Nationale Ombudsman
Den Haag, 30 november 2004
Onderzoek Nationale ombudsman wijst uit:
NIET-CRIMINELE JONGEREN VERBLIJVEN ONTOELAATBAAR LANG IN JEUGDGEVANGENISSEN
Jongeren met ernstige gedragsproblemen worden in afwachting van een
plaats in een justitiële behandelinrichting, geplaatst in een
justitiële opvanginrichting samen met criminele jongeren. De Nationale
ombudsman constateert dat die tijdelijke plaatsing ontoelaatbaar lang
duurt en dat daardoor deze jongeren te lang verstoken blijven van
behandeling. Bovendien ziet hij ernstige problemen op het gebied van
samenplaatsing van criminele en niet-criminele jongeren. Aan zijn
onderzoek verbindt de Nationale ombudsman diverse aanbevelingen om de
situatie te verbeteren. Alles moet erop gericht zijn om tijdelijke
plaatsing in een opvanginrichting maximaal zes weken te laten duren.
Jongeren zitten nu vaak maandenlang in deze tijdelijke opvang.
Er zijn in Nederland twee soorten justitiële jeugdinrichtingen voor
jongeren tussen 12 en 18 jaar oud: enerzijds zijn dit
behandelinrichtingen voor bijvoorbeeld jongeren met een
strafrechtelijke maatregel tot behandeling en jongeren met ernstige
gedragsproblemen, anderzijds zijn er opvanginrichtingen met een
strafrechtelijk regime waar criminele jongeren hun straf uitzitten. Er
is een tekort aan het aantal plaatsen in een behandelinrichting.
Daarom worden jongeren met ernstige gedragsproblemen die voor een
plaats in aanmerking komen tijdelijk geplaatst in een opvanginrichting
tussen criminele jongeren. In 2004 betrof dit circa 150 jongeren.
Volgens het Ministerie van Justitie duurde dat tijdelijke verblijf in
2003 gemiddeld 132 dagen. Aanleiding voor het onderzoek van de
Nationale ombudsman was onder meer een klacht van een meisje dat bijna
tien maanden in een opvanginrichting verbleef.
Verblijf duurt te lang
Dat is veel te lang, stelt de Nationale ombudsman. Concrete wettelijke
bepalingen ontbreken op dit punt. Wel is op grond van het Europees
Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens bepaald dat
doorplaatsing zo snel mogelijk moet gebeuren (speedily). Daarnaast
geldt in de jeugdhulpverlening een termijn van zes weken (42 dagen)
als een redelijke termijn voor vrijwillige crisisopvang in een niet
justitiële inrichting. Deze termijnen worden ruimschoots overschreden
bij de tijdelijke opvang van niet-criminele jongeren in
opvanginrichtingen. Dat is niet alleen in strijd met het verdrag, maar
ook onwenselijk gelet op de verblijfsomstandigheden in de
opvanginrichtingen.
De minister van Justitie beroept zich bij de lange tijdsduur op
capaciteitstekort bij de behandelinrichtingen. De Nationale ombudsman
constateert echter dat dit probleem al lange tijd speelt, terwijl er
geen sprake is geweest van onvoorziene of uitzonderlijke
omstandigheden. Ook is niet gebleken dat de minister actief heeft
gezocht naar alternatieven voor deze jongeren. De Nationale ombudsman
vindt dan ook dat de minister niet behoorlijk heeft gehandeld en doet
hem de aanbeveling om alle aandacht te richten op het doorplaatsen
binnen zes weken van niet-criminele jongeren die behandeling nodig
hebben.
Verblijfsomstandigheden
De Nationale ombudsman constateert diverse knelpunten in de
omstandigheden waaronder niet-criminele jongeren verblijven in
opvanginrichtingen. Ten eerste wordt de jongeren gedurende het
verblijf geen behandeling geboden. De opvanginrichtingen zijn hier per
definitie niet voor bedoeld. Daarvoor zijn de behandelinrichtingen.
Bij een tijdelijk verblijf van circa zes weken is dit nog
aanvaardbaar. Nu het daadwerkelijke verblijf van niet-criminele
jongeren in opvanginrichtingen veel langer duurt dan zes weken, is het
gebrek aan behandeling voor deze groep jongeren nijpend en in strijd
met het doel van de plaatsing. De jongeren worden immers uit huis
geplaatst in een justitiële jeugdinrichting om problemen of
stoornissen te voorkomen, te verminderen of op te heffen die hun
ontwikkeling naar volwassenheid ongunstig kunnen beïnvloeden.
Ook aan uitgebreid en gevarieerd onderwijs ontbreekt het de jongeren
gedurende de tijdelijke opvang. In de opvanginrichtingen wordt
standaard onderwijs aangeboden op VMBO-niveau. Het onderwijsaanbod in
de behandelinrichtingen is meer uitgebreid en gevarieerd vanwege de
veel langere verblijfsduur en vanwege de meer individuele
behandeltrajecten. Nu de jongeren veel langer dan enkele weken
verblijven in de opvanginrichtingen constateert de Nationale ombudsman
ook hier een knelpunt.
Samenplaatsing met criminele jongeren
In de opvanginrichtingen zitten de jongeren met ernstige
gedragsproblemen vaak op dezelfde afdeling als criminele jongeren die
in de inrichting een straf uitzitten of in voorlopige hechtenis
zitten. Bij samenplaatsing onder een strafrechtelijk regime wordt
volgens de Nationale ombudsman onvoldoende rekening gehouden met de
behoefte van jongeren met gedragsproblemen. Bovendien kunnen ook
kinderen jonger dan 12 jaar vanwege gedragsproblemen in een
opvanginrichting worden opgevangen. Hierbij is volgens deskundigen
gevaar voor negatieve beïnvloeding, overnemen van crimineel gedrag en
angst voor criminele jongeren. Zij geven aan dat het strafrechtelijke
regime in de opvanginrichtingen niet geschikt is voor jongeren met
ernstige gedragsproblemen.
Aanleiding
Aanleiding voor het onderzoek was een klacht van een meisje met
ernstige gedragsproblemen dat op 12-jarige leeftijd bijna tien maanden
in een opvanginrichting verbleef in afwachting van een plek in een
behandelinrichting. Zij klaagde over de lange verblijfsduur. Signalen
uit de maatschappij, zoals het manifest van de Werkgroep
Kinderrechters (10 februari 2004) en de eindconclusies van het
Internationaal Comité inzake de Rechten van het Kind (26 februari
2004) hebben er daarnaast toe bijgedragen dat de Nationale ombudsman
zijn onderzoek heeft uitgebreid naar de omstandigheden tijdens het
verblijf.
Noot voor de redactie,