Radboud Universiteit Nijmegen
Hoogleraar Oudere Nederlandse letterkunde werkt mee aan cd met `fouten'
Begin deze maand is op het Festival Oude Muziek de cd `The Songbook of
Hieronymus Lauweryn van Watervliet' gepresenteerd, waarop het Egidius
Kwartet 25 laatmiddeleeuwse Nederlandse liederen zingt. Een deel van
deze liederen is eerder opgenomen, maar nieuw aan deze cd is dat het
Egidius Kwartet de liederen heeft vertolkt inclusief `fouten'. Dat wil
zeggen: eigenaardigheden die zij op het spoor zijn gekomen in
samenwerking met Johan Oosterman, sinds 1 september hoogleraar Oudere
Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit en kenner bij
uitstek van het Middelnederlandse lied.
Hieronymus Lauweryn, Heer van Watervliet diende de regeringen van
keizer Maximiliaan, Filips de Schone, en Margaretha van Oostenrijk.
Rond 1505 heeft hij een groot aantal Franse, Latijnse én 25
Nederlandse liederen verzameld. Veel daarvan zijn alleen uit deze bron
bekend. Het is daardoor een collectie die zowel voor musicologen als
letterkundigen van belang is. De liederen zijn uiterst nauwkeurig
genoteerd, maar bevatten eigenaardigheden waar onderzoekers en
uitvoerenden vaak aan voorbij zijn gegaan. Het Egidius Kwartet heeft
besloten deze eigenaardigheden wél serieus te nemen. Het kwartet heeft
hierbij samengewerkt met Johan Oosterman, hoogleraar Oudere
Nederlandse letterkunde aan de Radboud Universiteit.
Oosterman is een kenner van het oude Nederlandse lied. Tussen
1997-2000 werkte heeft hij aan de Universiteit van Antwerpen samen met
het Meertensinstituut te Amsterdam aan het Repertorium van het
Nederlandse lied tot 1600. Ook is hij goed thuis in de
laatmiddeleeuwse literatuur uit Brugge. Juist in die stad vond begin
zestiende eeuw een omslag plaats onder dichters die eerder niets
moesten hebben van liederen als genre, om het vervolgens serieus te
gaan beoefenen.
Dicht bij de bron
Oosterman komt als lieddeskundige wel vaker in contact met musici en
musicologen. Hun benadering van oude handschriften verschilt soms
sterk van de manier waarop letterkundigen met die bronnen omgaan, is
zijn ervaring. "Zij zijn gewend bronnen te lezen vanuit een opvatting
over wat er zou moeten staan. Ik ben juist geschoold in: lezen wat er
staat, dicht bij de bron blijven. Je neemt de eigenaardigheden van je
bron serieus, probeert de ogenschijnlijke fouten te begrijpen, zonder
ze meteen te `verbeteren'. Zo moet ook dit manuscript benaderd worden.
Peter de Groot, artistiek leider van het Egidius Kwartet, kwam jaren
geleden bij me met de vraag of dat kon: precies uitvoeren wat er
staat. Mijn antwoord was: ja. Als je deze liederen wilt vertolken,
moet je er niet te snel vanuit gaan dat er weliswaar dít staat maar
dat de schrijver vast dát bedoelt. De zogenaamde fouten die eerdere
musici en musicologen hebben gemeend op te merken in dit handschrift,
geen fouten zijn, maar weerspiegelingen van een opvatting over
muziek."
Onbehouwener geluid
In 2004 tijdens het Festival van Vlaanderen werden al een paar
liederen volgens de nieuwe inzichten uitgevoerd. Het afgelopen jaar
werd het project concreter: Oosterman ging in een werkcollege aan de
slag met de liederen en het Egidius Kwartet besloot alle 25
Nederlandse liederen uit te voeren. Het gezamenlijke project leidde
tot de opname van een `diplomatische' uitvoering van alle 25
Nederlandse liederen uit het handschrift van Van Watervliet. Dat wil
zeggen: een uitvoering die welbewust zo dicht mogelijk bij de bron
staat. Ook waar dit tot ongebruikelijke tekstaccenten leidt, worden
deze gezongen.
Een bijzondere samenwerking, aldus Oosterman, waarbij wetenschappers
en kunstenaars veel van elkaar geleerd hebben: theoretische inzichten
over tekstuitgaven en de status van oude bronnen leidden tot een
nieuwe uitvoeringspraktijk. En die nieuwe uitvoering laat op diverse
plaatsen horen dat de teksten anders geïnterpreteerd kunnen worden.
Wanneer het accent in een tekst anders valt, leidt dat tot andere
betekenissen.
Het tastbare resultaat van deze samenwerking is een fraaie cd - met
dank aan de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, die normaal
gesproken alleen wetenschappelijke uitgaven van teksten subsidieert.
Oosterman is ingenomen met het resultaat: "Het klinkt anders dan wij
gewend zijn, zelfs als je enigszins bekend bent met muziek uit deze
tijd. Eerdere opnames waren gelikter, nu klinken de liederen soms wat
onbehouwener, ruwer, directer. Maar ik moet zeggen dat me dat wel
bevalt. Ook omdat de muziek nu veel beter past bij de inhoud, het
karakter van de teksten."
De cd `The Songbook of Hieronymus Lauweryn van Watervliet' (Etcetera,
KTC 1314) is verkrijgbaar via de klassieke vakhandel of bij het
Egidius Kwartet, te bestellen via info@egidiuskwartet.nl , prijs EUR
25,00 + EUR 2,00 verzendkosten. De winkelprijs bedraagt plusminus
EUR29,95