Stafdienst Voorlichting telefoonnummer 070-3183040
Den Haag, 1 november 2004
Bijdrage van Bert Koenders (PvdA) aan het plenaire debat over de Begroting Buitenlandse Zaken (V)
Je hoeft echt geen doemdenker te zijn om te constateren dat de wereld er aan de vooravond van de Amerikaanse presidentsverkiezingen beroerd voorstaat. De onveiligheid is dramatisch toegenomen. Het Middenoosten en Irak zijn in een destructieve cyclus van geweld en tegengeweld terechtgekomen die zijn weerga niet kent; er vindt een uiterst verwarde en nog weinig effectieve strijd tegen het terrorisme plaats; culturele scheidslijnen verdiepen zowel tussen als binnen landen en ook in Nederland neemt het onderlinge wantrouwen tussen groepen vervaarlijk toe- ; falende staten en humanitaire rampen in andere landen zoals Congo en Sudan worden veel te laat en te weinig bediend, en bijna overal zijn de mensenrechten restcategorie geworden. De neoconservatieve waanidee van veiligheid en democratie middels eenzijdige interventie uit de loop van een geweer is vervlogen en europa en de VS,laat staan de bredere wereld zijn nog ver van een gezamenlijke strategie om het tij te keren. Wonden zijn slecht half geheeld, en daaronder ettert de infectie door. Dat is een buitengewoon ernstig beeld dat een vervaarlijke dynamiek naar beneden in zich bergt en dat schreeuwt om alternatieve visie en concrete politieke initiatieven. Zeker ook van Nederland wiens internationale belang zo direct geraakt wordt door de voortdurende crisis in de Atlantische betrekkingen en de internationale instituties en de nog zo broze Europese eenheid waar onze positie alleen kan worden gewaarborgd door ons als slechts een van de 25 steeds, voortdurend en altijd bij de koplopers van de Europese buitenlandse politiek zien te krijgen.
Visie en inspanning over de onveiligheid in de wereld wordt door de PvdA fractie in het tamelijk kleurloze buitenlandse politiek van dit kabinet nu juist node wordt gemist. Het gevoel van urgentie lijkt te ontbreken. Na de periode de Hoop Scheffer waar Washington de toon bepaalde, lijkt de term activistische bruggenbouwer en vliegende hollander tussen het mondiale,Atlantische en Europese toneel dat Minister Bot ons vorig jaar nog hoopvol toezegde te verdwijnen in de richting van de functie van muurbloem die kool en geit wil sparen. Het waarschijnlijk laatste Europese voorzitterschap mag daarbij geen excuus zijn. Integendeel. De urgentie van de instabiliteit en onveiligheid vereisen juist initiatief . Sommigen groot, zoals de noodzaak van een wat de PvdA betreft direct te organiseren Europese top met de nieuw verkozen Amerikaanse president over een alternatief vredes-en veiligheidsbeleid en een nieuwe transatlantische deal gebaseerd op gezamenlijke verantwoordelijkheid maar dan ook gezamenlijke controle op basis van internationale verdragen en instituties, en een initiatief om te komen tot een daadwerkelijke Europese versterking en verbetering van de effectiviteit van de VN ten aanzien van bijvoorbeeld proliferatie,conflictpreventie en troepenbijdrages in Afrika- ik kom daar op terug&.
Grootse initiatieven kunnen overigens heel bescheiden beginnen. Een risicoloos mensenrechtenbeleid kan het probleem van terrorisme vergrote. Maar ik heb bijvoorbeeld geen Nederlandse Minister openlijk twijfels horen uiten toen vorige week een nieuwe president in Tunesie werd gekozen met bijna 100% van de stemmen;alle prachtige woorden over hervorming en democratie in het Middenoosten ten spijt. Waarom is dat niet gebeurd en blijft het in Nederland ook muisstil over bijvoorbeeld Saoedi-Arabie? Waarom verzette Nederland zich tegen het Amnesty verzoek om te komen tot een Speciale Rapporteur over Guantanamo Bay? Waarom niet de Kamer gevolgd, en veel actiever de boer op ten aanzien van mensenrechten en China? Hoe vergroten we de invloed op Guatemala om de straffeloosheid uit het verleden en de drugsmaffia van nu aan banden te leggen? En zijn we echt bereid de nieuwe Europese samenwerking met Rusland bikkelhard te conditioneren aan de mensenrechten en de persvrijheid?
Het ondergeschikt maken en het meten met twee maten als het gaat om mensenrechten is desastreus voor de geloofwaardigheid van het beleid, ook in de Nederlandse binnensteden, zoals we nu weer zien bij de schokkende Nederlandse passiviteit ten aanzien van het Palestijns-Israelische probleem.
Minister Bot die goed begon en in Januari al drie onverdiende kruisjes naast zijn naam kreeg van VVD woordvoerder van Balen blijft nu vooral steken in een sfynxachtige verklaringenpolitiek die hij goed kent uit zijn ambtenarentijd. Staat het op papier dan is het beleid en hebben we er al heel wat aan gedaan. Dat is natuurlijk geen Middenoostenpolitiek. Daar is de situatie te ernstig voor. Daar is het conflict te veel symboolconflict voor.
De absurde neoconservatieve idee dat de vrede in Jeruzalem door Bagdad loopt is ten grave gedragen nu beiden in brand staan en de vraag stelt zich direct of Nederland nu bereid is het initiatief te nemen en als Voorzitter te bezien hoe de EU, Egypte, Israel en de Palestijnen gezamenlijk een actieve bijdrage kunnen leveren aan een stabiele toekomst van de Gazastrook zodat de eenzijdige terugtrekking daar niet eindigt in verdere Palestijnse fragmentatie en ellende of een afkoop met de Westelijke Jordaanoever ? Gaat Minister Bot in Brussel tot actie over in het brede Europese belang nu dit probleem de hele regio en onze belangen daar gijzelt en durft hij het aan te zeggen dat de Amerikanen daar gewoon veel te passief zijn? Durft hij het aan nu zelfs CDA coryfeeen als Vn den Broek en Vn Agt het niet langer kunnen aanzien?
VZ,
De ernst van de huidige internationale veiligheidssituatie wordt naar de mening van de PvdA door ons kabinet ook meer in brede zin ernstig onderschat. En de prioriteitsstelling is in de praktijk onevenwichtig.
Het aanbod van brede veiligheid blijft meer in het algemeen steeds sterker achter achter bij de vraag. Ondanks beginnende pogingen om internationale instellingen zoals de VN en de NAVO weer kracht te geven nu de Amerikanen op hun eigen machts en vooral gezagslimieten zijn gestoten en belangrijke bijdragen ook van Nederland in Irak en Afghanistan blijft een gezamenlijke strategie om de grote veiligheidsproblemen en de toenemende vertrouwenscrisis met de islamitische wereld het hoofd te bieden achterwege. En daarbij gaat het zeker niet alleen om militaire oplossingen, om goeden en kwaden digitaal te scheiden, maar ook om een brede aanpak van onderontwikkeling,falende staten en de complexe oorzaken van terrorisme. Over dat laatste wordt nog maar bitter,bitter weinig gehoord. Natuurlijk,wel weer in mooie Europese verklaringen maar weinig in concreet beleid. Over prioriteitsstelling gesproken. Het Strategisch Partnerschap met de Mediterrane Gebieden begint eind november onder Nederlands Europees voorzitterschap met een evaluatie van het Barcelonaproces. Mag het een onsje meer zijn? En kan ook in Nederland de Faciliteit mensenrechten en onze ambassadeur Mensenrechten zichtbaarder worden door voor volgend jaar een prioriteit maken van democratisering , mensenrechten en een een eerlijke dialoog met de Islamitische wereld en daarbij Nederlandse burgers en groeperingen betrekken en de Kamer daarover rapporteren? Zo kan dialoog binnen en buiten Nederland een beetje geholpen worden en krijgt ons beleid concrete inhoud. De Spaanse Regering heeft een veel actiever beleid ten aanzien van de moslimgemeenschappen in eigen land. Ik zou er voor zijn dat ook in Nederland deze gemeenschappen volgend jaar direct betrokken worden bij een mensenrechteninitiatief in de Arabische regio. Nodig ze uit, ga het gesprek aan en betrek ze bij het beleid in de regio.
Terug naar het ontbreken van een bredere strategie en de prioriteitsstelling
Iran en Noord-Korea krijgen hoe belangrijk ook meer aandacht dan Pakistan en Rusland waar nucleair afval nog steeds verhandeld wordt en in handen van terroristen kunnen komen. Daar werkt inderdaad de strategie van afschrikking en indamming niet meer. En daar moet wat ons betreft dus veel meer geld en aandacht voor komen. Tevens moeten nu de ideeen van El-Baradei voor een wereldwijd inspectieregime werkelijkheid worden. Wapenbeheersing en inspecties zijn ondanks de neo-conservatieven niet dood, maar krijgen veel te weinig politieke aandacht en inhoud, en mijn directe vraag is dan ook welke ideeen de nederlandse regering heeft om het nonproliferatieverdrag te redden nu de toetsingsconferentie van volgend jaar dreigt te mislukken.. Bij een Top met de VS die wij voorstellen na de verkiezing van de nieuwe president moet het redden van het nonproliferatieverdrag belangrijke prioriteit zijn. Ook Amerika moet verder wapens ontmantelen, het ComprehensiveTest\BanTreaty tekenen en bereid zijn een kernwapenvrije zone in het Midden-Oosten te propageren. Zou het kabinet er voor zijn volgend jaar Blixcs en El_Baradei voortedragen voor de Nobelprijs voor de Vrede? Niet alleen omdat zij als enigen er niet naast zaten in Irak, maar ook omdat zij de noodzaak van effectief multilateralisme met tanden belichamen. Ik zou in dat verband ook nog willen vragen of Nederland de totstandkoming van een wapenhandelsverdrag en de versterking van de EU Gedragscode alsnog als een beleidsdoelstelling voor 2005 wil vastleggen en. Hier moet taal ook omgezet worden in initiatief en actie.
MdV
Ook elders wordt de prioriteitsstelling volgens de PvdA te eenzijdig bepaald. Westerse militaire technologie en materieel worden node gemist in de Congo waar in tien jaar drie miljoen mensen omkwamen. Maar een telefoontje van Bush of de Hoop Scheffer blijkt ook voor Nederland belangrijker dan een verzoek van Koffi Annan zoals de Ondersecretarisgeneraal voor Vredesoperaties van de VN ,Guehenno, onlangs glashelder maakte.. En dat nu het hele Oosten van Afrika dreigt te desintegreren in een veelheid van grotere en kleinere conflicten dat niet alleen vanuit moreel oogpunt onuitstaanbaar is maar ook op termijn een bron van terrorisme en onveiligheid voor europa betekent. Afrika moet nu eindelijk een prioriteit worden van Nederlandse en Europese buitenlandse en veiligheidspolitiek. Ook hier is een militaire oplossing zeker niet altijd de eerst aangewezene. Natuurlijk we doen daar al veel. Wij zijn als PvdA daarnaast voor een grotere rol van het Internationale Strafhof ten aanzien van vrouwenverkrachtingen en mensenrechtenschendingen in heel Congo, voor het actief vervolgen van Congolese en Burundese oorlogsmisdadigers die in Nederland zijn (graag overigens een reactie van Nederland nu het onderzoek naar de afgrijselijke massamoord in Gatumba een misser is geworden en de FNL mensen in Nederland moeten worden onderzocht op medeverantwoordelijkheid voor deze laffe daad). Maar alleen MONUC kan nu helpen om onze 100 miljoen demobilisatiegelden te laten werken,de massale vrouwenverkrachtingen te stoppen en het fragiele vredesproces te redden De eerste testcase voor ons beleid is nu een Nederlandse militaire bijdrage aan de versterking van MONUC en tevens is directe genie- en logistieke steun aan de operatie van de Afrikaanse Unie in Darfur wil die missie enige kans van slagen hebben. Wie daar geweest is weet hoe broodnoodzakelijk dat is en dat het zonder zo n bijdrage pleisters plakken blijft.
Ik hoor op deze voorstellen graag een concreet antwoord van de Regering. Hier kan niet langer gewacht worden. Het is een kwestie van normen en waarden.
MdV
Dan Irak. We gaan daar weg in Maart. Terecht. Afspraak is voor de PvdA afspraak. Wie nu aarzelt voorkomt het zoeken van een opvolger en ook andere prioriteiten zoals in Afrika zijn belangrijk zoals ik zojuist aangaf. Maar zolang we er zijn er ook daarna wil de PvdA dat er veel actiever over gesproken wordt. We gaan toch niet met stille Trom weg alleen omdat Minister Kamp teleurgesteld is in de eerst als ideaal voorgestelde autoriteiten van Al-Muthanna? De visie van dit kabinet over Irak is van een verbazingwekkende leegheid die ook in het geheel niet in overeenstemming is met de bijdrage van onze militairen aldaar en de verslechteringen van de afgelopen maanden. En geheel niet in overeenstemming met de conclusies van de grote Kosovo-evaluatie waarin onze proportionele bijdrage werd gekoppeld aan proportionele invloed. Vooral na Abu Graib is een simpel politiek onderaannemerschap toch niet voldoende. Irak gaat ons allen aan.. Minister Bot lijkt afgezien van een gesprek met premier Allawi de zaak vooral aan Minister Kamp te willen overlaten..
Geen kritische noot is gehoord van dit kabinet over de massale hoeveelheden burgerslachtoffers in Irak, de aanvaardbaarheid en effectiviteit van de multinationale strategie in Fallujah of het tijdstip van verkiezingen in Irak of het verdwijnen van tonnen munitie. Nooit is de Nederlandse Regering ingegaan op argumentatie uit de Kamer dat het huidige beleid in Irak de positie van Iran zou versterken waardoor het moeilijker zou zijn om met dit land te praten over mensenrechten en non-proliferatie. Geen Nederlands kabinetslid, noch de premier, noch de Minister van Buitenlandse Zaken heeft zich verwaardigd conclusies te trekken uit het feit dat de Irak oorlog begonnen is zonder dat er massavernietigingswapens waren, zonder dat er een link met Bin Laden was, zonder dat er enige planning was voor de periode na de oorlog, zonder dat er was samengewerkt met representatieve krachten in het land zelf en zonder dat er nagedacht werd over het opruimen van vele tonnage aan dual-use goederen die nu over de wereld zwerven en in handen van terroristen kunnen komen die overigens nu in Irak volop een nieuw front van activiteiten hebben kunnen ontwikkelen. Op al deze punten hebben zelfs de Amerikaanse en Engelse Regeringen althans gedeeltelijk het boetekleed aangetrokken. Kan de Nederlandse Regering in dit debat nu eindelijk erkennen
en spijt uitspreken dat ook zij vergaande uitspraken heeft gedaan over de Iraakse dreiging met massavernietigingswapens die er nooit waren en dat in de politieke steun aan de preventieve aanval gezien het vervolg op zijn best problematische kanten zijn gaan zitten?En doet zij dit dan ook niet alleen vanwege waarheidsvinding en parlementaire hygiene maar ook met het oog op lessen voor de toekomst nu het gevaar van verdere proliferatie in de wereld in het geheel niet is verdwenen?
VZ,
De toekomst van de transatlantische betrekkingen en misschien ook de VN blijft zich in het volgende jaar bewijzen in Irak en het bredere Midden-Oosten: De scenario s zijn slecht: Het terrorisme maar ook het bredere verzet tegen de multinational force nemen toe;Iran is sterker gemaakt en meer landen willen Massavernietigingswapens, nu ook om zich tegen eenzijdige aanvallen te beschermen. In die gevaarlijke mix heeft europa verantwoordelijkheden gekregen of ze wil of niet. Toch heeft Europa ook verantwoordelijkheden veel dichter bij en staat de Europese veiligheidspolitiek nog steeds in de peuterschoenen.
Ik heb daarover gezien de tijd enige korte vragen van diverse aard:
-Welke strategische allianties zoekt Nederland ter versterking van de Europese Buitenlandse Politiek: werken we aan gezamenlijke prioriteiten met Frankrijk,Engeland, Duitsland, Spanje en misschien Polen?
-hoe behoudt U de aandacht voor de hervormingen in Georgie en de buurlanden daar nu de euforie van Shaaakasvili voorbij is en mensenrechten en oliebelangen voor ons een rol moeten blijven spelen?
-Kunt U de Kamer toezeggen dat er een betere stroomlijning komt tussen HeadLine Goals,BattleGroups, de NatoResponse Force en bestaande vredesoperaties nu de vraag naar vredesoperaties het aanbod overtreft? Wilt U een initiatief nemen om de NAVO Raad veel politieker te laten zijn en veel consekwenter te laten aansturen door de Ministers van Buitenlandse Zaken? En wilt U de Amerikanen voorleggen dat zij de NAVO weer belangrijk laten zijn door het Bondgenootschap een recht van eerste weigering te geven?
-Kunnen we ter redding van het nonproliferatieverdrag beter werken in de nieuwe agendacoalitie en gelijkgezinden om een push te geven aan een Fissile Material Cutoff Treaty?
-Houdt U vast aan het oordeel dat preventief optreden buiten de VR om alleen mag bij een directe dreiging en dat bij humanitaire interventie wordt uitgegaan van de verantwoordelijkheid om te beschermen ?
-En als het om het Nederland beleid gaat: Kunt U aangeven hoe het staat met de affaire Erkel nu ondanks kennelijke afspraken met Artsen zonder Grenzen vanuit de Nederlandse Ambassade in Moskou losgeld is betaald hetgeen een gevaarlijk precedent zou zijn?
-En last but not least: ineen tijd van mensenhandel en kinderporno, kunt U nader ingaan op de strafrechtelijke vervolging van de Nederlandse consul te Brasilia, aangeven hoe het Ministerie hier zo in de fout heeft kunnen gaan , wat uw eigen verantwoordelijkheid is,en een actieplan voorleggen om de ambassades beter inteschakelen inde strijd tegen vrouwen en mensenhandel?
VZ,
Deze week is het in Nederland de week van de geschiedenis. Veel aandacht wordt gegeven aan het uiteenvallen van de Volkenbond in 1936. In December komt het High Level van Koffi Annan met zijn rapport uit over een betere en effectievere Verenigde Naties. Ik verzoek de Nederlandse Regering hier alle aandacht aan te besteden en er in Nederland en Europa een forse maatschappelijke discussie aan te besteden. Te snel wordt de VN afgeschreven, te makkelijk gaan de machtigen er om heen, en te eenvoudig kunnen dictators de volkerengemeenschap omzeilen. In een tijd van toenemende on veiligheid en onzekerheid,ook voor onze burgers, is dat niet verantwoord; zeker niet voor een land dat het bevorderen van de internationale rechtsorde in de Grondwet heeft staan. Volgend jaar bestaande VN 60 jaar; de vernieuwing moet dan vorm krijgen zodanig dat 1936 zich nooit herhaalt.
Dank U wel.
Partij van de Arbeid