NOS, Gesprek met de minister-president, Nederland 1

Mediatekst | 19-02-2009

KOCKELMAN:
U hebt zich vandaag gebogen over de economische recessie waarin wij zitten. Ernstige krimpcijfers van de week gepresenteerd door het CPB. Hoever ben u gekomen vandaag?

BALKENENDE:
Het was vandaag de start van de besprekingen. We hebben deze week de cijfers gekregen van het CPB en een aantal documenten van de ambtelijke kant. We zijn aan het begin van een proces.

KOCKELMAN:
Wat is dat?

BALKENENDE:
Dat betekent dat we allerlei ideeën hebben, maar dat wordt nu de komende tijd uitgebreid. Het gaat om veel zaken. Het is natuurlijk de combinatie, dat kwam ook in het debat naar voren deze week, van intensivering, ombuigingen, maatregelen die de structuur van de overheidsfinanciën op langere termijn veilig stellen. Dus heel veel staat op de agenda.

KOCKELMAN:
Stimulering van de economie ook in geld?

BALKENENDE:
Ook dat wordt besproken. Ik kan uiteraard nog niet vooruitlopen op besluiten die we nog moeten gaan nemen, maar vandaag kwam bijvoorbeeld het hele punt van jeugdwerkloosheid naar voren. Een punt waar ik me zelf ook zorgen over maak, want als jongeren aan de kant komen te staan is dat natuurlijk echt heel erg. We moeten alles er aan doen om te zorgen dat ook jonge mensen mee kunnen doen.

KOCKELMAN:
Wat kun je er aan doen?

BALKENENDE:
Dat is een kwestie van scholing, motiveren, bedrijven aanspreken. De economische ontwikkeling is iets dat overkomt ons. Het heeft te maken met de internationale ontwikkelingen. Het is werkelijk een mondiale crisis. We kunnen er alles aan doen om in ieder geval te zorgen dat jongeren worden toegerust om te gaan werken.

KOCKELMAN:
Zijn er ook dingen die absoluut niet bespreekbaar waren vandaag?

BALKENENDE:
We hebben vandaag niet gesproken in termen die niet zouden kunnen.

KOCKELMAN:
Dus alles is bespreekbaar (onverstaanbaar, red).

BALKENENDE:
We hebben het vandaag gewoon gehad over wat we de komende paar weken nu doen aan het hele proces.

KOCKELMAN:
Houdt u er ook rekening mee dat het nog wel eens ernstiger zou kunnen zijn dan het CPB nu heeft gezegd, namelijk een krimp van 3,5 procent en een begrotingstekort dat oploopt tot 5,5 procent?

BALKENENDE:
Meneer Kockelman, dat is een goede vraag. Als we teruggaan naar december, toen kregen we bijvoorbeeld ook een voorspelling ten aanzien van de economische groei in 2010. Toen werd er gesproken over een plus van één procent. Op het ogenblik zitten we in de min. Het financieringstekort zou al behoorlijk hoog zijn geweest voor volgend jaar, maar het is nu bijna twee keer zo hoog geworden in de berekening. Dat zegt iets over de problematiek van het doen van goede voorspellingen op dit moment. Je weet het lang niet zeker.

KOCKELMAN:
Dus u houdt er rekening mee dat het wel eens ernstiger zou kunnen zijn?

BALKENENDE:
Het kan ernstiger zijn, het kan ook meevallen. Dat weten we niet.

KOCKELMAN:
Ik vraag het omdat het CPB in het verleden zelf onderzoek heeft gedaan en zelf heeft geconstateerd dat met name in tijd van economische crisis ze er nog wel eens naast zaten. Dat kan procenten schelen.

BALKENENDE:
Natuurlijk, het kan nog heel veel uitmaken. Ik heb wel de indruk dat… Naar mate de tijd dichterbij is heb je natuurlijk een grotere mate van waarschijnlijkheid dat een voorspelling juist is. Het CPB geeft op het ogenblik heel scherp aan wat gebeurt met de wereldhandel. Die is behoorlijk in elkaar gezakt en daar hebben wij als open economie ontzettend veel last van. Als we spreken over 2010 is het een andere situatie. In 2010 heb je te maken met de vraag wanneer komt er een omslag? Komt het vertrouwen bij producenten en consumenten terug?

KOCKELMAN:
Wat denkt u?

BALKENENDE:
Op enig moment zullen we zien dat we aan het eind van de tunnel zijn.

KOCKELMAN:
Wanneer?

BALKENENDE:
Dat weet niemand op het ogenblik.

KOCKELMAN:
Daar is niets over te zeggen?

BALKENENDE:
Nee. Ik heb voorspellingen nu gezien dat men zei: misschien het derde of vierde kwartaal van dit jaar. Ik hoor ook voorspellingen dat men zegt: het zou begin volgend jaar kunnen zijn.

KOCKELMAN:
Ondernemers houden zo langzamerhand rekening met een negatieve groei, een krimp van vijf procent. Die zeggen: die cijfers van het CPB zijn veel te optimistisch.

BALKENENDE:
Als we nu spreken over de krimp die we nu al zien, die is al heel fors dit jaar. De ontwikkeling volgend jaar is moeilijk in te schatten. Maar één ding is wel duidelijk; een paar weken geleden hoorde ik nog wel de voorspellingen, mensen zeiden: je zit nu in een recessie. Dan krijg je… die recessie slaat toe en die is diep en toen werd ook gezegd: die is kort.

KOCKELMAN:
Dat kan de prullenbak in.

BALKENENDE:
Precies. De overtuiging is nu dat die recessie diep is en lang gaat duren.

KOCKELMAN:
Is het nu zo dat als in november, nadat u met het kabinet een tamelijk grote en juichende miljoenennota heeft gepresenteerd, terwijl op dat moment financieel analisten wel zwaar weer zagen aankomen. In november wordt dan duidelijk dat het minder gaat, dat u dan een heel ambtenarenapparaat aan het werk zet met de vraag: maak voor mij vier scenario's. Namelijk groei, negatieve groei van twee procent, negatieve groei van vier procent en van zes procent. Zodat als het moment daar is we meteen de papieren op tafel kunnen leggen en tot actie kunnen overgaan. Is dat gebeurd?

BALKENENDE:
Nee, niet op deze manier maar wel op een andere manier. In december hebben wij natuurlijk de cijfers die we toen hadden scherp geanalyseerd. Toen wisten we: we gaan nu echt een andere tijd tegemoet. Alleen de mate waarin dit zich ging aftekenen was nog onduidelijk. Ik heb het voorbeeld genoemd: het financieringstekort was eerst voorspeld op 2,4 procent negatief. Het is nu 5,5 in 2010. Dan hou je natuurlijk met alle dingen rekening, maar het is wel zo dat wat je zou kunnen doen -wat voor financiële hervormingen je zou willen doorvoeren, welke ombuigingen- die lijstjes zijn al bekend.

KOCKELMAN:
Is het nu ook zo dat als u nu zegt: het zou ook nog erger kunnen zijn dan we nu voorspellen, dat u daar ook in de onderhandelingen rekening mee houdt? Namelijk dat u gewoon twee versies van een nieuw soort van coalitieakkoord sluit? Namelijk als het erger is dan we vermoeden gaan we dat doen en als het minder erg is gaan we dat doen.

BALKENENDE:
Het is natuurlijk altijd zo bij deze besprekingen in het kabinet gaan we uit van wat zijn de meest actuele inzichten. De overtuiging van het kabinet is dat wat het CPB nu naar voren heeft gebracht, dat is behoorlijk somber zeker over dit jaar. De eerste vraag die we moeten beantwoorden is wat kunnen we dit jaar nog doen om bijvoorbeeld procedures te versnellen, bepaalde activiteiten eerder te doen. Het andere punt, en dat is een goed punt dat u noemt, dat is van wat is de situatie in 2010? Dan kan je natuurlijk in deze tijd niet uitsluiten dat de situatie ernstiger is. Aan de andere kant, wanneer we een financieringstekort hebben van 5,5 procent dan is dat heel erg veel.

KOCKELMAN:
Dat is zeker veel, maar niet alles zit natuurlijk in staatssteun en geld. Bijvoorbeeld Willem van Vermeend, oud-minister en oud-staatssecretaris, die zei: je moet eigenlijk twee dingen doen. Op korte termijn moet je tunnels graven, dijken ophogen, alles wat met de infrastructuur te maken heeft waar de overheid de financiën voor moet geven, dat moet je nu doen. En je moet vooral de inspraakprocedures stopzetten. Noodwet: twee jaar geen gezeur van Milieudefensie. Ben u daar voor?

BALKENENDE:
Het is een interessante gedachte. Bijvoorbeeld het idee van een noodwet, daar zijn we nu mee bezig wat betreft spoedwet wegverbreding. U weet, er zijn tientallen projecten die liggen op de plank. Daar is ook geld voor vrijgemaakt, alleen die zitten nu vast in procedures. Minister Eurlings heeft toen gezegd: we willen dat die projecten, wegverbreding, nu ook snel kunnen worden aangepakt. Het wachten is nu op de Eerste Kamer. Dit is een concreet voorbeeld waarvan je zegt: als dat wordt gerealiseerd dan maak je tempo.

KOCKELMAN:
Over het algeheel zou u er een voorstander van zijn om de inspraakprocedures even stop te zetten?

BALKENENDE:
Pas op voor de grote woorden. Laat ik een tweede voorbeeld noemen. Het antwoord is heel goed te geven. We hebben nu vandaag ook in het kabinet even kort stil gestaan bij allerlei plannen die bestaan bij provincies en gemeenten om meer activiteiten te doen, om meer bouwprojecten te organiseren. Het zou eeuwig zonde zijn als medeoverheden geld hebben, als zij plannen hebben, maar als het vanwege procedures niet opschiet. Dan moeten we met elkaar onder ogen zien hoe we die zaak kunnen versnellen. Kan het zijn dat je bestaande procedures sneller toepast, zonnodig dat je andere maatregelen moet nemen.

KOCKELMAN:
Dat is dan voor de korte termijn, investeren in de infrastructuur. Voor de langere termijn zegt Willen Vermeend -trouwens dat zeggen ook die windmolenjongens- wij moeten parken gaan bouwen in de Noordzee, want anders kruipen we straks uit die recessie, krijgen we er ene oliecrisis overheen en zitten we weer in de penarie. Die windmolenjongens zeggen: een park kost 700 miljoen euro ongeveer. Wij krijgen het krediet niet los bij de bank, terwijl en een afnamegarantie krijgen van twintig jaar van België, van Duitsland. Dat is een onzekerheid van 85 procent. Kan de overheid daar niets aan doen. Kan de overheid ze niet een garantie geven of die banken een garantie geven, zodat die windmolenparken er kunnen komen?

BALKENENDE:
Ik vind dit dus een heel goed voorbeeld van een goede analyse, want het is natuurlijk waar: de olieprijs is nu laag. De economie trekt straks aan en de olieprijs wordt hoog. Dan komt de vraag: hoe stabiel is dan de energievoorziening en welke prijs betalen we dan? Dan is het heel terecht om te zeggen: zorg dat je nu al nu al rekening houdt met andere energiebronnen, met windenergie.

KOCKELMAN:
Dus dat gaat u actief doen?

BALKENENDE:
Het idee van de windenergie pakken we al kabinet op. Ik doe geen uitspraken over wat er de komende week gaat gebeuren, maar het is wel een hele goede gedachte omdat dit een voorbeeld is van inspelen op de eisen van morgen, verder kijken dan de crisis van nu en oog hebben voor duurzaamheid op de langere termijn.

KOCKELMAN:
Dus net als president Obama in de Verenigde Staten doet. Juist in tijden van crisis ver vooruit kijken en zeggen: dit is de tijd van maatregelen. Daar bent u ook voor?

BALKENENDE:
Dat is exact ook mijn opvatting, want we moeten de financiële crisis in samenhang zien met het klimaatvraagstuk, met het voedselvraagstuk, met de energiekwestie. Als je dat doet heb je juist ook de mogelijkheid om nieuwe strategieën te volgen. Het biedt kansen voor bedrijven en we kunnen het aan hoor. Ik hoop dat Nederland ook die lijn zal gaan volgen. Juist vooruit kijken. Weten dat de situatie nu moeilijk is, maar dat er juist heel veel mogelijkheden zijn om op langere termijn echt te scoren.

KOCKELMAN:
Tot slot: blijft de hypotheekrenteaftrek bestaan?

BALKENENDE:
Die discussie hebben we gehad in de Kamer.

KOCKELMAN:
Daar zei u: het is bespreekbaar, maar geen conclusies. Met andere woorden: u mag er over kletsen, maar we doen het niet.

BALKENENDE:
Ook hier geldt natuurlijk de vraag over wat is verstandig in deze tijd. U kent mijn antwoord wel.

KOCKELMAN:
De AOW-leeftijd naar 67?

BALKENENDE:
Nee, we gaan niet afvinken.

KOCKELMAN:
Nee?

BALKENENDE:
Nee, nee, dat gaan we niet doen.

KOCKELMAN:
Wanneer doen we dat wel?

BALKENENDE:
Het is zo dat wij nu werken aan besluitvorming en medio maart dan hopen we dat af te ronden.

KOCKELMAN:
Hopen we of is het dan af?

BALKENENDE:
Het moet dan af, want het is nu de besluitvorming die echt noodzakelijk is. Dan praat je over wat de financiële ruimte is. Wat doen we wel, wat doen we niet? Wat gaan we ombuigen, wat gaan we intensiveren? Dat is nodig omdat de minister van Financiën dan met alle vakministers moet gaan praten over de plannen voor dit en voor volgend jaar.

KOCKELMAN:
Dus medio maart is de deadline. Dan hebt u een plan. Punt.

BALKENENDE:
Dan is het klaar.

KOCKELMAN:
Dank voor dit gesprek.

BALKENENDE:
Graag gedaan.
(letterlijke tekst, ongecorrigeerd, AP)