Antwoorden op kamervragen van Zijlstra over het rookverbod in de horeca
De Voorzitter van de Tweede Kamer
der Staten-Generaal
Postbus 20018
2500 EA DEN HAAG
VGP-K-U-2873962
Hierbij zend ik u de antwoorden op de vragen van het Kamerlid Zijlstra (VVD) over het rookverbod in de horeca (2070827630).
De Minister van Volksgezondheid,
Welzijn en Sport,
dr. A. Klink
Vraag 1
Bent u op de hoogte van de uitspraak van het Duitse constitutionele gerechtshof in Berlijn dat een algeheel rookverbod in de horeca onwettig heeft verklaard omdat er sprake is van oneerlijke concurrentie voor kleine horecaondernemers? Leidt deze uitspraak er bij u toe om uw standpunt betreffende een algeheel rookverbod in de horeca, ook voor kleine zelfstandige horecaondernemers, te herzien? Zo neen, waarom niet?
Antwoord 1
Ik ben op de hoogte van de uitspraak van het Duitse constitutionele gerechtshof in Karlsruhe. Het hof heeft aangegeven dat de regelgeving op het gebied van de rookvrije horeca in twee deelstaten (Baden-Württemberg en Berlijn) in strijd is met de grondwettelijk gewaarborgde vrije beroepsuitoefening. Horecazaken in genoemde deelstaten die de beschikking hebben over meer dan één ruimte, mogen een afgesloten ruimte als rookruimte aanwijzen. Daar geldt in de ogen van het hof dus een relatief rookverbod. In die rookruimte mag ook worden bediend. Horecagelegenheden met maar één ruimte dienen geheel rookvrij te zijn. Daar geldt dan volgens het hof een absoluut rookverbod. Deze ongelijkheid acht het hof onterecht.
Verschil met Nederland is allereerst dat we geen (grond)wettelijk gewaarborgde vrije beroepsuitoefening kennen. Daarnaast biedt de regelgeving in Nederland horecaondernemers de vrijheid om zelf de afweging te maken om al dan niet een rookruimte in te richten en zijn de eisen aan rookruimten beperkt.
Als gevolg van de uitspraak van het Duitse hof moet de wetgever de huidige wetgeving aanpassen voor 31 december 2009. Het hof geeft aan dat daarbij de keuze gemaakt moet worden tussen een algeheel rookverbod zonder uitzonderingen of een rookverbod met uitzonderingen die dan consequent moeten worden toegepast (gelijke behandeling).
De Nederlandse rechter heeft in het kort geding dat diende op 1 juli 2008 al de uitspraak gedaan dat er voor de Nederlandse situatie “geen sprake is van onevenredigheid of onzorgvuldigheid ten opzichte van de horecabranche in het algemeen of van de kleine horecaondernemers in het bijzonder”.
Vraag 2
Bent u op de hoogte van de zeer recente Engelse onderzoeken uitgevoerd door de onafhankelijke organisaties PriceWaterhouseCoopers 1) en AC Nielsen 2), die de gevolgen van één jaar totaal rookverbod in het Verenigd Koninkrijk hebben geanalyseerd en schokkende negatieve economische effecten op de horeca vonden? Wat is uw mening over de uitkomsten van deze onderzoeken?
Antwoord 2
Ik ben deels op de hoogte van de onderzoeken waar de VVD-fractie naar verwijst. Zoals ik in mijn uitstelbrief van 3 september 2008 (kenmerk: VGP/ADT 2874899) heb gemeld betreft het hier niet-openbare gegevensbronnen. Ik had deze onderzoeken daarom bij de VVD-fractie opgevraagd. De VVD-fractie heeft mij een stuk van AC Nielsen toegezonden. Het onderzoek van PriceWaterhouseCoopers heeft de VVD-fractie mij tot op heden niet kunnen sturen en mij bericht dat ik dit onderzoek bij de beantwoording kan negeren.
Als ik kijk naar de informatie van AC Nielsen, valt mij allereerst op dat het hier gaat om een nieuwsbericht (1 pagina) en niet zozeer om een onderzoeksrapport. Ik heb dit nieuwsbericht voor de volledigheid bijgevoegd. AC Nielsen baseert zich hierin op eigen gegevensbronnen (Nielsen’s Market Track Tobacco Service, Nielsen’s On Trade Audit, Nielsen’s Homescan Panel Survey). Allereerst signaleert Nielsen dat de tabaksverkoop in Engeland in de periode juli 2007 tot april 2008 (de periode na de invoering van ‘het rookvrij publiek domein’) met 6% gedaald is ten opzichte van dezelfde periode in 2006/2007.
Verder signaleert Nielsen dat de horecaverkoop van bier en sterke drank met 8% is gedaald in de periode juli 2007 tot maart 2008 ten opzichte van de periode daarvoor. Voor de invoering van de regelgeving daalden deze verkopen ook, maar met 3% per jaar. De analisten van Nielsen geven aan dat de natte zomer een rol speelt bij de daling, maar wijten iets minder dan de helft van de 8% daling aan het rookverbod. Opvallend is dat de daling in de verkoop van wijn minder groot is (van 2% afname voor naar 4% afname na het rookverbod). Tot slot stelt Nielsen dat de ervaringen in Schotland laten zien dat de verkoop van alcohol in het tweede jaar na het rookverbod gestabiliseerd is en verwacht Nielsen op basis daarvan dat de afnames op de langere termijn niet zullen doorzetten. Als ik deze cijfers bekijk, deel ik niet op voorhand uw mening dat er in het Verenigd Koninkrijk sprake is van ‘schokkende negatieve economische effecten op de horeca’.
Vraag 3
Bent u op de hoogte van de resultaten van een enquête in de Duitse deelstaat Saarland, door de horeca-organisatie aldaar, waaruit bleek dat na vijf maanden rookverbod een gemiddeld omzetverlies werd gemeld van 33,7%, 79,2% personeel heeft ontslagen of van plan is dat te gaan doen en 35,6% overweegt om helemaal te gaan sluiten? 3) Wat is uw mening over de uitkomsten van deze enquête?
Antwoord 3
Nee, deze resultaten zijn mij niet bekend. Uit uw vraag blijkt dat het hier gaat om een enquête, dus interviews met eigenaren en/of personeel. Dat geeft niet per se een objectief beeld van de effecten op omzet. Daarnaast hebben vele factoren invloed op omzet en werkgelegenheid. Hiervoor kan in dit onderzoek niet gecorrigeerd worden zodat eventuele effecten niet rechtstreeks en enkel en alleen toegeschreven kunnen worden aan het rookverbod. Niet voor niets bevatten evaluaties in andere landen meestal diverse indicatoren waarbij zoveel mogelijk objectieve, controleerbare cijfers gebruikt worden. Ook wordt in het algemeen gekeken naar een voldoende lange tijdsperiode om te kunnen corrigeren voor economische trends, seizoensinvloeden en toevalsfluctuaties. Overigens is, voor zover mij bekend, Saarland de enige deelstaat waar kleine cafés zonder personeel ook rookcafés mogen worden. De genoemde cijfers zijn in dit licht op zijn minst opmerkelijk.
Vraag 4
Bent u op de hoogte van de vergelijking die het Duitse CBS heeft gemaakt tussen deelstaten met en zonder rookverbod en waaruit blijkt dat er sprake is van significant omzetverlies in de natte sector van de horeca na invoering van het rookverbod? 4) Wat is uw mening over de uitkomsten van deze vergelijking?
Antwoord 4
Ja, ik ben op hoogte van het persbericht van het Duitse CBS over de vergelijking tussen het derde en het vierde kwartaal 2007. Het Duitse CBS heeft de gezamenlijke kwartaalcijfers van de drie Länder met een rookvrije horeca (Baden-Württemberg, Niedersachsen en Hessen) vergeleken met de gezamenlijke kwartaalcijfers van Länder zonder een rookvrije horeca. Dit geeft een grof beeld van het derde en vierde kwartaal 2007 ten opzichte van 2006. Een preciezere analyse is mogelijk als gekeken wordt naar de omzetcijfers per maand zoals overzichtelijk op een rij zijn gezet in bijgevoegde publicatie van het Deutsches Krebsforschungszentrum in Heidelberg 1). Het DKFZ vergelijkt ook de jaren 2006 en 2007 met elkaar voor wat betreft de omzetontwikkelingen, maar bekijkt de omzetontwikkeling voor de genoemde drie deelstaten apart en vergelijkt deze met de gemiddelde omzetontwikkeling voor alle deelstaten. Ook is steeds duidelijk het moment van de invoering van de rookvrije horeca aangegeven. Uit de figuren blijkt dat de omzetontwikkeling in de drie deelstaten in grote lijnen dezelfde is als de gemiddelde omzetontwikkeling in geheel Duitsland, ook na de invoering van het rookverbod. Als ik deze trends bekijk, deel ik niet uw conclusie ‘dat er sprake is van een significant omzetverlies in de natte sector van de horeca na invoering van het rookverbod.’
1) http://www.tabakkontrolle.de/pdf/AdWfP_Umsatzentwicklung_erste_Bilanz.pdf
Vraag 5
Bent u op de hoogte van de resultaten van eerdere onderzoeken van horecaorganisaties uit o.a. Noord-Ierland (FRLT: 7% horeca sluit de deuren) 5), Schotland (SLTA: vermindering verkoopconsumpties met 10% 6), 1/3 meldt ontslag personeel, 350 pubs failliet na 2 jaar rookverbod), Canada (PUBCO: 12% omzetverlies) 7), Engeland (British Beer & Pub association: 30 sluitingen van pubs per week door rookverbod) 8) en Wales (LVA: 100 pubs gaan het loodje leggen in komende half jaar, na 1 jaar rookverbod)? 9) Wat is uw mening over de uitkomsten van deze onderzoeken en bevindingen?
Antwoord 5
Ja, ik ben op de hoogte van de meeste van deze berichten, maar krijg uit deze landen juist ook andere geluiden. Van een aantal berichten die u in de vraag noemt, is ook niet te achterhalen op welke onderzoeken deze gebaseerd zijn. Het gaat om krantenberichten of om persberichten van de belangenverenigingen van pubs in Canada, Engeland en Wales, waarbij de gegevens door mij niet direct te controleren zijn. Verder gaat het vaak om interviews. Zie hiervoor het antwoord op vraag 3.
Vraag 6
Bent u op de hoogte van de wetenschappelijk onderbouwde kritiek van Dr. Michael Siegel van de Universiteit van Boston 10) op het hedendaagse onderzoek dat gepubliceerd wordt door anti-rokenorganisaties en op de repressieve cultuur in die wereld? Wat is uw mening over de geuite kritiek?
Antwoord 6
Ja, ik ben op de hoogte van de kritieken van Dr. Michael Siegel. Hij wordt in Nederland met regelmaat aangehaald door rokersorganisatie Forces Nederland. Zijn recente kritieken gaan onder meer in op een in zijn ogen onnodig rookverbod in de open lucht in sommige staten in Amerika. Van een dergelijk rookverbod is in Nederland echter geen sprake. Ik ben ook niet voornemens om in Nederland roken in de open lucht te gaan verbieden.
Vraag 7
Is naar uw mening op basis van genoemde onderzoeken de conclusie gerechtvaardigd dat een (totaal) rookverbod een grote kaalslag in de horeca veroorzaakt en het thuisdrinken (zonder sociale controle) bevordert? Zo neen, waarom niet?
Antwoord 7
Nee, ik heb in antwoorden op eerdere vragen (zie bijvoorbeeld de antwoorden op vragen 2 en 5) al toegelicht waarom ik uw conclusie ten aanzien van dit onderwerp niet deel.
Vraag 8
Bent u op de hoogte van het rapport “Evaluatie effectonderzoek rookverbod horeca” van SEO economisch onderzoek? 11) Wat is uw mening over de constatering dat de twee onderzoeken die u aanhaalde in de “Nota van Toelichting bij het Besluit uitvoering rookvrije werplek, horeca en andere werkruimten”, wetenschappelijk gezien niets zeggen over de mogelijke bedrijfseconomische effecten van de invoering van een rookverbod in de horecabranche?
Antwoord 8
Ja, ik ben op de hoogte van het rapport van de SEO dat is geschreven in opdracht van de Stichting Red de Kleine Horeca Ondernemer. De twee publicaties die in de Nota van Toelichting bij genoemd Besluit zijn aangehaald bieden een goed overzicht van de ervaringen in andere landen en verwijzen weer naar gedetailleerde brondocumenten waarin de ontwikkelingen op een goede wijze in kaart zijn gebracht en zijn geëvalueerd. Juist omdat zij een duidelijk overzicht bieden van vele andere publicaties uit diverse landen heb ik er voor gekozen om deze twee ‘overzichtspublicaties’ aan te halen in de Nota van Toelichting bij de Besluiten.
Vraag 9
Hoe hebt u deze onderzoeken en bevindingen meegenomen in de voorbereidingsfase van de AMvB? Deelt u de mening dat op zijn minst de schijn kan ontstaan dat er bij de besluitvorming sprake is geweest van te eenzijdige informatieverschaffing vanuit de anti-rokenlobby en dat daarmee de algemene beginselen van behoorlijk bestuur zijn geschonden? Zo neen, waarom denkt u dat die schijn niet kan zijn ontstaan?
Antwoord 9
Onduidelijk is welke onderzoeken en bevindingen u in deze vraag precies bedoelt. Verder verwijs ik u naar het tweede deel van mijn antwoord bij vraag 8.
Vraag 10
Bent u bereid om alle door het ministerie in de voorbereidingsfase van de aanpassing van de Tabakswet gebruikte informatie over de economische effecten van rookverboden door onafhankelijke economen (d.w.z. economen buiten de invloedssfeer van de volksgezondheidssector) te laten toetsen via een contra-expertise? Zo neen, waarom niet?
Antwoord 10
Voor de goede orde merk ik op dat er geen wijziging van de Tabakswet zelf heeft plaatsgevonden, maar van daarop gebaseerde algemene maatregelen van bestuur.
Voor de invoering van de rookvrije horeca, sport en kunst/cultuur geven de studies uit andere Europese landen die ons op dat punt zijn voorgegaan het op dat moment best mogelijk beeld van de effecten die verwacht kunnen worden. Op dit moment is het rookverbod ingevoerd en lijkt het mij zinniger om naar de Nederlandse situatie te kijken. Het door u genoemde onderzoeksbureau SEO geeft zelf ook aan dat ontwikkelingen pas goed gevolgd en gemeten kunnen worden na invoering van een rookverbod. Daarom wil ik mij daarop richten, zonder buitenlandse ervaringen te miskennen uiteraard. Ik heb al aangegeven dat ik de ontwikkelingen in Nederland goed zal volgen.
Vraag 11
Leiden al deze constateringen er bij u toe om uw standpunt betreffende een algeheel rookverbod in de horeca, ook voor kleine zelfstandige (horeca-)ondernemers, te herzien? Zo neen, waarom niet?
Antwoord 11
Nee. Het kabinet heeft een duidelijk besluit genomen over de rookvrije horeca, sport en kunst/cultuur en de uitwerking daarvan. Dit heeft de steun van een ruime meerderheid van de Tweede Kamer. Ik wil benadrukken dat het gaat om een maatregel in het belang van de gezondheid van werknemers en dat ik hecht aan een gelijk speelveld. Ook dit heeft de steun van een meerderheid van de Kamer hetgeen blijkt uit het feit dat in oktober 2007 een motie (22894, nr. 137) van uw collega, mevrouw Schippers, met het verzoek om de keuzevrijheid voor horecaondernemers zonder personeel in stand te houden, door de Kamer is verworpen.
1) http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60287
2) http://www.thepublican.com/story.asp?storycode=60367
3) Uitkomsten enquête, titel “DEHOGA”
4)http://www.destatis.de/jetspeed/portal/cms/Sites/destatis/Internet/DE/Presse/pm/2008/06/PD08__207__45411,templateId=renderPrint.psml
5) Rapport “IrelandNorthBanEcoProjStdy”
6) Rapport “ImpactstudyScotland”
7) Rapport “PUBCO_Smoking ban Canada”
8) http://www.beerandpub.com/newsList_detail.aspx?newsId=235
9) http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2007/10/12/smoking-ban-has-hit-trade-says-lva-91466-19938086/
10) http://www.tobaccocontrolintegrity.com/, http://www.tobaccoanalysis.blogspot.com/
11) Rapport “Evaluatie_Horeca_rookverbod”