Persconferentie na de MR 2 december 2011

Mediatekst | 02-12-2011

INLEIDEND STATEMENT
RUTTE
In de ministerraad vandaag verslag uitgebracht over het bezoek aan de VS, samen met Uri Rosenthal. Het was een nuttig en vruchtbaar bezoek. De relaties tussen Nederland en de VS zijn uitstekend. Dat geldt natuurlijk voor politieke kwesties, het Midden-Oosten en de naderende top van de NAVO volgend jaar in Chicago, maar het geldt zeker ook voor de economie. Op dit moment zijn in Amerika 625.000 Amerikanen aan het werk dankzij Nederlandse investeringen. En omgekeerd zijn er in Nederland 225.000 mensen aan het werk dankzij investeringen van Amerika in Nederland. En Amerika investeert meer in Nederland dan het investeert in Brazilië, Rusland, India en China bij elkaar. Dus het laat wel zien hoe belangrijk die trans-Atlantische handelsrelaties zijn. We hebben in het gesprek ook stilgestaan bij de ontwikkelingen in de eurozone, uiteraard ook van groot belang hoe dat loopt voor de Amerikaanse economie, zeker relevant. We hebben met elkaar de noodzaak vastgesteld van een spoedige, goede besluitvorming. De Europese Raad van volgende week is daarvoor natuurlijk van groot belang. Daar ging ook een ander deel van de vergadering vandaag over. We hebben natuurlijk uitvoerig stilgestaan bij die naderende top van volgende week donderdag/vrijdag. Gisteren is er een rede gehouden door de Franse president. Er is vandaag een toespraak gehouden in de Bondsdag door de Duitse bondskanselier. Ik heb zelf de afgelopen dagen veel gebeld met deze zelfde Sarkozy en Merkel, maar ook met Barroso, Van Rompuy en ook met Cameron. En ik ga maandag naar Rome om een eerste gesprek te hebben met mijn nieuwe Italiaanse collega Monti en maandagmiddag doorreizend naar Stockholm voor een gesprek met Reinfeldt, de premier van Zweden. U zult zeggen: waarom Zweden? Want dat is geen lid van de eurozone. De Nederlandse politiek is erop gericht om binnen Europa onze belangen zo goed mogelijk te bedienen, ook door zeer goede contacten met Parijs en Berlijn, maar we hechten er ook zeer aan om de contacten met Londen en Stockholm goed te houden, omdat dat landen zijn die groei georiënteerd zijn. Die lid zijn van de 27, niet van de 17, maar wel van de 27. En het is van groot belang dat zij zich comfortabel voelen bij besluitvorming van de 17, niet het gevoel hebben dat ze wegdrijven, maar dat ze helemaal onderdeel zijn van de EU. Onze inzet kent u. Het versterken van de begrotingsdiscipline, het werken aan het versterken van de kracht van de EFSF, een grotere rol voor het Internationaal Monetair Fonds. Die punten zal ik ook de komende dagen in mijn gesprekken met de Europese collega's onder de aandacht brengen en ook in de aanloop naar de top van volgende week donderdag en vrijdag. Nederland doet er alles aan om te werken aan een goede uitkomst en levert daarvoor ook een constructieve bijdrage.

VAN DER HEYDE (NOS)
Kunt u nog eens eenvoudig uitleggen wat het verschil is tussen de top die er aan zit te komen en al die toppen die we al gehad hebben. Wat moet er nu besloten worden wat u betreft?

RUTTE
Wat ons betreft is het van belang om de volgende stap te zetten en dat is eigenlijk in lijn met de Nederlandse wensen waar het gaat om de begrotingsdiscipline. Wij willen zoveel mogelijk automatische sancties kunnen opleggen aan landen die zich niet houden aan de begrotingsdiscipline die we hebben afgesproken in het kader van het SGP. Nou daar hebben we begin september voorstellen voor gedaan. De door ons gewenste Commissaris is er inmiddels. Wat we nu moeten bereiken is dat die Commissaris verder in bevoegdheden versterkt wordt. Dat het steeds lastiger wordt voor de Europese Raad om besluiten van die Commissaris te kunnen verwerpen. Dus die besluiten moeten eigenlijk zoveel mogelijk automatisch zijn. Nou het lijkt er ook naar uit te zien dat ook de positie van de Fransen en Duitsers steeds meer die kant opgaat. Maar dat moeten wel zoveel mogelijk zeker stellen. Dan komt er nog een discussie van moet dat via verdragswijziging of anderszins? Nou dat vind ik nog even vers twee. Het belangrijkste wat ik nu vind, is dat dat in ieder geval juridisch zo geregeld is dat die sancties zoveel mogelijk automatisch plaatsvinden. Dat is één spoor. Dan voorkom je een nieuwe brand. Het tweede dat moet gebeuren, is dat we de bestaande brand moeten uitslaan. En om dat te doen is het echt van belang dat de markten zien dat Europa de landen, die in de problemen zitten, bereid is te helpen, mits die landen zich committeren aan zeer zware hervormings- en bezuinigingsprogramma's. Om te laten zien dat je dat ook kunt doen is er een noodfonds nodig. In dat noodfonds moet voldoende geld zitten en wij denken dat het beste zou zijn als dat een combinatie zou zijn van het bestaande noodfonds met een zware rol voor het IMF. Met een groot bijkomend voordeel, dat is dat het IMF geen Europees clubje is, maar een internationale club met strenge mensen aan de leiding. En dat betekent dat het voor de landen die een beroep doen op het IMF zeker niet leuker wordt. Die zullen onder nog striktere supervisie worden geplaatst en dat is een goede zaak, want dan weet je ook zeker dat je je geld uiteindelijk ook terugkrijgt.

VAN DER HEYDE
Nou wil Frankrijk ook graag een grotere rol ECB. De Amerikanen hebben ook die vraag gesteld van waarom drukt Europa niet gewoon geld bij? Hoe staat u daar tegenover?

RUTTE
Nederland is geen voorstander van monetair financieren, van de geldpers aanzetten. Ik heb dat ook uitgelegd in de gesprekken in Amerika dat het eigenlijk om twee redenen is. In de eerste plaats omdat het een risico met zich draagt van inflatie. Dat ligt in Amerika iets anders omdat de dollar echt de wereldstandaardmunt is, is het risico bij het bijdrukken van dollars op inflatie kleiner dan het risico als je europers aanzet, al is dat indirect. Het tweede nadeel van monetair financieren is dat landen die nu gedwongen worden om te hervormen dan het gevoel zouden kunnen krijgen nou dit is even mooi, ik hoef niet meer te hervormen, daar had ik eigenlijk toch al niet zo'n zin in, maar het hoeft nu ook niet meer, want inmiddels is die geldpers aangezet. Dus die auto's komen binnenkort met die bankbiljetjes. Om de druk erop te houden maximaal in landen als Griekenland en anderen die in programma's zitten om te hervormen, is het van belang dat dus dat gevoel niet ontstaat. En je niet de geldhoeveelheid gaat verruimen. De Nederlandse positie is dat de ECB onafhankelijk is. En de ECB moet zelf beslissen wat ze doen, maar als u mij vraagt ben je in algemene zin een voorstander van monetair financieren, antwoord: nee.

VAN DER HEYDE
Nou heeft Merkel ook gezegd: de crisis kan nog wel een tijdje gaan duren. Zij hamert eigenlijk alleen nog maar op die begrotingsdiscipline. Gaat ze nou niet een beetje te veel op de rem staan, vindt u?

RUTTE
Volgens mij is het van belang volgende week, en ik hoor wat dat betreft niet hele andere geluiden uit Parijs of Berlijn, om die twee sporen te bewandelen. Dat is zowel het spoor van de discipline, want je kunt niet nu vertrouwen geven aan de markten, dat je bereid bent die landen te helpen tegen strikte voorwaarden als je niet tegelijkertijd de regels aanpast, zodanig dat er in de toekomst niet opnieuw dit soort ellende kan ontstaan. Dus die discipline is van heel groot belang. Daarnaast moet je natuurlijk tegelijkertijd, en dat realiseert men zich ook, ervoor zorgen dat er een voldoende geloofwaardig fonds klaar staat, of er voldoende geloofwaardige middelen klaar staan, om landen die zich houden aan al die afspraken, dat is echt een voorwaarde anders doen we het niet, om die landen ook te helpen.

VAN DER HEYDE
Maar goed, het risico is dat Europa daar te laat mee is. Dat het noodfonds niet groot genoeg is. Niet krachtig genoeg is.

RUTTE
Alles wordt er nu aan gedaan, en Nederland is daar meer dan actief in, we zijn diplomatiek, maar ook Ben Knapen is volop bezig, Jan Kees de Jager, ikzelf, op alle mogelijke manieren om er alles aan te doen om zowel de Nederlandse visie zoveel mogelijk ook het resultaat te laten zijn van de top van volgende week, als ook tegelijkertijd de crisis te gebruiken om bruggen te slaan tussen de collega's.

ANDRINGA (R1)
Zijn de geesten rijp in Europa om die stappen te zetten, die u nu schetst, die genomen moeten worden?

RUTTE
Nou goed, in ieder geval, dit is wat wij graag willen als uitkomst volgende week. Op basis van de gesprekken heb ik aanleiding aan te nemen dat dat allemaal niet onhaalbaar is. Het zal nog pittig onderhandelen worden. Maar we denken echt dat het van groot belang is dat de combinatie van zoveel mogelijk automatische sancties en geloofwaardige instrumenten voor landen die zware programma's opgelegd hebben gekregen, om ze dan ook tegen die voorwaarden te helpen, dat dat echt een noodzakelijke uitkomst is.

ANDRINGA
Denkt u dat de geesten daar rijp voor zijn…

RUTTE
We knokken er hard voor. We zullen volgende week kijken hoe ver we komen. Ik doe liever geen inschattingen, maar goed, het is natuurlijk niet compleet afwijkend van wat we eind oktober hebben gedaan. Maar het is echt nu van belang om die volgende grote stap te zetten.

ANDRINGA
Maar ik merk aan uw terughoudendheid dat u nog wel twijfels heeft of die stappen ook inderdaad gezet gaan worden.

RUTTE
Maar er wordt nu door alle landen natuurlijk nagedacht wat men wil. Nederland is eigenlijk al, zeker vanaf de brief van 7 september, buitengewoon duidelijk over de combinatie van strikte sancties aan landen zoveel mogelijk automatisch op te leggen, die zich niet aan de afspraken houden in combinatie met zware programma's voor landen die in de problemen zijn gekomen en tegen die achtergrond de bereidheid om zo'n land ook te helpen. En ook de noodzaak om daarvoor dus voldoende middelen klaar te hebben staan, waarvan ook de markten zeggen: ja dit is geloofwaardig. Ja dat is een lijn die we eigenlijk al drie, vier maanden uitdragen en ik ben daar…Nee, ik ga verder geen voorspellingen doen. Dat is wat wij graag zien als uitkomst volgende week.

ANDRINGA
Nu wordt van alle kanten gewaarschuwd voor de toekomst van de euro, voor het eventuele einde van de euro. Hoe hoog moet die druk in vredesnaam worden dat landen echt bereid zijn om die stappen die dan blijkbaar nodig zijn, te nemen? Want met alle terughoudendheid is er nog niet echt een heel duidelijk beeld dat er die negende december echt een grote stap genomen gaat worden.

RUTTE
Nou mag ik in ieder geval op twee positieve dingen wijzen? En ik geef direct toe dat het allemaal niet snel genoeg gaat, maar in ieder geval twee positieve dingen. Het eerste is: Ierland en Portugal, de programma's die daar voor gemaakt zijn en de bereidheid van die regeringen om ze ook uit te voeren. Je ziet dus dat het gelukt is om te voorkomen dat Ierland en Portugal over de grens zouden zijn geduwd. Dus dat heeft gewerkt, tot nu toe heeft dat in ieder geval zijn goede effecten. Het tweede waar ik op wil wijzen, is wat er nu in Griekenland gebeurt, wat er nu in Italië gebeurt, maar ook de vorige toespraak, een tv-interview was dat, van de Franse president, die toen eigenlijk driekwartier van het tv-interview heeft gebruikt om uit te leggen dat Frankrijk Duitser moet worden. Ik zou toch mensen willen vragen: had u zich een aantal maanden geleden kunnen voorstellen dat er in Griekenland een brede samengestelde regering zou zitten? Dat in Italië inmiddels een door tachtig procent van de bevolking- en bijna een door het hele parlement gesteunde regering zou zitten, die vergaande hervormingen en bezuinigingen afkondigt? En de Franse president, die gisteren overigens ook opnieuw in zijn toespraak openlijk spreekt over het belang van zoveel mogelijk automatische sancties. Dat zijn echt vooruitgangen, maar dat doet niets af dat ik het eens ben met de zorg in uw vraag. Dat over all die besluitvorming te langzaam gaat.

HENDRICKX (AD) (niet goed verstaanbaar, red.)
We horen nu allerlei zorgelijke geluiden over het Europese bankensysteem. Hoe erg is het risico op dit moment in de financiële sector?

RUTTE
Overigens de aanname in de aanloop naar uw vraag die deel ik niet, maar dat laat ik dan even voor wat die is. De vraag zelf: de conclusies van eind oktober staan wat dat betreft. Dat is dat de Europese banken waar dat nodig is, geherkapitaliseerd moeten worden. Dus die worden opgehoogd naar een situatie waarin ten minste kernkapitaal 9% is en de obligaties van zwak presterende Europese landen ook op marktwaarde op de balans moeten staan. En dat zal dus in een aantal landen leiden, mijn verwachting is dat het ruim 100 miljard is, tot een belangrijke herkapitalisatie van de Europese banken. Die besluiten zijn genomen, die zijn in uitvoering. Het is van groot belang om ervoor te zorgen dat het Europese bankenstelsel zo goed mogelijk door de storm kan varen. Het tweede wat we eind oktober hebben besloten, wat ook nu normaal in uitvoering is, dat is het hele Griekse pakket, inclusief een hele zware afwaardering van de private schuld die openstaat op Griekenland. De twee elementen waar nu vooral volgende week grote stappen in gezet moeten worden, is het Europese noodfonds in combinatie met het IMF en de governance, zoveel mogelijk automatische sancties en het voorkomen in de toekomst van dit soort ellende. Tegen die achtergrond is het van groot belang dat volgende week die besluiten ook genomen worden.

HENDRICKX
Maar sinds oktober is de situatie toch verslechterd? Hoe schat u dat in?

RUTTE
Ja, weet u, maar dat antwoord geef ik vaker. Ik ben altijd bezig om de problemen op te lossen. Dat doe ik natuurlijk vanuit een groot gevoel van urgentie. Dus als ik daarmee uw vraag kan beantwoorden. Twijfel niet over mijn enorme gevoel voor urgentie. En ik heb net gezegd ook op een andere vraag: ook ik vind dat het besluitvormingsproces te traag gaat, maar ik denk nog steeds dat wij volgende week tot goede besluiten kunnen komen, daar knokken we verschrikkelijk hard voor. En dat vind ik veel relevanter dan nu inschattingen gaan maken hoeveel slechter hoeveel beter de situatie is sinds eind oktober, maar het is urgent dat we volgende week tot goede besluiten komen.

BLOEMENDAAL (GPD)
De Franse president heeft zijn land voorbereid op het overdragen van soevereiniteit naar Europa. In Nederland is er een motie aangenomen waarin wordt gevraagd om geen verdere overdracht, hoe gaat u dat rijmen?

RUTTE
De Nederlandse voorstellen bevinden zich binnen de contouren van de motie-Slob.

BLOEMENDAAL
Maar de Franse president denkt er kennelijk anders over.

RUTTE
Ik heb de Franse president niet over de motie-Slob horen praten.

BLOEMENDAAL
Onverstaanbaar, red.

RUTTE
Ik ga niet alle toespraken die gehouden worden, becommentariëren. Gisteren de Franse president, vandaag de Duitse kanselier. Er komen vast nog andere toppen, uitkomsten et cetera. Daar ga ik niet steeds commentaar op geven. In algemene zin heb ik een aantal dingen gezegd over hoe in Europa volgens mij het proces nu loopt. En voor ons is de motie-Slob een plechtanker.

WILLEMS (FD)
Vandaag een brief van CEO's van vijf grote Nederlands bedrijven en daarin wordt politici toch het verwijt gemaakt dat ze besluiten maar half of niet uitvoeren en ook een gebrek aan moed verweten. Hoe beoordeelt u die brief?

RUTTE
Ik lees die brief niet zo en er wordt ook gezegd dat men vindt dat de Nederlandse regering de noodzakelijke maatregelen neemt, dus ik vond die brief een ondersteuning van beleid.

WILLEMS
Maar er staat in de brief van dat politici besluiten half of niet uitvoeren. En er wordt u ook heel veel moed gewenst. Als je moed hebt, dan hoef je dat niet te wensen.

RUTTE
Ik beschouw de brief echt als ondersteuning van beleid.

WILLEMS
Is het dilemma niet dat om de euro te redden er meer Europa nodig is, hoe dan ook, of u dat nou soevereiniteit noemt of wat dan ook. Maar dat ondertussen de bevolking juist minder Europa wil en je steeds een grotere roep hoort om de euro maar vaarwel te zeggen.

RUTTE
Ja meer Europa, ik weet dan nooit wat mensen dan precies bedoelen. Laat ik het in mijn woorden simpel samenvatten: ik ben geen eurofiel. Ik geloof niet dat Nederland beter wordt door massaal bevoegdheden naar Brussel over te dragen. Ik ben ook geen euroscepticus die tegen Europa is. Ik beschouw Europa als een heel pragmatisch project wat natuurlijk gedragen wordt door gemeenschappelijke waardegemeenschap, voortkomend uit het 'nie wieder Krieg' ideaal van na de WO II. Maar het is ook in de eerste plaats op dit moment een heel pragmatisch project waarbij we ook zeer actief deelnemen, ook in Nederlands belang. En wat nu moet gebeuren, is dat vooral landen die zich niet aan de afspraken houden op de blaren zitten. En daar pleiten we nu al maanden voor. Ja ik beschouw dat niet als overdracht van Nederlandse macht naar Brussel, helemaal niet. Integendeel. Ik beschouw het als het repareren van een fout, en dat is ook in de Kamer zo erkend, dat er een fout is gemaakt bij het opstellen van het SGP. Dat toen wel is gezegd van we gaan een gemeenschappelijke munt invoeren en we gaan afspreken dat je niet meer dan zoveel begrotingstekort mag hebben en zoveel staatsschuld, maar er is eigenlijk niet echt afgesproken hoe je dat nou ook handhaaft. En wat we nu doen, is die handhaving, die zijn we nu aan het regelen. En dat moet zoveel mogelijk gebeuren zonder politieke beïnvloeding. Dat is voor mij een volstrekt logisch sluitstuk van een ontwerpfout in het SGP die we nu aan het repareren zijn, waarmee je ook toekomstige branden moet zien te voorkomen. Dus als die discussie over meer Europa, minder Europa, het zegt me zo weinig.

WILLEMS
Er zijn zowel politici als economen die zeggen van zo'n gemeenschappelijke munt kan eigenlijk niet zonder een gemeenschappelijke regering. Een economische gemeenschappelijke regering of veel meer sturing vanuit een centraal punt.

RUTTE
Je moet kijken waar je besturing vanuit het centrale punt moet hebben. Die moet er dus zijn op het punt van het handhaven van de afspraken. Daar moet ik centrale sturing hebben van die supercommissaris die wij nu hebben, die we nu verder moeten optuigen met bevoegdheden. Die moet centrale sturing kunnen geven aan landen die zich niet aan afspraken houden. Dat is de Nederlandse wens. Dus daar ben ik het met veel economen eens, maar verder is het natuurlijk ook naïef van mensen om te denken dat je in Europa een soort superstaat kunt oprichten. De hele geschiedenis van Europa is een andere dan die van de VS. De VS vanuit 1776, de dertien, een gemeenschappelijke grens die oprukte naar de westkust, die hebben vanuit die gezamenlijke historie ook een gezamenlijke trots. Uiteraard de Burgeroorlog rond 1860 heeft daar vervolgens zijn eigen functie in gehad om verder dat gevoel van vlag en land en één volk om dat bij elkaar te brengen. Europa heeft een totaal andere geschiedenis. We hebben geen gemeenschappelijke missie op dat punt. Wij hebben elkaar eerder heel erg lang bestreden. Vandaar ook dat ons ideaal was in 1945: 'nie wieder Krieg'. Het is een totaal ander vertrekpunt. Dus is in Europa de trots op het land, de stad waar je woont, de regio waar je woont, het gevoel dat je hebt bij je eigen land, je eigen tradities, dat is heel sterk. En daarom is het ook onverstandig om te denken dat het iets toevoegt om daarvan afstand te doen. Heel veel kracht zit juist ook in die nationale identiteit. En de kracht van Europa is nu om ervoor te zorgen dat je vanuit die nationale identiteit samen dingen doet die je uiteindelijk in het belang zijn van alle landen. En dat is dus zo min mogelijk economische obstakels, gemeenschappelijk bewaakte buitengrenzen, ook een gemeenschappelijke munt, maar dan wel met goede afspraken. En ook afspraken die je kan handhaven. En daar pleit Nederland voor. Maar het idee dat je nu maar de landen moet opheffen en een soort Europese regering moet oprichten, nou goed, die voorstellen worden door niemand gedaan verder, maar je leest nog wel eens in sommige extreme hoeken. Ja ik heb daar echt helemaal niets mee, omdat ik oprecht niet geloof dat het iets gaat toevoegen aan de welvaart in Europa.

WESTER (RTL)
Mensen thuis volgen alle berichten in kranten, radio en televisie en die mensen maken zich zorgen. Wat zegt u tegen de mensen? Terecht dat u zich zorgen maakt?

RUTTE
Ik begrijp die zorgen, want wij zien natuurlijk dat de economische groei afvlakt. Er zijn berichten dat pensioenfondsen niet kunnen indexeren. Dus ik begrijp die zorgen. En die voel ik natuurlijk ook. Tegelijkertijd vraag ik ook aan die mensen te begrijpen dat het mijn taak vervolgens ook is, met het kabinet, om ervoor te zorgen dat we die zorgen het hoofd bieden. En dat we daar dus ook heel veel energie insteken, weten wat we willen, dat we koersvast zijn, dat we in Nederland er zelf voor moeten zorgen dat we onze staatsschuld onder controle houden, dat we de economische groeimotor op gang brengen. Dat dit land weer een land is van afspraak is afspraak. Ook op het terrein van veiligheid en migratie. En dat we in Europa eigenlijk hetzelfde aan het doen zijn. Dus het Brussel dat zich gaat richten op zijn kerntaken. Afspraak is afspraak, ook als het gaat om de afspraken rond de euro en economische groei door ervoor te zorgen, daar werken we met het VK en Zweden aan, dat de economische groeimotor weer gaat draaien.

WESTER
Maar u begrijpt die zorgen. Zijn ze terecht?

RUTTE
Het heeft niet zoveel zin dat ik daar allemaal kwalificaties aan geef. Mensen zien de cijfers. Die zien dat de economische groei afvlakt. Die zien dat de werkloosheid aan het stijgen is, dus dat mensen daar bezorgd over zijn, dat begrijp ik volledig. Maar tegelijkertijd zeg ik tegen die mensen, moeten we ervoor zorgen dat we die problemen oplossen. Daar werk ik aan. Ik knok daar voor. Banen, stabiliteit, afspraak is afspraak et cetera. Een koersvaste agenda. En het tweede dat ik tegen mensen zou willen zeggen: kijk goed naar de enorme kracht die in het land zit. We zijn één van de drie, vier sterkste economieën van de wereld op dit moment. We hebben het op twee na beste universitaire stelsel ter wereld, wat weer van belang is voor toekomstige banengroei, innovatie. Zo kan ik nog wel doorgaan met tien, vijftien statistieken. Lees het recente rapport van het SCP. Dus ja, er zijn problemen. Ja er is een regering die precies weet wat ze aan het doen zijn en we zijn bezig die problemen aan te pakken. Dat is niet makkelijk. We zullen allemaal de komende jaren voelen dat we door een moeilijke fase varen, maar we gaan hier uitkomen. En we hebben alles in huis om dat te doen.

WESTER
Durft u ook tegen die mensen te zeggen: maak u niet al te ongerust, want het komt goed?

RUTTE
Uiteindelijk komt Nederland sterker uit deze crisis, maar we zullen een moeilijke periode doorgaan, dat heb ik altijd gezegd, als fractievoorzitter, als lijsttrekker, als minister-president. We moeten de staatsfinanciën op orde brengen, we moeten offers brengen om die groeimotor weer op gang te brengen. Maar uiteindelijk zit er zoveel kracht in Nederland en daarmee kunnen we alles repareren wat er op dit moment niet goed is aan Nederland.

WESTER
Dat durft u de mensen ook te garanderen?

RUTTE
Garanties op stofzuigers, maar ik kan zeggen: hier ben ik ten diepste van overtuigd, dit is wat mij drijft. Daarom zit ik in de politiek, omdat ik vind dat we een supermooi land hebben. We hebben problemen en ik vind het buitengewoon eervol nu de functie te mogen hebben om leiding te geven aan het proces om die problemen het hoofd te bieden. En alle kracht die in het land zit naar boven te laten komen.

WESTER
U was op het Witte Huis. Heeft u nog gesproken over het gezamenlijke JSF-programma?

RUTTE
Nee.

WESTER
Met geen woord?

RUTTE
Nee.

WESTER
Ook niet dat er mogelijk vertraging is omdat die dingen het nog niet helemaal goed doen enzo?

RUTTE
Nee.

WESTER
Niks?

RUTTE
Het gesprek liep uit, maar zelfs in die uitloop hebben we het er niet over gehad.

WESTER
Had u zich voorbereid om over die JSF te praten?

RUTTE
Nee. Dit kabinet heeft zoals u weet het besluit genomen een tweede testtoestel aan te schaffen en het besluit over de aanschaf al of niet van de JSF als vervanging van de F-16, die gaan we pas nemen na 2015.

WESTER
En de president heeft ook niet gezegd: doe dat nou vooral?

RUTTE
Nee.

VAN DER HEYDE
Het Pentagon dringt dus nu aan op uitstel van de productie om er technische mankementen zouden zijn. Wat zegt u als Amerika al niet zelf overtuigd is van de kwaliteit van de vliegtuigen, heeft het dan nog wel zin voor Nederland om daaraan deel te nemen aan het hele project?

RUTTE
Luister, er is niet besloten dat de JSF de vervanging is van de F-16. Er is wel besloten door vorige kabinetten, dat heeft dit kabinet overgenomen, om betrokken te zijn bij de ontwikkeling van de F-16. Daar gaan we ook mee door, dat doen we door de aanschaf van een tweede testtoestel. En we zullen na 2015 een besluit moeten gaan nemen over welk toestel de vervanging wordt van de F-16.

VAN DER HEYDE
Maar ik neem toch aan dat wat de Amerikanen ervan vinden en hoe zij ermee omgaan, heel belangrijk is voor Nederland?

RUTTE
Vanzelfsprekend, maar ik kan niet op ieder signaal dat in een bericht van Reuters verschijnt over wat het Pentagon vindt over uitstel of niet, meteen de totale Nederlandse strategie gaan wijzigen. Die bovendien zeer overzichtelijk is, want wij hebben nog geen besluit genomen over vervanging van de F-16. Uitsluitend besloten dat we betrokken willen zijn bij de ontwikkeling, daarom een tweede testtoestel aanschaffen en pas ja na 2015 beslissen wat de vervanging van de F-16 wordt.

DU PRE (VOLKSKRANT)
U staat regelmatig voor de klas. Heeft u daar wel eens het gevoel dat ouders meer kunnen bijdragen aan de opvoeding en schoolbegeleiding van hun kinderen?

RUTTE
Nou, de school waar ik dan betrokken ben, die is daar heel actief in. Het is een school met heel veel jongeren rond de leeftijd 14/15. Dat gaat daar heel goed. U refereert aan de uitspraken van de minister van Onderwijs. Die uitspraken komen erop neer, en ik steun haar daar zeer in, dat er eigenlijk een driehoek is. Een driehoek van het kind, de ouders en de school. En dat het van belang is dat de ouders en de school zich realiseren het enorme belang dat ze allebei hebben in de ontwikkeling van het kind. En dat ook contact tussen ouders en school heel belangrijk is. Vervolgens ontstond er de indruk dat ze gezegd zou hebben dat goede ouders minder moeten gaan werken. Dat heeft ze niet gezegd. Werkende ouders zijn ook goede ouders, vinden wij allemaal in het kabinet. Daar ging het ook niet om. Waar het wel omgaat, is dat het van heel groot belang is dat ouders en school intensief met elkaar contact hebben en het kind een zo goed mogelijke toekomst bieden.

VRAAG
Onverstaanbaar, red.

RUTTE
Nee, op mijn school mag dat niet en dat is volgens mij ook door Van Bijsterveldt in het debat gezegd: scholen kunnen er zelf regels over afspreken. En de regel op mijn school is 'u' zeggen.

VISCHJAGER
Het gaat over een boekje, ja niet van verleden week hoor, wat bij de NOS nogal onzichtbaar was. Ik weet niet waarom, maar goed. Het punt was dat ik een belangrijk boek, dat is door Emiel de Bont is geschreven van BZ en dat gaat over Afghanistan. Daar heb ik al eens een keer over gezegd dat daar een heleboel uit was verdwenen, maar wat er wel in staat, is dat onze politieagenten die mogen dan die opleiding gaan geven, die mogen dan de politieagenten die niet alleen daar vermoord worden, maar de mensen, de vrouwen, de kinderen worden uit de huizen gesleurd en handen en voeten worden er afgehakt. Ze worden ook in de brand gestoken en dat zijn toch dingen, daar heeft hij wel over geschreven en daar gaat het boek over, maar ik zie het nergens. Vindt u daar iets van?

RUTTE
Even los van het opschrijven, maar ik heb naar aanleiding van vorige vragen over dat boek, contact laten opnemen met BZ. Wat zij meldden is dat op uitdrukkelijk verzoek van de auteur zelf het feitenrelaas is gecheckt en dat er van censuur geen sprake is. En dat is toen gecheckt ook op verzoek van de auteur op de vraag of er vertrouwelijke informatie zou zijn vrijgegeven. Maar dat was eigenlijk de vorige opmerking op het…

VISCHJAGER
Dat begrijp ik wel. Maar wat ik niet begrijp, ik wou weten of u wist hoe ernstig het is, en wat mevrouw Sap zegt, het is wel gezellig, maar ik weet niet of dat allemaal zo kan.

RUTTE
Goed, ik heb het boek niet gelezen. En als het boek zelf geen publiciteit maakt, kan ik het ook niet hebben teruggelezen in de krant of op televisie. Dus ik schrijf op: deze feiten in het boek zijn mij niet bekend.