Den Haag, 1 november 2004

Bijdrage van Diederik Samsom aan het begrotingsdebat ontwikkelingssamenwerking

Voorzitter,

laat ik maar meteen met de deur in huis vallen. Het wordt tijd om de kretologie hulp helpt niet die sinds ongeveer een jaar bij sommige fracties weer aan een opmerkelijke revival bezig is nu eens definitief naar het rijk der fabelen te verwijzen. Slechts degene die ervoor kiest om de wetenschappelijke bewijslast volledig te negeren kan blijven steken in zulke simplismes. Ik zal er voor de volledigheid en specifiek voor enkelen van u hier in de zaal toch iets meer over zeggen. Het debat over de effectiviteit van de ontwikkelingshulp woedt immers al vele jaren ik zou de ruimte tussen mijzelf en de heer Szabo gemakkelijk met de rapporten kunnen volstorten en het zou zonde zijn om al die kennis te negeren nietwaar? En al die rapporten, met name de baanbrekende studie van Burnside en Dollar ( Aid, Policies and Growth ) hebben meer dan overtuigend aangetoond dat hulp helpt, met name in landen met goed bestuur, maar zelfs in landen met een zwak bestuur. Velen hebben sindsdien geprobeerd de conclusies van dit rapport te weerleggen, met Harold Brumm als meest prominente dissident, maar al het geschuif met datasets, rekenregels en termijnen ten spijt bleef de conclusie dat hulp helpt fier overeind staan. Dát is op het moment de stand van zaken. Wie het tegendeel wil beweren staat dat uiteraard volledig vrij, maar niet zonder dat hij of zij daar de bewijslast voor aandraagt. Laten we die basisregel van een volwassen debat in deze Kamer eens in ere herstellen.

Maar misschien moeten we elkaar niet met econometrische studies om de oren slaan, misschien moeten we gewoon eens in Afrika kijken hoe onze hulp daar terecht komt. Tussen al het geploeter, mislukte projecten en hinderlijke corruptie door betekent Nederlandse ontwikkelingshulp voor miljoenen mensen dagelijks het verschil tussen wel onderwijs of geen onderwijs, tussen wel of geen medicijnen, tussen wel of geen eten. Ontdaan van alle economische theorie is dát de essentie van de hulp: het verschil tussen wel of geen toekomst bieden aan miljoenen mensen. Laat u het lot van die mensen nou eens op zich inwerken en durf dan nog eens te verklaren dat driekwart van de hulp er wel af kan .

Voorzitter, het blijft nu nog even stil aan de interruptiemicrofoon dus ik heb hoop dat men zich nog bezint. Maar ik kan niet om de realiteit van het huidige discours in het debat heen. De LPF liet bij de Algemene Politieke beschouwingen weten dat ze driehonderd miljoen ontwikkelingshulp beter aan iets anders had willen besteden. Er ligt al een amendement van Wilders om er maar 500 miljoen af te halen, en ik geloof dat de VVD zich weliswaar niet op het jaar 2005 richt, maar ik zei het al eerder al wel heeft laten weten dat driekwart er wel af kan.

Laat ik het nog maar eens heel helder stellen. Dergelijke voorstellen zijn niet alleen amoreel maar vooral ook dom. Wie vindt dat de hulp niet deugt moet pleiten voor verbetering, niet voor vermindering. Dat kunnen we ons niet veroorloven. Zonder ontwikkelingshulp zijn niet alleen zij, maar ook wij verloren. In een wereld die met rasse schreden tot de omvang van een dorp versmelt, waar armoede, ziekte, migratie, handel en terrorisme zich niet storen aan grenzen, is het kortzichtig om hulpinspanningen te verkleinen. Goedkoop is hier duurkoop met dramatische gevolgen. Wereldbankpresident Wolfensohn merkte laatst treffend op: De wereld besteedt jaarlijks 900 miljard euro aan wapens en 50 miljard aan ontwikkelingshulp. Als we 900 miljard aan ontwikkelingshulp zouden besteden, dan hadden we waarschijnlijk maar 50 miljard aan wapens nodig.

Voorzitter, en hoe zit het dan met het onverkwikkelijke gegeven dat Afrika er beroerder bijligt dan voorheen? In de ijzeren logica van de tegenstanders van ontwikkelingshulp is dit hét bewijs dat hulp niet helpt. We zijn dertig jaar en honderden miljarden ontwikkelingsgeld verder en kijk nu toch eens&. Dat helpt dus niet . Hirsi Ali debiteerde deze rabiate nonsense vorig jaar en ze heeft het afgelopen jaar nog navolging gekregen ook. Opmerkelijk. Zou VVD-collega Hofstra zich met dezelfde logica laten overtuigen dat het aanleggen van wegen niet helpt omdat we dertig jaar en honderden kilometers asfalt verder meer files hebben dan in 1970? Nee, natuurlijk! Hofstra zal tegenwerpen dat wegen aanleggen wel degelijk helpt, maar dat het te weinig is om de files op te lossen en dat er bovendien teveel andere factoren zijn die ervoor zorgen dat er steeds meer files komen, zoals de komst van veel meer auto s en teveel af- en opritten bij de stad enzovoort.

Voorzitter,

ik had nooit verwacht dat uitgerekend ik de heer Hofstra met zoveel enthousiasme als getuige a charge op zou roepen, maar de parallel met ontwikkelingshulp is treffend. De Hulp helpt, maar het schiet tekort omdat het te weinig is en er teveel andere factoren in het spel zijn, zoals onze handelsverstorende maatregelen, landbouwsubsidies en schuldenbeleid. Ik raad de collega s die menen dat de ontwikkeling van een complex systeem terug te voeren is op één factor dan ook van harte aan om eens in de leer te gaan bij de heer Hofstra. In een wereld die meer dan 300 miljard dollar per jaar uitgeeft aan landbouwsubsidies en waarin de armste landen per jaar 100 miljard aan schuldaflossing betalen is het potsierlijk om van de hulp 50 miljard per jaar de oplossing van armoede te verwachten. Niet de hulp heeft gefaald, maar de handel heeft gefaald.

En daarmee voorzitter, ben ik aangeland bij kern van de discussie over brede internationale samenwerking. In tegenstelling tot wat velen schijnen te denken is die kernvraag niet helpt de hulp? , maar Helpen wij eigenlijk wel? . Met deze vraag richt ik me tot de Minister die mijn tirade tot nu toe vooral als toeschouwer heeft kunnen bijwonen. Helpen wij eigenlijk wel? . Ja, deze minister wel met haar budget van 4 miljard, maar hoe zit het met het regeringsbeleid als geheel. De begroting van 2005 bevat veel mooie woorden over coherentie het buzzword in ontwikkelingsland maar wat zeggen de harde cijfers? Hoe verhoudt onze hulp zich tot onze bijdrage aan het Europese landbouwbeleid? Hoe beïnvloedt onze restrictieve arbeidsmigratie de ontwikkeling van arme landen? Wat kosten onze handelsbarriëres de landen in Afrika? Kortom: wat is alles opgeteld en afgetrokken onze netto bijdrage aan de armoedebestrijding? Het is allemaal haarfijn uit te rekenen. Het is alleen nog nooit gedaan. De PvdA wil dat dit nu wél eens gebeurt. Wil de Minister zo n onderzoek uitvoeren? Allereerst om een eerlijker beleid te kunnen vormgeven, want het stelt ons in staat om te kunnen beoordelen waar nu precies ons meest perverse beleid zit en hoe groot die verstoring is; daar kunnen we dan wat aan doen. Maar dit onderzoek kan ook helpen om de discussie over de 0,8% eens uit zijn knellende korset te halen. De 0,8% is de totempaal van het politieke ontwikkelingsdebat geworden, maar onze werkelijke bijdrage aan de ontwikkeling van arme landen heeft nog maar zijdelings met dit getal te maken. Het wordt hoog tijd dat de discussie meer over de werkelijkheid en minder over de totempalen gaat.

En wellicht kan het onderzoek ook een nuttige zelfreflectie voor de Minister opleveren. Dat is volgens ons hard nodig. Minister van Ardenne manifesteerde zich bij haar aantreden als de coherentieminister. Zij zou het beleid ontschotten en zorgen dat op elk Ministerie meegewerkt zou worden aan de armoedebestrijding. Maar na twee jaar Van Ardenne moeten we constateren dat de het beleid van ontschotting is verworden tot een beleid dat het best gekenmerkt wordt door over de schutting . In plaats van mee te werken aan armoedebestrijding gooit met name het VVD smaldeel in het Kabinet enthousiast vanalles bij Van Ardenne over de schutting. En die accepteert het met verve. Defensie doet minder aan conflictbeheersing? Van Ardenne vangt dit op uit haar budget. Onderwijs bezuinigt op beurzen voor studenten uit ontwikkelingslanden? Deze Minister betaalt dit van haar geld. VROM wil een deel van de Kyoto-opgave in ontwikkelingslanden realiseren? Buza wil dat wel betalen. Financiën scheldt exportkredietschulden vrij? Van Ardenne draait ervoor op. Op die manier haalt de VVD via een achterdeur binnen wat haar in het regeerakkoord niet lukte: bezuinigen op ontwikkelingshulp.

En het gaat me dus niet om het feit dat de PvdA al die dingen niet wil doen, of dat wij het niet relevant achten voor onwikkelingssamenwerking. Het gaat ons om iets veel fundamentelers: namelijk dat een effectief ontwikkelingsbeleid alleen mogelijk is wanneer het gehele Kabinet meewerkt. Maar in plaats van de spil te zijn in een kabinetsbreed ontwikkelingsbeleid, dweilt deze Minister nu de ontwikkelingsrestjes op die uit de ministeries wordt gemorst. En het ergste is: De absorptiecapaciteit van de dweil is allang bereikt.

De Minister lijkt er zelf ook wat moedeloos over geworden. Na de notitie over de samenhang tussen Landbouw en Ontwikkelingssamenwerking is het stil geworden rondom verdere integratie van het Kabinetsbeleid. Het lijkt erop dat partijgenoot Veerman wel nog wel wilde luisteren, maar de rest doet liever niet mee. Waarom legt het departement van EZ nog steeds geen verantwoording af over de effecten van haar im- en exportbeleid voor ontwikkelingslanden? Waarom zit de internationale afdeling van EZ eigenlijk niet bij Ontwikkelingssamenwerking? Is dat omdat de primaire doelstelling van onze buitenlandse economische betrekkingen toch vooral door eigenbelang (exportbevordering) wordt gedomineerd? Dat kan toch nooit de bedoeling zijn.

Ook op internationaal niveau pleit deze Minister voor het oprekken van de criteria voor hulp zodat meer militaire activiteiten kunnen worden meegerekend. Een zeer verkeerd signaal op een verkeerd moment. Sinds 9/11 waait er in een aantal landen met name de VS weer een geopolitieke wind door de ontwikkelingshulp. Bondgenoten in de strijd tegen terrorisme, zoals Pakistan, krijgen ruimhartig (militaire en wapen)hulp zoals vroeger de bondgenoten in de strijd tegen het communisme. Intussen neemt de werkelijke hulp af. In plaats van als wegbereider van deze ontwikkeling te fungeren, zou Nederland zich hier fel tegen moeten keren. Ziet de Minister dit gevaar helemaal niet?

Voorzitter,

er wordt veel gesproken over effectievere hulp. Prima, wat ons betreft, maar de hulp mag niet wegzinken in een effectiviteitcultus en een accountancymoeras. Wie slechts meetbare hulpresultaten nastreeft, gaat risicoloos ondernemen en elke ondernemer weet dat dat geen resultaat oplevert. Onder druk van de roep om effectiviteit dreigt de hulp nu echt te verschralen. Het realiseren van Millennium-Development-Goals (MDG s) is nu verworden tot een fixatie op een paar doelen. Wat de PvdA betreft vormen de MDG s echter slechts het skelet van de hulp. Er moet ook nog vlees op de botten voor een gezond lichaam. Wie slechts investeert in aids medicijnen en te weinig in basis gezondheidszorg, komt uiteindelijk nergens. Wie zich enkel richt op het reduceren van het aantal mensen dat van minder dan 1 dollar per dag leeft, vergeet dat welvaart meer is dan dat. Onder het mom van mainstreaming zo mogelijk nog erger dan het woord coherentie schoffelt de Minister Onderwerpen als gelijkheid tussen man vrouw, kinderrechten en andere soft targets onder het tapijt en fixeert ze steeds verder op slechts enkele doelen. Dat wreekt zich ook bij de financiering van hulporganisaties. Als het geen Aidsbestrijding is, krijgt het geen geld meer, lijkt het wel te zijn. Ik ken clubs die bijvoorbeeld met simpele maatregelen talloze mensen redden van blindheid in Azië. Waarom valt dat buiten de criteria? De vergaande sectorconcentratie leidt ertoe dat landbouw en voedselproductie wordt weggelaten. Onbegrijpelijk nu daar bijvoorbeeld in Afrika de noden het hoogst zijn en onze kennis wereldvermaard. Zo dreigt in de concentratiedrift het kind met het badwater te verdwijnen. Het streven naar meer armoede-efficientie van de hulp slachtoffert ook Latijns Amerika. De landen zijn er iets rijker dan in Afrika, maar de problemen zijn nog lang niet opgelost. De humanitaire crrsis in Colombia is schrijnend; maar ondanks extra geld voor humanitaire hulp wordt Colombia vergeten door de Minister. De concentratie is wat ons betreft meer dan voltooid.

Specifiek aandacht nog voor een hardnekkig land: Rwanda. Ondanks de substantiële geldstroom zijn we niet in staat om de zorgelijke ontwikkelingen in Rwanda te beantwoorden. Een systeem dat totalitaire trekjes begint te krijgen mag niet onbekommerd genieten van hulp en al helemaal niet rekenen op meer. Wat gaat de Minister concreet doen om de situatie in Rwanda te beïnvloeden. Wat betekent de kritische dialoog nu feitelijk. Zaken gaan echt fout daar. Dat kan zo niet blijven.

Voorzitter,

ik rond af. De PvdA constateert met veel spijt dat het elan rond ontwikkelingssamenwerking langzaam wegebt. Oorzaken daarvan liggen zowel binnen het Ministerie als daarbuiten. Wij verwachten onverkort dat de Minister de interne oorzaken wegneemt, maar ook dat zij de externe bedreigingen te lijf gaat. U kunt niet langer uw liberale coalitiegenoten negeren of erger nog hun zin geven. Soms, Minister, is het verstandig om met kracht te laten zien dat u de ondermijning van de internationale samenwerking meer dan zat bent. Wat ons betreft is vandaag daar een mooie gelegenheid voor. Wij wachten met spanning af.