Den Haag, 22 november 2004-11-22
Bijdrage van Martijn van Dam (PvdA) aan het wetgevingsoverleg begroting OCW 2005, onderdeel media
Voorzitter,
Vorig jaar forse bezuinigingen. Komend jaar een fundamentele discussie over de toekomst van het bestel. Dit zou een rustig jaar kunnen zijn. Een stilte na én voor de storm. Maar nee. Er is chaos en onrust in Hilversum en dat is de schuld van de staatssecretaris. Ze kondigt een fundamentele discussie aan over het omroepbestel en wil de erkenningen twee jaar verkorten. Dat duidt niet op marginale aanpassingen, niet op een iets sterkere centralisatie, maar op een fundamentele herziening van het bestel. Dat snappen de omroepen ook. Niet voor niets oriënteren TROS en AVRO zich op een toekomst buiten het bestel. Dat heeft alles te maken met de grote onzekerheid waar de staatssecretaris hen in stort. En hoe hard de omroepen er ook om vragen, duidelijkheid komt er niet. In plaats van duidelijkheid geeft de staatssecretaris de omroepen een deadline. Het is meten met twee maten. Als TROS en AVRO op 20 december duidelijkheid moeten geven over hun toekomst, dan moet de staatssecretaris vandaag duidelijkheid geven over haar uitgangspunten. Dat zal haar zwaar vallen. Zelden wordt zij betrapt op een visie. Of het nu gaat om de toekomst van het publieke bestel, om het integriteitsvraagstuk binnen de publieke omroep, om het cultuurbeleid of om de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de media, nooit heeft zij een uitgesproken opvatting.
Voorzitter, begrijp me niet verkeerd. Ik heb er alle begrip voor dat de staatssecretaris nog niet aan kan geven hoe ze het bestel precies in wil richten. Maar wat zijn haar uitgangspunten? Ik zal haar de onze geven. De PvdA is voor een brede publieke omroep, die programmeert voor de massa en niet voor de elite. Dat vraagt niet alleen nieuws en informatie, niet alleen documentaires en culturele programma s, maar ook sport en amusement voor brede groepen. Het mag ook leuk zijn om naar de publieke omroep te kijken.
Grote groepen kijkers horen niet tot de primaire doelgroep van commerciële zenders. Jong en hip, anders niet. Sommige zenders proberen bewust oudere kijkers af te schudden, omdat een selectief jong publiek meer geld waard is. Dat leidt tot snellere en helaas vaak ook tot plattere programma s.
Maar van de andere kant kan niet alles met belastinggeld. Hilversum beweert dat amusement de zender in the picture houdt of zorgt voor doorkijkgedrag. Maar voorzitter, is dat ook zo? Ik zou de staatssecretaris willen vragen objectieve informatie te verzamelen waaruit blijkt welke rol amusement speelt bij het aantrekken en vasthouden van kijkers.
Voorzitter, de PvdA is niet alleen voor een brede publieke omroep, maar ook voor een pluriforme publieke omroep. Een staatsomroep is daarvoor niet geschikt. Een BBC-model zonder politieke zelfbeheersing is al snel het Berlusconi-model. Juist vanwege de belangrijke rol van de media in onze democratie moeten we de pluriformiteit koesteren. Laten we dat kind niet met het badwater weggooien.
Voorzitter, dat betekent echter niet dat er niks hoeft te veranderen. De publieke omroep is te versnipperd en slaagt onvoldoende in te zorgen voor herkenbare netten. Dat wordt in de toekomst nog belangrijker. Met de digitalisering kunnen meerdere netten worden opgezet en daarnaast is een strakkere regie onontkoombaar.
Voorzitter, ik snap best dat de staatssecretaris nog geen bestel heeft uitgewerkt en dat ze daarvoor het advies van de WRR nodig heeft, maar wat vindt ze van deze uitgangspunten:
-geen staatsomroep, maar externe pluriformiteit;
-een publieke omroep die niet de restjes van de commerciëlen opveegt, maar zich richt op een breed publiek;
-en een strakkere regie zodat de publieke omroepen met herkenbare netten een zo groot mogelijk bereik realiseert.
Als de staatssecretaris daar duidelijkheid over geeft, helpt ze ook de TROS en de AVRO met hun beslissing. Stappen ze eruit of niet? Als ze commercieel gaan, kunnen ze niet hetzelfde blijven doen, vanwege de keiharde wetten van de commercie. Bij commerciële TV gaat het niet om brede doelgroepen en niet om kwaliteit, maar om selectieve groepen en zoveel mogelijk winst. Op Nederland 2 gaat het wel om brede doelgroepen en kwaliteit. Dat moet zo blijven, ook als de TROS en de AVRO eruit stappen. Mochten ze vertrekken dan moet het geld niet worden verdeeld over de andere omroepen. Het geld moet op Nederland 2 blijven. Voor kwalitatief hoogwaardig amusement, laagdrempelige informatie en vernieuwende programma s voor een brede doelgroep. Nederland 2 is er voor iedereen en dat moet zo blijven. Kan dat binnen de huidige wet en zo niet, is de staatssecretaris bereid om noodwetgeving te maken om het geld voor Nederland 2 te behouden?
Voorzitter, wat me enorm heeft verbaasd is dat TROS en AVRO zomaar programma s kunnen meenemen als ze commercieel gaan. Programma s die met belastinggeld zijn ontwikkeld en uitgeprobeerd, kunnen blijkbaar zonder vergoeding worden meegenomen. Dat valt aan niemand uit te leggen. Is de staatssecretaris bereid de wet te veranderen zodat programmaformules niet meer zonder vergoeding kunnen worden meegenomen?
Voorzitter, op Nederland 2 is nu ook het voetbal nog te zien. Voetbal is koning en koningen moet je niet teveel macht geven. Koning voetbal gebruikt zijn macht om de journalistieke vrijheid in te perken. Commercie wordt in het programma geloodst, er worden eisen gesteld aan de verslaggeving en misschien gaan de clubs wel een eigen productiebedrijf beginnen. Voorzitter, ik steun de oproep die collega Atsma vrijdag op de radio deed om het Commissariaat van de Media te laten toetsen of de huidige tender voldoet aan de Mediawet, maar ik wil daarnaast ook in deze Kamer een discussie over de grenzen aan de exploitatie van uitzendrechten. De staatssecretaris kan volgens de Mediawet regels maken over de uitzending van evenementen. Het wordt tijd dat zij die mogelijkheid eens uit de kast gaat halen. De journalistieke vrijheid moet behouden blijven.
Overigens voorzitter, ik hou mij ook bezig met het auteursrecht. Je mag van een beeld of een schilderij niet zomaar een foto afdrukken, maar je mag het wel mondeling of schriftelijk beschrijven. Waarom zou het bij voetbal anders zijn? Is er volgens de staatssecretaris een wettelijke basis om radiorechten te verkopen?
Voorzitter, je zou bijna vergeten dat er ook nog een begroting voorligt. Daar staat dan ook niet veel schokkends in. Ik zei het al, een stilte tussen twee stormen. Voorzitter, allereerst de bezuinigingen van vorig jaar. Die lijken vooralsnog niet ten koste van de kwaliteit van programma s te gaan. Maar ik ben er niet gerust op. Komend jaar wordt het pas echt duidelijk. Wat gaat de staatssecretaris doen als de bezuinigingen toch bij de programma s neer blijken te komen?
Nu kondigt de staatssecretaris alweer nieuwe bezuinigingen aan. Het principe van de bezuiniging van 11 miljoen structureel door niet langer via de ether televisiesignaal te verspreiden, kan de PvdA steunen. Die kleine groep mensen kan ook over op kabel of satelliet en in de toekomst op Digitenne of andere nieuwe ontwikkelingen. Maar de Publieke Omroep schrijft in een brief dat de bezuiniging niet kan worden waargemaakt. Dat vraagt om uitleg van de staatssecretaris.
Daarnaast wil de staatssecretaris een greep uit de reservekas doen van 10 miljoen. Die reserve is al veel te laag, dus een greep uit de reserve is onverantwoord. De staatssecretaris moet een andere oplossing zoeken.
Voorzitter, de lage reserves zorgen ook voor weinig mogelijkheden voor subsidies. Ik hoop dat een vooruitstrevend project als Digitale Pioniers daar niet de dupe van wordt. En hoe zit het met MiraMedia? Het servicecentrum voor het bereiken van minderheden is in Hilversum geen overbodige luxe. Hoe moeten zij hun taak blijven vervullen?
Voorzitter, de staatssecretaris besteedt in haar begrotingsbrief slechts twee alinea s aan het onderwerp integriteit. Dat is erg mager, gezien de discussie enkele maanden geleden. Wat vindt de staatssecretaris er eigenlijk van dat presentatoren van het uithangbord van de onafhankelijke journalistiek, het NOS-journaal, hun bekendheid gebruiken voor extra bijverdiensten? Wat vindt de staatssecretaris ervan dat je als presentator van welke omroep dan ook veel geld kunt verdienen met de programmaformule die dankzij investeringen met belastinggeld bekend zijn geworden? Ik heb straks ook al het meenemen van programmaformules in een commercieel avontuur genoemd. De vraag is breder en gaat over de vraag wie over het auteursrecht van publieke content kan beschikken. Kan het Journaal anderen weigeren beelden te gebruiken? Wat publiek wordt betaald, moet publiek eigendom blijven en dus voor iedereen beschikbaar zijn. Het integriteitsvraagstuk vraagt een veel bredere benadering dan de staatssecretaris daar nu aan geeft, dus wellicht kan de staatssecretaris daar in een brief nader op in gaan.
De externe financiering van programma s sluit hier op aan. 4% van het totale programmabudget komt van sponsors. Dat is veel. Sommige programma s worden voor meer dan de helft betaald door sponsors. Dat is onacceptabel. Wie zoveel betaalt, bepaalt ook veel. En dat kan niet bij de publieke omroep. Daarop bieden procedures geen antwoord. Grenzen wel.
Tot slot hoort bij dit vraagstuk de rol die omroepen spelen als werkgever. Al tijden gaan de verhalen rond over de grote hoeveelheid tijdelijke contracten in Hilversum. Dat past niet bij een werkgever die een publieke taak uitvoert. Hoe kijkt de staatssecretaris daar tegenaan?
Voorzitter, dan rest mij nog om Max en De Nieuwe Omroep vanaf deze plaats veel succes toe te wensen. Ik hoop van harte dat zij een waardevolle aanvulling zullen zijn op ons omroepbestel.
Voorzitter, ik rond af. Deze staatssecretaris heeft het imago visieloos te zijn. Of het nu gaat om het cultuurbeleid, om het mediabeleid, om de maatschappelijke verantwoordelijkheid van de pers, om de integriteit van de publieke omroepen, tot nu toe hebben wij haar niet kunnen betrappen op uitgesproken opvattingen of een samenhangende visie. Maar de staatssecretaris kan dat imago vandaag van zich af schudden en ik hoop van harte dat zij dat zal doen.
Partij van de Arbeid