Presentatie boek “Sofia; Verhaal van een verboden liefde”
Reactie van minister Hirsch Ballin op de presentatie van het boek “Sofia; Verhaal van een verboden liefde” van journaliste Margalith Kleijwegt, op 21 april te Nieuwspoort Den Haag.
Dames en heren,
Allereerst wil ik natuurlijk Margalith van harte feliciteren met dit prachtige boek. Het is mij een grote eer het indringende portret van Sofia in ontvangst te nemen.
Ik wil ook de jonge vrouw die aan Margalith haar verhaal heeft verteld prijzen voor haar enorme moed en doorzettingsvermogen.
Het boek verhaalt over Sofia, een dappere jonge vrouw die kiest voor zichzelf en voor de liefde. Dat zij daarmee niet kiest voor de wensen van haar familie heeft zeer grote consequenties voor haar, maar ook voor haar familie. Voor haar zusje, haar moeder, haar vader.
Het boek maakt zeer zichtbaar met welke dilemma’s jongeren uit een migranten- of vluchtelingencultuur in Nederland te maken hebben. Zij groeien op tussen twee culturen, terwijl opgroeien en het maken van keuzes voor de toekomst op zichzelf voor jongeren al moeilijk genoeg is.
De lezer wordt subtiel gedwongen zich te verplaatsen in de positie van Sofia, een ambitieus en levenslustig Marokkaans-Nederlands meisje. Maar ook de al even ambitieuze vader wordt zeer menselijk beschreven. Zijn prijzenswaardige inzet en arbeidsethos, waarmee hij in een voor hem nieuw land een economische positie weet op te bouwen. Vader gunt zijn kinderen het beste, maar ook hij zit gevangen tussen twee werelden. Naarmate hij ouder wordt krijgt hij steeds meer het gevoel de grip op zijn situatie en de toekomst van zijn kinderen te verliezen.
Het boek beschrijft daarmee het proces dat veel eerste generatie migranten doormaken. De schaamte en de loyaliteit die binnen de eigen cultuur een rol spelen. De druk die eer op mensen kan leggen.
Daar moeten we als samenleving niet te snel over oordelen. Voor veel mensen lijkt het vanzelfsprekend om jonge vrouwen aan te moedigen om zich te emanciperen en voor hun persoonlijke vrijheid te kiezen. Dat voel ik ook zo, maar het is geen ongecompliceerd advies. Door deuren naar de toekomst te openen, sluiten zij tegelijkertijd deuren naar hun familie en hun herkomst die voor hen ook heel belangrijk zijn. Laten we zoveel mogelijk deuren open houden.
In de afgelopen kabinetsperiode hebben we binnen de interdepartementale aanpak van Eergerelateerd Geweld veel kennis opgedaan. Er is meer zicht ontstaan op de subtiliteit en het verborgene van de druk en dwang die op jongeren wordt uitgeoefend. En die zelfs tot fysiek geweld kan leiden.
Aanvankelijk spraken we over ‘eerwraak’ en kwamen vooral de zeer ernstige en zichtbare delicten met dodelijke afloop bij ons in het vizier. Naarmate we meer zijn gaan onderzoeken en het vizier wijder geopend hebben, is duidelijk geworden dat er een glijdende schaal van eergerelateerd geweld bestaat. Die varieert van psychische druk, isolement en (huwelijks)dwang, via bedreiging en mishandeling, tot aan moord en aanzetten tot zelfmoord.
Ook in het verhaal van Sofia gaat het niet direct om de zwaarste casus met de meest vreselijke bedreigingen of geweld. Juist die subtiele druk vanuit de omgeving, de dilemma’s waarvoor alle betrokkenen zich gesteld zien en de gevolgen, de isolatie en uitstoting, maken het verhaal van Sofia aangrijpend.
Waar de opvattingen over ‘eer’ voor de meeste culturen een vergelijkbare inhoud hebben, verschillen wel de opvattingen over welk gedrag de eer schendt en over de wijze waarop eer hersteld moet worden. Dat maakt de aanpak ingewikkeld en maatwerk in elke individuele eerkwestie noodzakelijk.
Onder mijn coördinatie hebben ministeries en gemeenten, samen met organisaties van migranten en vluchtelingen, de afgelopen kabinetsperiode intensief samengewerkt in de aanpak van Eergerelateerd geweld.
Na diverse onderzoeken is daarbij sinds vorig jaar ook uitdrukkelijk ingezet op mentaliteitsverandering en bewustwording rond huwelijksdwang. Khadija Arib heeft daar ook zelf een plan van aanpak voor gemaakt.
Huwelijksdwang is een verborgen vorm van dwang. Schaamte en loyaliteit spelen daarbij een grote rol. Die schaamte en loyaliteit maakt ook dat veel dwang verborgen blijft voor hulpverlening en politie. Als een slachtoffer zich met (soms indirecte) signalen tot professionals wendt, bijvoorbeeld op school, dan heeft zij al veel drempels moeten overwinnen. Bij signalen van mogelijke huwelijksdwang of achterlating is het, zeker zo kort voor de vakantie, vaak een kwestie van ‘one chance’. Er dient snel een analyse van de risico’s en mogelijkheden te worden gemaakt.
Om dat besef bij zowel jongeren als bij professionals te vergroten, zal ik ook dit jaar voorafgaand aan de zomer een voorlichtings- en bewustwordingscampagne voeren.
In combinatie met het overige beleid zal dit de bekendheid en bewustwording rond deze verschijnselen vergroten.
En door de emancipatie en vergroting van de weerbaarheid bij doelgroepen enerzijds en deskundigheidsbevordering bij professionals anderzijds, zal een groter deel van de spreekwoordelijke ijsberg boven water komen. Dat is positief, omdat dan hulp en veiligheid kan worden geboden waar zich problemen of risico’s voordoen.
Bewustwording en bespreekbaarheid zijn hard nodig. Maar we moeten er wel voor waken niet elk geweldsconflict in de privé-sfeer, waarbij migranten en hun nazaten betrokken zijn, meteen het etiket ‘eer’ of ‘huwelijksdwang’ op te plakken.
Uitvergroting van conflicten in de media, geeft veiligheidsrisico’s voor betrokkenen. Het kan ook bemiddeling of een strafrechtelijk onderzoek bemoeilijken. Bovendien zal de drempel voor slachtoffers om zich te melden bij hulpverlening of politie hoger worden.
De analyse van beschikbare casuïstiek helpt ons in het verbeteren van de structuren, werkprocessen, samenwerking, kortom de aanpak van huwelijksdwang en achterlating.
Zo blijkt dat diverse instanties en professionals nog onvoldoende zijn geïntegreerd. Eergerelateerd geweld, huwelijksdwang en achterlating zijn voor veel professionals ook relatief nieuwe verschijnselen.
Voor een goede signalering en afhandeling, moet er bij alle professionals een zekere basiskennis over eergerelateerd geweld, huwelijksdwang en achterlating zijn. Ze hoeven niet allemaal deskundig te zijn op het terrein van eergerelateerd geweld of huwelijksdwang, maar zij moeten wel weten waar zij bij vermoedens de benodigde expertise, advisering of ondersteuning kunnen vinden. Binnen de eigen organisatie, bij het Steunpunt Huiselijk Geweld of bij de regionale contactpersonen van de Units Multi-Etnisch-Politiewerk.
Ook de bestaande structuur binnen het onderwijs biedt een goede basis. Leerkrachten, medewerkers en leerplichtambtenaren kunnen signalen van (dreigende) huwelijksdwang en achterlating inbrengen in het Zorg- en adviesteam van de school. Het netwerk van hulpverleningspartners kan dan zonodig actie nemen.
Deskundigheidsbevordering blijft niettemin een belangrijk speerpunt in het beleid. Het boek van Margalith kan daar zeker ook een bijdrage aan leveren.
Wat betreft de strafrechtelijke aanpak van dwang bereid ik een wetsvoorstel voor ter verhoging van het wettelijke strafmaximum. Ook wil ik de mogelijkheden voor het toepassen van strafvorderlijke maatregelen (zoals voorlopige hechtenis) verruimen.
Ook het openbaar ministerie besteedt extra aandacht aan de opsporing en vervolging van huwelijksdwang. Binnen politie, openbaar ministerie en rechtspraak wordt momenteel ook een flinke slag gemaakt met de kennisverrijking rond eergerelateerd geweld. De nieuwe OM-aanwijzing Huiselijk Geweld en Eergerelateerd geweld zal daar nog een extra impuls aan geven.
Daarnaast willen we de extraterritoriale rechtsmacht verruimen. Ook buiten Nederland moeten we kunnen ingrijpen.
Hoewel deze maatregelen de aanpak kunnen versterken, zal de nadruk moeten liggen op de voorlichting en preventie.
De Zomercampagne Huwelijksdwang en Achterlating gaat half mei van start. Doel van deze campagne is om jongeren te informeren en de weg naar hulp en ondersteuning te wijzen. We maken duidelijk dat huwelijksdwang en achterlating niet passen in onze vrije samenleving. Dat dit in strijd is met de mensenrechten en fundamentele vrijheden en ook strafbaar is.
En we maken professionals bewust van verschijnselen als eergerelateerd geweld, huwelijksdwang en achterlating. Ook de rol van de Nederlandse posten in het buitenland wordt helder gemaakt. Deze problematiek bestrijkt een breed en internationaal terrein, zo blijkt ook uit het boek over Sofia.
Beste Margalith, dames en heren,
Nogmaals: dank aan Margalith voor het prachtige boek. Ik hoop en verwacht het een bijdrage gaat leveren aan het doorbreken van taboes. Dat het vele Sofia’s zal helpen om zich te laten horen en voor zichzelf te kiezen. En dat het veel mensen, vooral professionals, zal helpen om zich te verplaatsen in de positie van Sofia en haar familie. Zodat zij zich realiseren welke dilemma’s er kunnen spelen bij jongeren en hun ouders binnen een familiecultuur.
Ik dank u voor uw aandacht.