Microscoop? Pardon: Nanoscoop!
Ribosomen (eiwitfabriekjes) zichtbaar gemaakt in een cel. Foto courtesy
prof. P Peters (NKI, TuD)
Afwijkingen aan cellen van bloedvaten bij hart- en vaatziekten, de
wisselwerking tussen ziekteverwekkers en gastheren bij infectieziekten,
moleculaire processen die kanker veroorzaken, de interactie tussen
geneesmiddelen en target-eiwitten: met de nieuwste
elektronenmicroscopen kan het tegenwoordig allemaal worden bestudeerd.
Landelijk centrum voor nanoscopie
Voor deze apparaten moeten echter miljoenen euroâs worden neergeteld.
Tien Nederlandse universiteiten en onderzoeksinstellingen hebben zich
daarom verenigd in een landelijk centrum voor nanoscopie, het
Netherlands Centre for Electron Nanoscopy (NeCEN). Met de nieuwste
elektronenmicroscopen gaan ze de moleculaire bouwstenen van het leven
bestuderen.
Subsidie van NWO
Het geld voor de eerste nieuwe elektronenmicroscoop van NeCEN â 6,1
miljoen euro - is binnen. De Nederlandse Organisatie voor
wetenschappelijk Onderzoek NWO honoreerde de subsidieaanvraag die NeCEN
indiende bij de zogenoemde NWO-Groot pot, bedoeld voor geavanceerde
wetenschappelijke infrastructuur..
Cel Observatorium
NeCEN krijgt zijn thuisbasis in het Cel Observatorium van de
Universiteit Leiden. Hier komt ook de nieuwe elektronenmicroscoop te
staan, die de eerste moet worden van een hele serie.
Bediening op afstand
Het wordt een transmissie-elektronenmicroscoop met de nieuwste snufjes.
Niet alleen zie je er meer details mee dan met de microscopen die nu in
Nederland aanwezig zijn, maar hij zal ook zeer zelfstandig opereren, en
moet bovendien op afstand bediend kunnen worden bediend, vanuit
Groningen of Eindhoven net zo gemakkelijk als vanuit Leiden zelf.
Flexplekken
Ook worden in Leiden faciliteiten en flexplekken voor onderzoekers ter
beschikking gesteld. De verwachting is dan ook dat het nieuwe centrum
een grote aantrekkingskracht zal hebben op onderzoekers, en dat de
combinatie van apparatuur en talent tot wetenschappelijke doorbraken
zal leiden. Ook biofarmaceutische bedrijven hebben al belangstelling
getoond.
Elektronenmicroscopie
In plaats van licht schiet een elektronenmicroscoop snelle elektronen
door het preparaat. Omdat die een veel kleinere golflengte hebben dan
licht, kunnen veel meer details worden afgebeeld. Vooral biologische
preparaten worden snel door de elektronen beschadigd en daarom kan zoân
preparaat maar kort worden doorstraald voordat het van vorm verandert.
Hoewel die vormverandering minder is wanneer het preparaat bij zeer
lage temperaturen is bevroren, kunnen toch maar korte, âonderbelichteâ
opnames worden gemaakt. Om een driedimensionaal beeld te maken, moet
het preparaat bovendien van veel verschillende kanten worden
doorstraald.
Moleculaire vormen in intacte cellen
Uiteindelijk zijn heel veel plaatjes nodig, en uitgebreide bewerking
met zeer krachtige computers, voordat een helder beeld kan worden
verkregen van de driedimensionale vormen van de moleculen van het
leven. Het is met de modernste elektronenmicroscopen zelfs mogelijk om
die moleculaire vormen zichtbaar te maken in intacte cellen.
Therapeutische toepassingen
Wanneer ziekteprocessen in die mate van detail kunnen worden begrepen,
zijn therapeutische toepassingen vaak dichtbij. Vandaar dat Medical
Delta, een samenwerkingsverband op het gebied van medisch onderzoek met
als deelnemers de Universiteit Leiden, LUMC, TU Delft en EMC Rotterdam,
aanbood om het nieuwe centrum in het Cel Observatorium van de
Universiteit Leiden te huisvesten.
NeCEN
NeCEN wil uitdrukkelijk een nationale faciliteit zijn. De huidige
partners in NeCEN zijn de Universiteit Leiden, Het Leids Universitair
Medisch Centrum (LUMC), de TU Delft, Het Erasmus Medisch Centrum, de
Erasmus Universiteit Rotterdam, de Universiteit Utrecht, de
Rijksuniversiteit Groningen, het Nederlands Kanker Instituut, FOM/AMOLF
en de TU Eindhoven.
Universiteit Leiden