Herodotus: een scherpzinnig politiek analist
13 februari 2007
De Griekse geschiedschrijver Herodotus (5e eeuw v.Chr.) besteedde veel
aandacht aan de karakterisering van zijn personages door aan hen
teksten toe te schrijven, de zogenoemde speeches. Volgens classicus
Mathieu de Bakker zijn deze speeches tot nu toe in de verschillende
interpretaties van Herodotus' historisch onderzoek ondergewaardeerd.
Ten onrechte, want zij vormen juist vaak de sleutel tot een verklaring
voor het ontstaan en verloop van de Perzische oorlogen. Zij
onderbouwen niet alleen Herodotus' autoriteit als historicus maar
maken hem ook tot een opmerkelijk moderne politieke analist. De Bakker
promoveert 13 maart aan de Universiteit van Amsterdam.
Herodotus staat vanwege zijn omvangrijke Historiën ook wel bekend als
'vader van de geschiedschrijving'. Al sinds de oudheid beoordelen
critici Historiën volgens maatstaven die pas ná hem door de
ontwikkeling van de wetenschap en de retorica gangbaar werden. Zij
associëren speeches vooral met publieke redevoeringen, die in de
Historiën maar op beperkte schaal voorkomen. Volgens De Bakker is dat
geen tekortkoming van Herodotus maar van de periode waarover hij
schreef: de archaïsche en vroeg-klassieke periode van de Griekse
wereld en omstreken. Politieke beslissingen werden toen zelden genomen
in publieke gremia, maar veeleer in de achterkamers van
tirannenpaleizen en vorstenhoven. Daarom bevat Herodotus' werk
betrekkelijk weinig publieke redevoeringen.
Karakters en informanten
In zijn proefschrift associeert De Bakker speeches niet met publieke
oraties maar kiest hij voor een formeel-linguïstische definitie,
waarbij een speech bestaat uit een werkwoord van spreken, gevolgd door
een complement in directe of indirecte rede. Zo bezien is dertig
procent van de totale tekst van de Historiën onderdeel van een speech,
waarbij de directe rede exclusief gebruikt wordt voor de teksten die
Herodotus zijn karakters in de mond legt (character-speeches) en de
indirecte rede vooral voor informatie die Herodotus aan zijn
informanten toeschrijft (de zogeheten informant-speeches). Met beide
type speeches onderbouwt Herodotus zijn autoriteit als
geschiedschrijver. De informant-speeches bevatten verwijzingen naar
zijn historisch onderzoek, ter onderbouwing van zijn argumentatie. De
character-speeches geven een indringend beeld van de totstandkoming
van belangrijke historische ontwikkelingen.
Pre-emptive strike
Volgens De Bakker bewijzen de character-speeches dat Herodotus een
zeer scherpe neus had voor politiek en diplomatie. Dit blijkt niet
alleen uit de grote rol die gezanten en diplomaten spelen in zijn werk
(maar liefst dertien procent van de character-speeches wordt
overgebracht door gezanten), maar ook uit de talrijke leugens en halve
waarheden die zijn personages gebruiken om anderen te overreden. Zo
laat Herodotus Griekse lobbyisten de rijkdommen van Perzië 'opseksen'
om de Grieken tot een expeditie te verleiden, terwijl het Perzische
hof het Griekse gevaar aandikt om de Perzen te bewegen tot een
pre-emptive strike. Uit de speeches blijkt dat Herodotus oog had voor
geopolitieke motieven en instabiele machtsverhoudingen en dat hij het
ontstaan van oorlogen op verbazingwekkend moderne wijze analyseerde.
..............................
Meer informatie bij:
* Drs. Mathieu de Bakker (UvA, Klassiekgriekse Taal- en Letterkunde)
* T: +31 (0)20 52 52 582, m.p.debakker@uva.nl
* Promotie: 13 maart 2007
* Promotor prof. dr. Irene de Jong
Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek