Afscheid Ronald de Leeuw als hoofddirecteur Rijksmuseum

Toespraak | 25-06-2008

• In 1977 werd je hoofd tentoonstellingen bij de Dienst Verspreide Rijkscollecties en vervolgens hoofdconservator collecties van de Rijksdienst beeldende Kunst. Sindsdien ben je niet meer weg te denken uit het mondiale museumlandschap. Daarom is het moeilijk te geloven dat je nu ook echt afscheid neemt. Is er nog een museaal leven na Ronald de Leeuw?
• Ik denk van wel. We kunnen in ieder geval nog een hele tijd vooruit met je nalatenschap. Zo kregen we dankzij jouw inspanningen de prachtige tentoonstellingsvleugel van het Van Gogh Museum, die je als handig onderhandelaar liet financieren door Japans mecenaat - en dat was láng voordat ik minister werd en culturele instellingen aanspoorde om ondernemender te gaan werken, en een groter deel van de inkomsten zelf te verdienen. Je was je tijd vooruit!
• In 1990 organiseerde je de spraakmakende Van Gogh tentoonstelling. Jij was de man achter de Alma-Tadema expositie. Ook ‘In Perfect Harmony’ (over schilderijlijsten) en ‘Colour of sculpture’ (over polychrome beeldhouwkunst) staan op jouw conto. In het Rembrandtjaar 2006 was je de drijvende kracht achter de onmogelijk geachte Rembrandt & Caravaggio tentoonstelling. Dat ben je ten voeten uit: een unieke mix van ontwerper en vakman, organisator en stimulator, vernieuwer en leermeester.
• Onder jouw leiding groeide het Van Gogh uit van een ‘één-kunstenaar-museum’ tot een internationaal topmuseum met opzienbarende tentoonstellingen. Door succesvolle aankopen en de fusie met het Rijksmuseum Mesdag werd het een echt collectiemuseum, waar Vincent zich omringd weet door zijn voorlopers, tijdgenoten en navolgers. Na tien jaar Van Gogh Museum was de missie volbracht, je vond dat het tijd werd voor iets anders: en dat werd het Rijksmuseum.
• Hier zou je een prestatie van nog veel grotere orde neerzetten: het nieuwe Rijksmuseum vakinhoudelijk en organisatorisch voorbereiden op de toekomst. In die missie (gedragen door OCW!) heb je er een open, moderne organisatie van gemaakt, een instelling die midden in de samenleving staat, die uiteenlopende publieksgroepen bedient, die cultuuroverdracht op onorthodoxe wijzen realiseert; kijk bijvoorbeeld naar het tijdschrift Oog.
• Je zorgde voor een frisse wind in het aankoopbeleid, dat nu ook highlights omvat van de Nederlandse schilderkunst uit de 20e eeuw met werken van Mondriaan, Willink en Toorop (tekeningen, prenten, prenten, foto’s, kunstnijverheid uit de 20e eeuw werden al langer aangekocht). De pas geopende aankooptentoonstelling illustreert jouw brede én kwalitatieve aankoopaanpak. In de Philipsvleugel vinden we de oogst van 12 jaar verzamelbeleid met zo’n 40 werken die je speciaal voor deze gelegenheid hebt geselecteerd: schilderijen, sculpturen, zilver, Aziatische kunst, met veel kunst die ook vanuit historisch perspectief interessant is. Bijvoorbeeld prachtig bewerkte ivoren pistolen uit de Gouden Eeuw, die een doorkijkje geven op een minder roemrijke bladzijde uit onze geschiedenis: de wapenhandel.
• Een week of twee geleden kwam je laatste aankoop nog volop in het nieuws: twee 14e eeuwse Japanse tempelwachters, die als angstaanjagende ‘hemelse generaals’ eeuwenlang een boeddhistische tempel bewaakten. En nu houden ze de wacht bij de Aanwinstenzaal van het museum.
• Vanaf vandaag hangen hier ook de portretten van Jacopo Strada en zijn zoon Ottavio bij elkaar, respectievelijk geschilderd door Titiaan en Tintoretto. De eerste heb je in bruikleen uit Wenen gehaald, waardoor vader en zoon na een eeuwenlange scheiding werden herenigd.
• Je wist topstukken binnen te halen, zoals De Burgemeester van Delft van Jan Steen (inmiddels geïdentificeerd als Adolf Croeser en zijn dochter Catharina) en het magistrale ensemble van drie portretten van Jordaens. Dat Catrina geen ‘homecoming’ mocht beleven, is natuurlijk jammer, maar dat gemis wordt toch weer een beetje goedgemaakt door het tweejaarlijkse bezoek dat Jan Six aan het Rijksmuseum zal brengen.
• Ook het vorig jaar geopende, prachtige Ateliergebouw moet genoemd worden. Ik verwacht veel van het samenbrengen op één locatie van conservering en restauratie, onderzoek en wetenschap.
• Je maakte je sterk voor de mobiliteit en daarmee de zichtbaarheid van de collecties in het land. Je stond aan de wieg van Rijksmuseum Schiphol en je lanceerde de twaalf zogeheten ‘satellieten’ in het land, waarvan het Rijksmuseum Maastricht inmiddels een permanenter karakter heeft gekregen. Ondanks de sluiting blijft de collectie van het Rijksmuseum op deze manier zichtbaar. Bovendien zorgen de mobiele tentoonstellingen ook voor verrassende ontmoetingen en nieuwe inzichten. Denk aan de inspirerende presentaties in het Dordrechts Museum en het Drents Museum en ook de semi-permanente presentatie in Boymans van Beuningen, die dankzij de bruiklenen van het Rijksmuseum een ongekend overzicht kunnen bieden van de Hollandse schilderkunst.
• Die bruikleen aan Boymans heeft ook geleid tot de zeer succesvolle tentoonstelling ‘Vroege Hollanders’, met een standaard boekwerk als blijvend product. Pas geleden kwam je kwaliteit als tentoonstellingsontwerper naar voren bij de boeiende tentoonstelling over Piranesi in het Teylers Museum.
• Zo heeft elk nadeel zijn voordeel, waarmee ik natuurlijk niet pleit voor een verlenging van de sluitingstermijn van het Rijksmuseum. Maar ik denk dat hier de eerstkomende jaren nog een mooie uitdaging ligt voor de nieuwe directeur.
• Collectiemobiliteit kende voor jou geen grenzen. Samen met het departement bracht je in 2004 het belangrijke rapport Lending to Europe tot stand, ondersteund door een groep van Europese museumdirecteuren waarvan je deel uitmaakt. Dat rapport is nu voor de Europese Commissie het uitgangspunt voor het verder werken aan een zo vrij mogelijk en betaalbaar Europees collectieverkeer. De collecties van de Europese musea kunnen nog veel verder worden ontsloten en met elkaar in verband worden gebracht. Zo brengen ze de geschiedenis en identiteit van Europa in beeld.
• Beste voornaamgenoot, je hebt keihard gewerkt en ervoor gezorgd, dat je met een gerust hart weg kunt gaan. Jouw missie is volbracht, je laat alles netjes verzorgd achter. Je opvolger mag het karwei afmaken, geen geringe opgaaf overigens, maar die kan daarbij verder bouwen op het solide fundament dat jij hier hebt neergelegd. En daar kunnen we jou niet genoeg voor bedanken!