ook nog tijdens de werkzaamheden gedaan worden en geldt voor onbepaalde tijd.
Dat wordt anders. De notificatie moet voortaan altijd vooraf worden gedaan en geldt slechts voor een beperkte periode.
Nog beter lijkt me – en de mogelijkheden daartoe ben ik aan het onderzoeken – of we kunnen regelen dat werknemers die we bij een controle aantreffen, altijd geacht worden in dienst te zijn van de opdrachtgever, in uw geval: de champignonkweker.
Komen zij van buiten de EU of uit Bulgarije of Roemenië dan is dus een tewerkstellingsvergunning nodig. Is die er niet, dan moet de opdrachtgever zelf aantonen dat er geen tewerkstellingsvergunning nodig is. Omkering van de bewijslast dus.
Dames en heren, we nemen deze maatregelen omdat we de arbeidswetgeving koesteren als een essentiële verworvenheid, een verworvenheid die behouden zal blijven. Ook in uw sector mag daar geen misverstand over bestaan. Een sector waar bonafide bedrijven - zoals u zelf aangeeft - ten onder gaan door oneerlijke concurrentie van ondernemers die de regels overtreden. Die hun werknemers minder dan het minimumloon betalen of hen daar een werkweek van zeventig uur voor laten maken.
Al sinds 2007 controleert de inspectie SZW (voorheen Arbeidsinspectie) in samenwerking met de Belastingdienst, het UWV en de politie intensief in uw sector.
Dat blijven we doen, maar nu op basis van grondige risico-analyses, met extra mensen en op simpele wijze: de grote fraudeurs worden achtereenvolgens allemaal aangepakt. Ik accepteer niet dat bonafide bedrijven uit de markt worden gedrukt door ondernemers die willens en wetens de regels aan hun laars lappen.
De overheid kan dit kwaad niet alleen uitroeien, het is nodig dat u ook zelf in uw sector de handen ineen slaat.
Fair Produce heeft al het initiatief genomen voor een keurmerk. Dit verdient waardering, als het keurmerk ook wat voor gaat stellen. Dat is het geval als de bedrijven met het keurmerk zich ook echt aan de regels gaan houden. Afnemers en consumenten moeten er vanuit kunnen gaan dat champignons met het keurmerk staan voor goede arbeidsomstandigheden, legale werknemers en een sector die zich houdt aan het wettelijk minimumloon en de CAO.
Ik reken erop dat u in eigen kring elkaar de spiegel durft voor te houden en het niet tolereert als de regels worden overtreden. Dat is niet gemakkelijk, maar absoluut noodzakelijk.
Dames en heren,
Consumenten staan open voor initiatieven zoals dit keurmerk. Zij hebben al vaker gekozen voor eerlijke producten in plaats van producten waar zacht gezegd een luchtje aan zit. Ik denk bijvoorbeeld aan de actie ‘De Groene Sint’ die er binnen een jaar toe leidde dat vrijwel alleen nog chocoladeletters werden verkocht met grondstoffen waarvoor de cacaoboeren een eerlijke prijs kregen. Wat met chocoladeletters kan, moet met champignons ook lukken!
Ik wil daar ook zelf een bijdrage aan leveren. Ik ben in samenwerking met mijn collega van EL en I beschikbaar om met de deelnemers in de hele keten - van producent tot consument - gesprekken aan te gaan om het keurmerk tot een succes te maken. Ik spreek daarbij ook de detailhandel aan op haar verantwoordelijkheid.
De supermarktketens in Nederland zijn zeer groot – met Albert Heijn als marktleider – en de maatschappelijke verantwoordelijkheid van die ketens is navenant. De overheid en de bonafide champignonkwekers kunnen het niet alleen.
Mevrouw Hertzberger (directeur kwaliteit van AH, ook aanwezig), u bent hierbij alvast van harte uitgenodigd voor zo’n constructief gesprek!
Essentieel is dat ook de banken hierbij betrokken worden. Rabobank Nederland – vandaag vertegenwoordigd door de heer Duijzer - heeft aangegeven geen malafide praktijken in de sector meer te financieren, zo kennen we de Rabo. En net als voor Albert Heijn geldt: we kunnen niet zonder uw steun.
De bank helpt zichzelf hier ook mee. Als bedrijven die de regels overtreden worden gesloten, dan zijn de financiers het geld dat ze daarin hebben gestoken immers kwijt. Bovendien zal geen enkele zichzelf respecterende bank in één adem genoemd willen worden met malafide praktijken.
Dames en heren ik sluit af.
Eerder vanmiddag was ik bij een champignonbedrijf dat op een eerlijke manier het hoofd boven water probeert te houden terwijl het dagelijks te lijden heeft van de oneerlijke concurrentie in de sector. Een sector waar we trots op zouden moeten zijn, maar die door knoeiende ondernemers wordt ondermijnd. Dat moet dus anders.
Als we er met z’n allen de schouders onder zetten – producenten, groot- en detailhandel, banken, consumenten en overheid – dan ben ik ervan overtuigd dat we dat in de toekomst wèl kunnen. Trots zijn op onze vaderlandse champignonsector.
Dank u.